Morgunblaðið - 07.06.1975, Blaðsíða 19

19
Eins og sjá má er orðió
,,mennta“ sett hér innan tilvísun-
armerkja, vegna þess að með því
er skírskotað til hinnar alkunnu
vísu Stephans G.: Þitt er menntað
afl og önd/eigirðu fram að
bjóða/hvassan skilning, haga
hönd/hjartað sanna og góða.
En þessi vísa Stephans og sá
skilningur sem hann leggur í orð-
ið menntun hefur leitað á hug
minn oftar en áður eftir að hafa
Lýðháskólinn (Skálholti
„Mennta’-stofnun í mótun
verið viðstaddur skólaslit lýð-
háskólarts í Skálholti nú í vor.
Skólaslitin hófust með guðs-
þjóm^stu í Skálholtskirkju með
óvenjuiega almennri þátttöku
allra kirkjugestá. Síðan var hald-
ið í hátíðasal skólans þar sem sjálf
skólaslitin fóru fram. Hófust þau
með almennum söng við undirleik
söngkennara skólans og sungið
var Nú gjaldi guði þökk. Þessu
næst fluttu sex nemendur sam-
fellda dagskrá, sem þeir kölluðu
„I sumarbyrjun“ og skiptist þar á
söngur og ljóðalestur. Var hvort
tveggja með ágætum einkum þó
ljóðalesturinn. Hann var óvenju-
legur að mínu mati miðað við ald-
ur nemenda og almenna lestrar-
kunnáttu. Lesturinn var fremur
innlifuð tjáning efnis ljóðanna en
orðréttur flutningur.
Hvergi gætti áhrifa skeiðklukk-
unnar frægu, sem notuð var, og er
máski enn, við lestrarkennslu
barna.
Þessu næst flutti umsjónarmað-
ur skólans kveðjuorð af hálfu
nemendanna bóndasonur úr
Skagafirði, Eyþór Árnason frá
Uppsölum, gagnfræðingur að
mennt áður en hann kom í Skál-
holtsskóla. Að beiðni minni lét
hann mér í té afrit af þessum
kveðjuorðum og birtast þau hér á
eftir þar sem þau sýna ljóslega
viðhorf nemenda til lýðháskólans
og starfsfólks hans. Þá flutti rek-
tor skólans, sr. Heimir Steinsson,
skólaslitaræðu og afhenti hverj-
um nemenda svokallað náms-
ferilsvottorð, sem kemur í stað
prófskírteina.
Ræðan var efnismikil og flutt á
meitluðu máli, en jafnframt gædd
föðurlegri hlýju f garð nemenda
og þakklætishús fyrir frábært
vetrarsamstarf. Mikillar bjartsýni
gætti í ræðu rektors varðandi
framtíð skólans, sem byggður á
reynslu þeirra þriggja vetra, sem
skólinn hefur starfað.
Skólaslitunum lauk með því að
kynntur var skólasöngur lýð-
háskólans í Skálholti. Er það stef
úr Skálholtsljóðum sr. Sigurðar
Einarssonar við lag Páls ísólfs-
sonar, sem gefið hafði leyfi til
þessarar notkunar lagsins. Upp-
hafsstefin eru þessi: „Allur er
heimur í hendi/heimneskum föð-
ur,/sem greiðir þjóðanna götur/-
greiðir hvern vanda.“
Þessi fögru stef standa fyrir
mér eins konar einkunnarorð
þessara innilegu en jafnframt
virðulegu skólaslita.
Jafnframt fór vísa Stephans,
sem tilfærð er hér að framan, að
sækja á hugann. Ekki veit ég
hvort frekar olli samtal mitt við
nemendur að skólaslitum loknum,
eða framkoma þeirra á skóla-
slitunum sjálfum.
Einhvern veginn fannst mér
þetta unga fólk með námsferíls-
vottorðin sín í höndum í stað próf-
skirteina með mistráustu tölu-
mati á hæfileikum og getu hand-
hafa, að sumu leyti liklegra en
jafnaldrar þess til að takast á við
ýms vandamál, sem margs ungs
fólks bíður, hvort heldur er i
einkalífi eða í samfélagi við aðra.
Öllu liklegra en venjulegir skóla-
nemendur til að taka þekkingar-
þrána, þekkingarleitina framyfir
þekkinguna sjálfa. Á því viðhorfi
byggist allur þroski og allar and-
legar framfarir.
Menntun má í mörgu sýna. —
Ég gat um það hér áður að skóla-
slitin hefðu farið fram í hátíðasal
skólans, sem jafnframt er fyrir-
lestrasalur og ætlaður fyrir Ieik-
sýningar ef svo ber undir. Eitt
sinn upplifði ég það í þessum sal
að erindi loknu, ég man ekki
hvers, að rektor sagði myndugri
en hlýrri röddu: „Krakkar mínir
færið borðin og stólana“. Áður en
hægt var að gera sér grein fyrir
hvað um væri að vera, höfðu
nemendur breytt salnum í fjórar
kennslu- og æfingastofur og flutt
þangað borð og stóla, án nokkurs
fyrirgangs, hávaða eða árekstra.
Þessa ,,menntun“ aflsins hefði
Stephan G. kunnað að meta.
Að skólaslitum loknum átti eg
þess kost að ræða við nemendur
frameftir kvöldi því ég varð sam-
ferða þeim í „bæinn“.
Undraðist ég hversu einróma
þeir voru um skóladvölina og það
gagn og þann árangur, sem þeir
töldu sig hafa haft af henni.
