Morgunblaðið - 26.04.1975, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. APRlL 1975 1
frá Álandseyjum
Málverk
NORRÆNA húsið gengst þessa
dagana fyrir kynningu á Álands-
eyjum og íbúum þeirra. Einn
þáttur þeirrar kynningar er mál-
verkasýning. Þar er gefin góð
hugmynd um þennan þátt menn-
ingar þeirra eyjaskeggja, og ég
held, að fáir hér á landi þekki
nokkuð að ráði til þess merkilega
fólks, sem byggt hefur eyjaklas-
ann i Eystrasaltinu og haldið sér-
stæðri menningu sinni, þrátt fyrir
nábýli við Svía og Finna. Ég hafði
mikla ánægju af að skoða þá sýn-
ingu, sem er í kjallara Norræna
hússins, en málverkasýningin
kom mér samt meira á óvart en
það annað, sem þarna er sýnt.
Ekki ætia ég að gera sýningu
þessari i heild nein skil hér. En
málverkin langar mig aðeins til
að fara nokkrum orðum um, og ef
ég get vakið áhuga einhverra á
þessari sýningu, er ekki ómaksins
vert að birta þessar línur.
Þegar þess er gætt, að fólks-
fjöldi á Alandseyjum er ekki
meiri en 22.000 manns, kemur
það ekki lítið á óvart, að svo lítið
samfélag skuli geta komið svo
heillegri og skemmtilegri sýningu
saman og það án þess að um þá
hortitti sé að ræða, sem jafnan
vilja slæðast með, þegar um
myndlist er að ræða frá litlum
þjóðum. Við þekkjum það vel hér
í Reykjavík, hve erfitt er að setja
saman sýningar, þannig að vel
megi verða. Því nefni ég þetta
hér, að mér finnst þessi sýning á
málverkum frá Álandseyjum vera
sérlega vönduð og samstæð. Hún
er hvorki mikil að vöxtum né stór-
merkileg, en hún er vönduð, og
það gefur henni mikið gildi. Sem
sagt, sú leið hefur auðsjáanlega
verið farin, að gera listrænar
kröfur, og það hefur tekist með
ágætum.
Ég verð að viðurkenna það, að
ég veit ekkert um myndlist á
Álandseyjum, nema það sem er að
græða á stuttum formála í sýn-
ingarskrá fyrir þessari sýningu.
Og ef satt skal segja, var það
aðeins einn hiutur sem ég hafði
hugmynd um i sambandi við
Álandseyjar, og það var segiskipa-
eign þeirra hér í eina tið, en það
er önnur saga.
Elsta listaverkið á þessari sýn-
ingu er hvorki meira né minna en
um 4000 ára gamalt. Að vísu er
aðeins ljósmynd af þessu verki á
Mvndllst
eftir VALTÝ
PETURSSON
sýningunni, en það er Jetteböle-
gyðjan, gerð í leir og mun vera
eitt elsta listaverk, sem til er á
Álandseyjum. Siðan er það ekki
fyrr en frá 19. öld, sem við fáum
að sjá máiaralistina á Alandseyj-
um, og er það fyrst KARL-
EMANUEL JANSSON, sem
verður fyrir okkur. Hann var
fæddur 1846 og stundaði nám í
myndlist meðal annars í hinni
frægu listaborg DUsseldorf á
sínum tíma. Hann á þarna tvö
verk, sem gefa góða hugmynd um
samviskusaman listamann, er
vinnur í hefðbundnum stil sam-
tiðar sinnar. Hann dó úr berklum
um aldur fram. SIGRID
GRANFELDT var fædd 1868, og
hún á einnig þarna tvö málverk,
sem eru létt og snoturlega gerð.
Sá listamaður, sem mesta
athygli vekur, er án nokkurs efa,
JOEL PATTERSSON, sem var
fæddur 1898. Um hann var ágæt
mynd i sjónvarpinu, og þar komu
fram greinargóðar upplýsingar
um þennan einstaka listamann,
sem málaði og skrifaði af þeirri
elju, sem aðeins örfáum er gefin.
