Morgunblaðið - 26.04.1975, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. APRlL 1975
21
Ræða sjávarútvegsráðherra — Fyrri hluti:
Gengishagnaður í
þágu s j ávarútvegsins
AiMnci
Sjávarútvegsráðherra, Matthías Bjarnason, mælti í gær
fyrir frumvarpi til laga um ráðstöfun gengismunar í
þágu sjávarútvegsins, skv. lögum nr. 2/1975. Fyrri hluti
ræðunnar birtist hér á eftir. 1 síðara hluta hennar, sem
birtist síðar á þingsíðu, fjallar ráðherrann m.a. um
niðurgreiðslu á brennsluolíum fiskiskipa, tryggingasjðð
fiskiskipa, verðjöfnunarsjóð, rannsóknir, orlofshús sjó-
manna, viðbótar-útflutningsgjald sem tekjustofn fyrir
olíusjóð fiskiskipa, verðlagningu á loðnu o.fl.
Gengisbreytingin
Talið er að gengisbreytingin 14.
febrúar s.l. hafi verið nægileg til
að skila sjávarútveginum í heild
þolanlegri rekstrarstöðu. Hins-
vegar hefur öllum verið ljóst að
eftir stóð óleystur vandi veiði-
greinanna, þrátt fyrir fiskverðs-
hækkunina, sem gerð var fyrir
gengisbreytingu, en með henni
var einkum tekið mið af því að
tryggja sanngjarna hækkun á
aflahlutum sjómanna til samræm-
is við breytingar á tekjum ann-
arra stétta og að laga verðhlutföil
milii fisktegunda og stærðar-
flokka að markaðsaðstæðum.
Áætluð meðalverðhækkun fisk-
verðs er talin 14,5%. (bátaflotinn
16,1%, minni skuttogarar 12,9%
og stærri skuttogarar 10,3 %).
I þessu sambandi vil ég geta
þess að fiskverð hækkaði um 11%
hinn 1. september á s.I. ári, og
hafði þá verið óbreytt frá 1. janú-
ar það ár.
Um langt skeið hafa fiskkaup-
endur orðið að greiða viðbótar-
verð á 1. flokks linufisk, og var
það ákveðið 75 aurar á kíló frá 1.
janúar 1974, en hækkaði i 85 aura
1. september s.l. og i 1 krónu frá
1. janúar s.l. A móti þessu hefur
rikissjóður greitt 40 aura pr. kíló,
og hefur sú greiðsla verið óbreytt
frá 1. janúar 1972 en var hækkuð
um 50% eða í 60 aura um s.l.
áramót.
Óleystur vandi
Eins og áður er sagt var óleyst-
ur vandi hjá veiðigreinum, þar eð
gengisbreytingin olli miklum
kostnaðarhækkunum hjá útgerð-
inni, en auk þess höfðu viðskipta-
kjör útvegsins breyst mjög til
hins verra vegna stórhækkaðs
olíuverðs og mikilla hækkana á
öðrum rekstrarvörum.
I árslok 1974 var verð á gasolíu
til ísl. fiskiskipa kr. 5,80 pr. lítra,
en hækkaði í kr. 8,20 hinn 11.
janúar, eða um kr. 2,40 pr. litra.
Samsvarandi hækkanir urðu á
öðrum tegundum oliu. Þessi
hækkun hefði kostað útveginn
um 387 millj. kr. á ári. Enn hækk-
aði olían hinn 19. febrúar og þá í
kr. 11,70 pr. litra til fiskiskip-
anna, og hefði það kostað útveg-
inn um 564 millj. kr. Alls hefðu
þessar tvær hækkanir þannig
valdið útveginum yfir 950 millj.
króna kostnaðarauka á ári.
Með tilvísun til framangreindra
atriða er frumvarp þetta flutt —
til að bæta hag veiðigreinanna
með tekjutilfærslu frá vinnslu-
greinum og með ráðstöfun gengis-
munar í þágu útgerðarinuar.
Fyrstagrein frumvarpsins fjall-
ar um ráðstöfun gengismunar,
sem myndaðist vegna ákvörðunar
Seðlabankans um breytingu á
gengi islenskrar krónu, og vísa ég
í þvi sambandi til 2. gr. laga nr.
2/1975.
Samkvæmt siðustu áætlun
Seðlabankans, sem birt er með
athugasemdum þessa frumvarps,
er gert ráð fyrir að þessi gengis-
munur muni nema alls 1.644
miilj. kr., en samkvæmt þessari
grein frumvarpsins er ráðstafað
1.627 millj. króna, þannig að segja
má að teflt sé á tæpasta vað.