Málverk hans á þessari sýningu
hafa algera sérstöðu. Hann hefur
verið mikill tilfinningamaður og
verk hans eru gædd merkilegum
þrótti og upplifun. Hann mun nú
vera orðinn nokkurskonar þjóð-
sagnapersóna i heimalandi sinu,
þar sem honum mun hafa verið
gefið viðurnefnið „van Gogh
Álandseyja". Það vekur enga
furðu hjá mér, að verk þessa lista-
manns skuli hafa vakið þá eftir-
tekt, sem raun ber vitni. Hann er
málari af guðs náð, ef svo mætti
að orði kveða. Joel Pettersson á
tiu verk á þessari sýningu, átta
oliumyndir og tvær vatnslita-
myndir. En á sýningunni eru að-
eins 37 verk, svo að við getum vel
gert okkur grein fyrir, að lands-
menn Petterssons kunna að meta
list hans.
TURE BENGTZ bjó lengi í
Bandaríkjunum og hefur þvi
verið i snertingu við ýmislegt, er
ekki var dagsdaglegt á Álandseyj-
um. Hann á þarna tvö oliumál-
verk og Nr. 18 finnst mér það
betra. NILS BYMAN er sjálf-
lærður listamaður, sem hefur náð
ágætum tökum á viðfangsefni
sinu. Hann sýnir mikil tilþrif í
Nr. 20. GUY FRISK notar ýmsa
tækni við myndgerð sína og nær
mjög fáguðum og persónulegum
árangri. BO HÖGNÁS fer Iétti-
lega með fyrirmyndir og myndir
hans eru lipurlega málaðar.
OLOF KANGAS er súrrealisti og
hefur næma listakennd. HENRIK
NYLUND túlkar steina og gras á
sérstæðan og persónulegan hátt.
RICHARD PALMER á þarna
tvær grafíkmyndir, vel gerðar og
sýna ágæta hæfileika. JOHAN
SCOTT sýnir tvær litlar oliu-
myndir, sem eru gerðar af næmni
og hnitmiðaðri byggingu.
HILDUR STENBÁCK notar
dálítið abstrakta myndbyggingu
til að tjá það landslag, er hún
meðhöndlar á skemmtilegan hátt.
Þessi sýning í heild er til mikils
sóma fyrir Álandseyjar og það
freistar mín að spyrja hvört
byggðarlag með sama ibúafjöida á
tslandi gæti komið slíkri sýningu
saman? Þegar við gerum okkur
Ijóst, að höfuðstaður Norður-
lands, Akureyri, er með helming
íbúatölu Alandseyja, þá fer að
vandast málió.
„Þá fyrst er einstaklingurirm stór
1 allri sinni smæð, er hann virðir
lífið, sem Guð hefur skapað . .
Herra forseti.
Allmiklar umræður hafa nú
farið fram um frumvarp það til
laga um ráðgjöf og fræðslu
varðandi kynlíf og barneignir og
um fóstureyðingar og ófrjósemis-
aðgerðir, er hér liggur fyrir
Alþingi. Og úr þvi að svo vill til,
,að ég er lentur hér i þingsölum
Alþingis, þykir mér rétt að fara
um frumvarpið nokkrum orðum,
þó ég hafi ekki átt þess kost að
fylgjast með umræðum um það
mál hér í þinginu nema að því
leyti sem fjölmiðlar hafa rakið
það að undanförnu.
Ég vil þvi aðeins nefna nokkra
þætti, sem eru þýðingarmiklir i
þessu sambandi.
Það er raunar eðlilegt, að um
slíkt mál sé fjallað á breiðum vett-
vangi, þar sem það snertir svo
mjög mannlega tilveru í hinum
ýmsu myndum. Lögmál lifsins
eru margslungin og lifsmáti
mannanna með ýmsu móti.
Viðhorf þeirra til lífsins og
verðmæta þess eru og á ýmsan
veg Allt skapar þetta mismunandi
skoðanir á hinum ýmsu þáttum
mannlífsins — og heldur hver og
einn því fram, sem best er í sam-
ræmi við þá lífsmynd, sem hann
hefur gert sér um farsælt og
hamingjurikt mannlíf.
Það er augljóst mál, að ýmsir
kaflar þessa frumvarps eru hinir
þýðingarmestu, og til þess fallnir
að auka þekkingu manna á þeim
þáttum mannlifsins, sem standa
undir lífshamingju þeirra og
tilveru.
1. gr. frumvarpsins fjallar um
ráðgjöf og fræðslu varðandi kyn-
líf og barneignir. Segja má að
þessi upphafsgrein sé i rauninni
þýðingarmesti kafli frumvarps-
ins, þar sem gert er ráð fyrir
fræðslu í þeim efnum, sem hingað
til hafa verið talin allt að því
feimnismál manna á meðal.
Vissulega er fengur að slikri
fræðslu fyrir hvern þann, sem vill
lifa við farsæld í ástriku samlifi
karls og konu — og vel er, ef unnt
reynist að koma slíkri fræðslu á
skipulegan og heilbrigðan grund-
völl. Lagt er til, að landlæknir
hafi með höndum yfirumsjón
slíkrar fræðslu, og er það og vel
ráðið, að um þá stefnumótun fjalli
það fólk, er best þekkir til líkams-
starfsemi mannsins og þeirra
þátta, er samlífið snertir. Hitt er
augljóst, að þessu fólki er mikill
vandi á heróar lagður með þvi að
ætla þvi slíka fræðslu, því vandi
er að fjalla svo um þessi mál, að
vel sé. En aðrir munu vart til þess
hæfari. Hitt virðist mér ekki eins
einsýnt, að hægt muni að fela
almennum kennurum þessa
fræðslu i skólum landsins, eins og
7. gr. frumvarpsins gerir ráð fyr-
ir, þar sem vafasamt er, að
kennara almennt fýsi að vera
skikkaðir til slíkrar fræðslu og er
mér kunnugt af viðtölum við
marga kennara um þessi efni, að
ærinn vandi muni þeim verða á
herðar lagður með þessu ákvæði,
vandi, sem þeim er ekki öllum
ljúft að leysa. Við veróum að hafa
það hugfast, að hér er um mál að
ræða, sem foreldrar margir
kinoka sér við aó ræða við börn
sín þótt ekki virðist ástæða til
viðkvæmni í þessum sökum ef
grannt er skoðað, þar sem þetta er
einn þýðingarmesti þáttur mann-
lífsins og hluti af mannlegri sköp-
un. En hér eimir eftir af
skoðunum gamla tímans, þar sem
um þessi mál mátti ekki fjalla
nema i hálfkæringi og pískri bak
við tjöldin.
Og því hlýtur það að vera aug-
ljós staðreynd, sem ekki verður á
móti mælt, að þessi mál verða
ekki auðveld í meðförum margra
kennara, sem beinlinis væru e.t.v.
skyldaðir til að taka að sér þessa
fræðslu. En þarna verður fram-
tíðin að skera úr um, hversu til
tekst, og auðvitað er mér ljóst, að
mörgum kennurum getur farið
þetta vel úr hendi svo sem önnur
kennsla. En hér veldur hver á
heldur, og röng kennsla í þessum
efnum getur verið verri en engin.
Og því er uppbygging og mótun
slikrar kennslu vandaverk, sem
verður að undirbúa vandlega og
byggja á traustum grunni.
Þá kem ég að þeim þætti frum-
varpsins, sem valdið hefur hvað
mestum deiium manna á meðal,
en það er 9. gr. um fóstureyðing-
ar. Það fer ekki á milli mála, að
fóstureyðing yfirleitt er algjört
neyðarúrræði, sem ekki má gripa
til fyrr en i síðustu lög. Það hlýtur
að vera skoðun hvers kristins
manns, að líf, sem orðið er til í
móðurlífi, eigi tilverurétt, sem
ekki sé á valdi nokkurs manns að
drepa. Þetta er grundvallar-
skoðun, sem á rætur í siðferðis-
kennd hvers heilbrigðis manns og
byggir auk þess á þvi siðgæðis-
mati, sem kristin trú hefur lagt
þeim I brjóst, sem trúa á tilvist
guðlegrar forsjónar í hverfulum
heimi. Það hlýtur að vera skýlaus
réttur ófæddu lífi til handa, að
sköpun Guðs fái að þróast á eðli-
legan hátt en sé ekki tortímt af
mannlegu valdi, sem tekur sér í
hendur guðlegt hlutverk og vill
ráðskast með líf, sem getur ekki
borið hönd fyrir höfuð sér. Því
auðvitað er fóstureyðing ekkert
annað en það að eyða því lifi, sem
kviknað hefui; samkvæmt kristn-
um skilningi. Hins vegar er það
einnig ljóst að sé annað líf einnig
i hættu þá ber auðvitað að meta
það hverju sinni hvort lifið er
dýrmætara. A ég hér auðvitað við
líf móðurinnar, og þvi tel ég þau
ákvæði i frumvarpinu, sem skír-
skota til læknisfræðilegra
ástæðna vera óhjákvæmileg og
eðlileg þar sem virða verður meir
lif móður en ófædds barns. Á
hinn bóginn er i frumvarpinu
talað um aðrar ástæður, sem
liggja skuli til grundvallar því, að
fóstureyðing skuli leyfð, þ.e.a.s.