Lífeyrissjóðir sjómanna
Samkvæmt a-lið er 75 millj.
króna varið til lífeyrissjóða sjó-
manna til að styrkja getu þeirra
til að greiða lífeyri þeim sjómönn-
um, sem lífeyrisgreiðslna eiga að
njóta á þessu ári og næstu árum.
I sambandi við ákvörðun fisk-
verðs í febrúarmánuði og setn-
ingu laga um ráðstafanir vegna
breytinga á gengi íslenskrar
krónu lýsti ríkisstjórnin því yfir
að hún mundi beita sér fyrir þvi,
að 75 millj. kr. af gengishagnaði
samkvæmt 2. gr. laganna yrði var-
ið til eflingar lífeyrissjóða sjó-
manna, einkum til þess að styrkja
getu þeirra til að greiða lífeyri
þeim sjómönnum, sem lifeyris-
greiðslna eiga að njóta á þessu ári
og næstu árum, og til annarra
umbóta á lífeyrisrétti sjómanna-
stéttarinnar.
Sjómenn eru nú að miklum
meirihluta sjóðfélagar i Lifeyris-
sjóði sjómanna. Sjóðurinn var
stofnaður með lögum árið 1958 og
var upphaflega eingöngu fyrir
togarasjómenn, en síðar öðluðust
undirmenn á farskipum einnig
aðild að honum. Árið 1969 sömdu
bátasjómenn og útvegsmenn um
lífeyrisréttindi til handa bátasjó-
mönnum frá ársbyrjun 1970 að
telja, og var þá lögum sjóðsins
breytt með tilliti til aðildar báta-
sjómanna.
Arið 1969 varð enn fremur um
það samkomulag milli verkalýðs-
félaga og vinnuveitenda, að
verkafólki í landi skyldi almennt
tryggð aðild að lífeyrissjóðum. I
nokkrum byggðarlögum og lands-
hlutum kusu bátasjómenn að eiga
aðild að nýjum sjóðum, er þá voru
stofnaðir, í stað þess að verða
sjóðfélagar í Lífeyrissjóði sjó-
Nýr þing-
maður
1 gær tók sæti á Alþingi
Ólafur Ólafsson, kaup-
félagsstjóri, Hvolsvelli, 2.
varaþingmaður Fram-
sóknarflokksins í Suður-
landskjördæmi, í fjar-
veru Jóns Helgasonar,
alþingismanns.
.manna, og voru af þeirri ástæðu
sett ákvæði um undanþágur frá
þátttöku í þeim sjóði. Eru nú þrír
stórir byggðarlagasjóðir auk
nokkurra smærri sjóða með báta-
sjómenn innan sinna vébanda,
þ.e. Lífeyrissjóður Vestmannaey-
inga, Lífeyrissjóður Vestfirðinga
og Lífeyrissjóður Austurlands.
Höfuðvandamál allra þessara
lífeyrissjóða eins og raunar is-
Matthfas Bjarnason, sjávarút-
vegsráðherra.
lenskra lífeyrissjóða almennt er
að sjálfsögðu verðbólgan. Með
lögum nr. 49 1974 um Lifeyrissjóð
sjómanna var kveðið á um nýjan
grundvöll lífeyrisréttinda frá 1.
janúar 1972 að telja og sjálfkrafa
hækkanir næstu tvö ár, 1973 og
1974. Eftir það skyldu ákvarðanir
um áframhaldandi hækkanir
teknar með hliðsjón af fjárhags-
stöðu sjóðsins og þeirri aukningu
skuldbindinga, sem hækkanirnar
hefðu í för með sér. Hefur hækk-
un fyrir árið 1975 verið ákveðin í
samræmi við tillögur sjóðsstjórn-
ar.
I reglugerðum flestra lifeyris-
sjóða verkalýðsfélaga, sem hafa
sjómenn innan vébanda sinna, er
gert ráð fyrir takmörkuðum og
skilorðsbundnum verðbótum á líf-
eyrisgreiðslur, er ákveðnar skulu
fyrir tiltekið tímabil í senn með
hliðsjón af fjárhagsstöðu hlutað-
eigandi sjóðs annars vegar og
skuldbindingum þeim, sem af lif-
eyrishækkun leiðir, hins vegar.
Hefur verið gert ráð fyrir, að
ákvarðanir um slíkar hækkanir
skuli í fyrsta sinn teknar á yfir-
standandi ári.
Áður hefur gengishagnaði tvi-
vegis verið varið til stuðnings líf-
eyrissjóðum sjómanna, þ.e. 25
millj. kr. með lögum nr. 52 1974
og 15 millj. kr. með lögum nr. 106
1974. Af þessum 40 millj. kr. hef-
ur Lifeyrissjóður sjómanna feng-
ið rúmlega 77%, áðurnefndir þrír
byggðarlagasjóðir um 19%, en af-
gangurinn hefur skipzt milli fjög-
urra sníærri sjóða.
Skipting fjár til Ufeyrissjóða
sjómanna skv. lögum nr. 52/1974
og 1061 1974:
Þau framlög, sem hér um ræðir,
vega ekki þungt á móti þeirriverð-
rýrnun höfuðstóls, sem lífeyris-
sjóðirnir hafa orðið fyrir af völd-
um verðbólgufinar undanfarin ár.
Þeim er hins vegar ætlað að
tryggja, að greiðslur til lífeyris-
þega, sem enn eru tiltölulega fáir,
geti hækkað með hækkandi kaup-
lagi og verið þannig að hluta verð-
tryggar um nokkur næstu ár
a.m.k. eða svo lengi sem framlög-
in endast. Frambúóarlausn
vandamála lífeyrissjóðanna
tryggja framlög þessi að sjálf-
sögðu ekki.
Almennur eftirlaunaaldur hjá
Lifeyrissjóði sjómanna er nú 65
ár, en heimilt er að hefja töku
lífeyris fyrr að uppfylltum til-
teknum skilyrðum um lengd
starfstíma á sjó. Af hálfu sjó-
manna hefur verið lagt kapp á
frekari lækkun eftirlaunaaldurs,
og er einkum átt við þetta atriði i
yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar,
þegar minnzt er á „aðrar umbæt-
ur á lífeyrisrétti sjómannastéttar-
innar“.
Gengistap vegna
erlendra skulda
Þá er gert ráð fyrir samkvæmt
b-lið þessarar greinar að 950
millj. króna verði varið til að létta
stofnfjárkostnaðarbyrði eigenda
fiskiskipa, sem orðið hafa fyrir
gengistapi vegna erlendra og
gengistryggðra skulda. Gert er
ráð fyrir að öll gengistryggð lán
verði bætt, en það þýðir að lán
Fiskveiðasjóðs, sem eru gengis-
tryggð að hluta, munu njóta þess-
ara bóta. Samkvæmt athugun sem
gerð hefur verið mun láta nærri
að heildarupphæð þeirra lána,
sem bætt verða samkvæmt þess-
ari grein, sé um 16.000 millj. kr.,
en samkvæmt þvi myndu gengis-
bæturnar verða tæp 6% af stofn-
upphæðinni. Talið er aó eigendur
fiskibáta muni fá um 41% af
heildarupphæðinni en eigendur
togara um 59%. Gert er ráð fyrír
að þessar bætur verði greiddar á
þremur árum frá 14. febrúar s.l.,
og að Fiskveióasjóður Islands
annist greiðslurnar í gegnum sér-
staka stofnfjárreikninga. Þá er
ennfremur gert ráð fyrir að þess-
um bótum verði þinglýst, sem
kröfum á þau skip sem veðsett
eru til tryggingar viðkomandi
láni — kröfum, sem ekki verði
innheimtar nema við sölu skip-
anna. Verður þetta að teljast eóli-
leg ráðstöfun og munu verða sett-
ar nánari reglur hér að lútandi í
samvinnu við Fiskveiðasjóð.
Ég vil geta þess hér, að lán
Fiskveiðasjóðs v/erlendra skipa-
kaupa voru 181,7 millj. kr. árið
1972, 1.110 millj. kr. árið 1973,
1.691 millj. kr. á s.l. ári og áætluð
2400 millj. kr. á yfirstaridandi
ári. Sömu ár voru lán vegna inn-
lendrar skipasmiði 538 millj. kr.
árið 1972, 615 millj. kr. 1973, 428
millj. kr. 1974 og áætluð lán á
yfirstandandi ári 1.120 millj. kr.
Heildarútlán sjóðsins þessi ár
voru 1.263 millj. kr. árið 1972,
2.249 millj. kr. árið 1973, 2.661
millj. kr. á s.l. ári og áætluð tæpar
4.000 millj. kr. í ár.