þær, sem nefndar eru félagslegar
Jómfrúrrœða
sr. Ingibergs
J. Hannesson-
ar á Alþingi
ástæður. Hér virðast vera á
feróinni ýmsar smugur, sem hægt
muni að kornást i gegnum, ef þörf
er á. Að visu er hér um að ræða
hindranir í augum þeirra, sem
aðhyllast hafa svokallaðar
frjálsar fóstureyðingar að ósk
konu, eins og fyrri gerð frum-
varpsins gerði ráð fýrir, en þó eru
þessi ákvæði um félagslegar
ástæður það rúm, að ihuga ber
vandlega, hvort skynsamlegt sé að
þau séu i lög leidd á þann hátt,
sem frumvarpið gerir ráð fyrir.
Það er auðvitað augljóst mál, að
ástæður verðandi mæðra geta
verið með ýmsu móti og oft
erfiðar og andstæðar, og vitað er
það einnig, að þjóðfélagið býður
ekki ávallt fram þá vernd
konunni til handa, sem hún vissu-
lega getur þarfnast í slíkum til-
vikum. Hér kemur margt til og
þarfara væri að reyna að bæta úr
ýmissi þjóðfélagslegri aðstöðu
slikum konum til handa fremur
en leggja til svo afgerandi lausn
að sálga þvi fóstri sem hún
gengur með, þar sem erfitt virðist
að búa því þau skilyrði fæddu,
sem yrðu þvi til nauðsynlegs
þroska.
Vafalaust á þvi löggjafinn hér
ýmis verk óunnin, sem snúa beri
höndum a&Hitt má líka minna á,
að mörg eru þau börn í landi
voru, sem virtust mundu verða
óvelkomin, meðan móðir þeirra
bar þau undir belti, en urðu siðar
sólargeislar og nýtir þegnar, er
timar liðu. Þvi ávallt er það nú
svo, að úr rætist, þegar á hólminn
er komið. Og enn fremur mætti
líka benda á þá staðreynd hér sem
óviða hefur komið fram i um-
ræðum um þetta mál, að mörg eru
þau hjón í landi voru, er ekki hafa
getað eignast börn, og mundu
glöð taka við þeim óvelkomnu ein-
staklingum, sem móðirin af ein-
hverjum ástæóum gat ekki
hugsað sér að fæða eða eiga. En
allt um þetta eru hér ýmis vanda-
mál á ferð, sem leysa verður. En
þá má ekki gleyma þvi, að þær
ástæður, sem leyfa slíkar aðgerðir
sem fóstureyðing vissulega er,
þær verða að vera svo alvarlegs
eðlis, að vart verði framhjá slikri
aðgerð gengið.
Það kann að virðast svo, sem
mínar skoðanir í þessu efni séu
ekki að öllu leyti í takt við þær
frjálsræðishugmyndir, sem rikja
eiga um efni sem þessi nú til dags.
Um það verða aðrir að dæma. En
ég fullyrði hiklaust, að við ís-
lendingar verðum að standa
dyggilega á verði gagnvart þeim
mörgu loftbólum sem blásnar eru
út fyrir augum okkar og eiga að
tákna framfarahug og vera opin-
berun fyrir nýju og glæstu lifi.
Það getur ekki hafa farið framhjá
neinum hversu snöggir við oft á
tíðum erum að gleypa hugmyndir
frá öðrum löndum, sem virðast
hagkvæmar, en standast svo ekki
timans tönn. I slikum efnum
tökum vió tiðum stökk i staðinn
fyrir skref.
Það geymir ekki allt farsæld,
sem hæst er hrópað húrra fyrir í
útlandinu, þótt margt sé gott
þaðan komið, og höfum við þar
Framhald á bls. 26