Bætt lausaf járstaöa
Samkvæmt þessum lið er enn-
fremur gert ráð fyrir því að sjáv-
arútvegsráðuneytið geti ráðstafað
allt að 400 millj. kr. af heildar-
fjárhæðinni til lánveitinga í sjáv-
arútvegi til 2—3 ára, til að bæta
lausafjárstöðu fyrirtækja, skv.
nánari reglum sem sjávarútvegs-
ráðuneytið setur. Er þetta ákvæði
sett til að auðvelda úrvinnslu,
sem fram fer hjá bankakerfinu i
því skyni að bæta lausafjárstöðu
fyrirtækja í sjávarútvegi, en eins
og kunnugt er eru samskonar
ákvæði i lögum nr. 106 frá fyrra
ári.
I sambandi við umrædda úr-
vinnslu hjá bankakerfinu vil ég
geta þess, að 15. þ.m. höfðu verið
samþykktar alls 84 lánveitingar,
samtals að upphæð 1.005 millj.
krónur og samfara’þvl er reiknað
með að fjárfestingarsjóðir veiti
gjaldfrest á gjaldföllnum afborg-
unum samtals að upphæð um 95
millj. kr. I framkvæmd er stefnt
að því aó lán til skamms tíma og
veltufjármunir standist á hjá við-
komandi fyrirtækjum. Það hefur
valdið mér vonbrigðum hve seint
þetta mál hefur unnist og hve
afgreiðsla samþykktra lána hefur
dregist hjá viðskiptabönkunum,
en um þessi atriði veróur enginn
einn sakaður, þar er um margar
samverkandi ástæður að ræða, en
þessum málum verður flýtt eins
og tök eru á.
Tækjakaup og
endurbætur f iskiskipa
Samkvæmt c-lið er gert ráð
fyrir að ráðstafa300millj. kr. sem
óafturkræfu framlagi til Fisk-
veiðasjóðs Islands, en fénu á að
ráðstafa til að greiða fyrir lánveit-
ingum sjóðsins til tækjakaupa og
endurbóta á eldri fiskibátum, en
þörfin á þeirri lánafyrirgreióslu
er mjög vaxandi.
Er þess vænst að þar með verði
unnt að afgreiða slik lán jafn-
óðum og lánshæfar umsóknir
berast sjóðnum, en sl. þrjú ár
hafa útlán Fiskveiðasjóðs á þessu
sviói verið þessi:
1972 ................. 198,7 millj. kr.
1973 ................. 192,8 millj. kr.
1974 ..................211,3 millj. kr.
1975 ..................400,0 millj. kr.
Eldri skip
og ónýt
Samkvæmt d-lið þessarar grein-
ar á að verja 50 millj. króna til að
bæta eigendum fiskiskipa það
tjón, sem þeir verða fyrir, er skip
þeirra eru dæmd ónýt, enda sé
tjónið ekki bætt með öðrum hætti.
Hér er um gamla hugmynd að
ræða þ.e. „ellisjóð fiskiskipa"
eins og komist er að orði i bréfi
Fiskveiðasjóðs á s.l. ári, i sam-
bandi við annað mál. Hér er um
fyrsta framlag að ræða í þessu
skyni, framlag sem lagt yrói í
sérstakan sjóð, sem ætlað verður
að sinna fyrrgreindu hlutverki,
og jafnvel því að kaupa skip, sem
fyrir aldurs sakir væru talin þjóð-
hagslega óhagkvæm til útgerðar.
Um ráðstöfun þessa fjár verða
höfð samráð við hlutaðeigandi
samtök og Fiskveiðasjóð.
Ég get ekki stillt mig um í þessu
sambandi að minna á að í maí
1958 var stofnuð deild í Sam-
ábyrgð tslands á fiskiskipum um
tryggingar á bráðafúa í tréskip-
um, og eigendur slíkra skipa
skyldaðir til að tryggja skip sín
gegn þessu tjóni. Fyrstu 10 árin
voru komin 304 tilfelli á þesskon-
ar skemmdum og námu bóta-
greiðslur 213 millj. kr.
Nú eru um 400 skip tryggð gegn
bráðafúa. Sýnir þetta vel þörfina
sem var á þeim tryggingum — og
segir mér svo hugur, aó eins fari í
sambandi við þá sjóóstofnun sem
hér er fyrirhuguð.
Lífeyrissjóður sjómanna 30.976.000.-
Lifeyrissjóður Bolungarvíkur 488.000,-
Lífeyrissjóður Vestfirðinga 2.656.000.-
Lífeyrissjóður Hvammstanga 4.000.-
Lífeyrissjóður í Skagafirði 164.000.-
Lífeyrissjóður Norðurl. vestra 724.000,-
Lífeyrissjóður Austurlands 2.288.000,-
Lifeyrissjóður Vestm.eyja_______2.700.000,-
40.000.000,-
Samtals