Þar sem ég þekkti sérstaklega
til eins nemandans, barns gamals
nemenda míns frá Eiðum, að visu
nú uppkomið, tók ég hann sér-
staklega tali. „Ég fer héðan ger-
breyttur maður að mér finnst,"
sagði hann. „Hvernig þá?“ spurði
ég. „Eg hafði engrar fræðslu
notið utan stopuls barnaskóla-
náms. Heima sinnti ég mest um
skepnur en ég hef gaman af þeim,
en ég fann með hverjum deginum
sem leið, svo að segja, að ég var að
einangrast félagslega, var að
hverfa inn i sjálfan mig, fann til
sivaxandi minnimáttarkenndar.
En nú er ég fer héðan, finnst mér
ég var gjaldgengur hvar i sveit
sem er, því nú finn ég til máttar
sem ég vissi ekki að ég ætti til.“
Ummæli þessa nemenda minntu
mig á svar annars nemanda við
ííeUrJ!ork®hne$ JíenrJJork®tme$ íSrelir JJorkeimeo JíenrJlorkStmeo ^íenrJlorkStmeo
KFALLA-
KARNIR
Thieu höfðingjaðist með ágæt-
um, en herjaði heldur vesaldar-
lega. Örskömmu áður hafði
annað óskabarn okkar í hers-
höfðingjabúningi snúið baki
við gersigruðum her sínum í
Kambódíu og var horfinn á vit
þess sældarlifs, sem við búum
minniháttar höfðingjum, þegar
þeir hafa brotið allar brýr að
baki sér.
Hvernig tekst Bandaríkja-
stjórn að verða sér úti um alla
þessa lánleysingja. Sendir utan-
ríkisráðuneytið skátasveitir um
heiminn í l'eit að óhæfum
ungum hershöfðingjum, sem
hægt er að dubba upp, ef mikið
liggur við og styðja til valda í
erlendu ríki, þar sem við óskum
eftir ösigri.
I sumum löndum verðurn við
að ala þá upp, áður en þeim
hlotnast æðsta tign, og þá
byrjum við á offurstum. Okkur
tókst meira að segja aö ala upp
aðmirál í Chile fyrir skömmu.
En svo virðist sem í
Washington efist menn unt, að
flotaforingjar geti valdið
algerum ósigri ríkisstjórnar á
þurru landi, þannig að hann
fær ekki aö vera einn um hit-
una, heldur aðeins aðili aö her-
stjórn, þar sem i eru nógu
margir hershöfðingjar til að
geta gert fulla alvöru úr
hugsanlegum ösigri.
Það sem okkur virðist skorta
er maður sem getur höfðingjazt
jafn glæsilega og Chiang Kai-
shek án þess að leggja sig
nokkru sinni í þá hættu að
sigra. Slíka menn hlýtur að
vera erfitt að finna. En þaö
hljóta að vera mjög margir hæf-
ir hershöfðingjar í heiminum,
og ég geri ráð fyrir að stöku
sinnum glepjumst viö til að
veðja á einn slikan. Mér dettur
í hug Francisco Franco, sgm
fyrir fjórum áratugum tökst aö
sigra í stríði, enda þótl maður
verði að viðurkenna að til þess
hafi itann þurft aösloö frá
Hitler og Mussolini.
Samt sem áður hefur hann
ekki aðeins höfðingjast meö
prýði allt síðan, heldur hefur
hann líka gert sér far um að
stjórna, og þrátt fyrir það hefur
okkur tekizt að umbera hann. I
Suður-Kóreu er Park hershöfð-
ingi, og þegar við tilnefndum
hann framvörð bandarískrar
lýðræðisstefnu, sagði Róbert
Kennedy um hann: „Hann er
þó alla vega f glansandi ‘stig-
vélum."
Og líkur eru til þess að hers-
höfðingi, sem gætir þess, að
stigvelin hans glansi vel, sé
okkur góð bráð og niuni eiga
framundan náðuga daga I Zúr-
ich og St. Tropez, því aö hers-
höfðingjar, jafnvel sigursælir
hershöfðingjar eru næstum þvi
alltaf misheppnaöir stjórnmála-
menn.
Eins og allír vita, sem eru
kunnugir herskyldum, gera
hershöfðingjar sér rellu út af
þvi sem sízt skyldi. Glansandi
skór eru i þeirra augum mikil-
vægari en tónlist. Nýjasta hár-
tizka er stórmál í þeirra augum
og getur sett þá alveg út af
laginu. Þeir vilja, að fólk
spretti upp eins og stálfjaðrir,
þegar þeir ganga i sal.
Þegar hershöfðingi vill að þú
farir í kirkju og þú vilt ekki
fara í kirkju, skipar hann þér
að standa eins og þvöru í hóp
2.500 manna, sem allir eru eins
klæddir, og svo marserar hann
með þig i kirkju, hvort sem þér
líkar það betur eða verr.
Vitaskuld eru hershöfðingjar
ekkert hrifnir af kosningum.
Maður getur kannski virt þeim
það lil vorkunnar, á meðan þeir
stjórna, en þegar þeir sitja bara
og höföingjast i höllinni sinni,
verða menn óhressir.
Fólk verður leitt á að láta
höföingjast á sér til langframa,
ekki sizt, þegar Bandarikja-
menn eru annars vegar kyrj-
andi um dásemdir frelsis og
lýðræðis. Þá sýður upp úr, og
utanríkisstefna Bandaríkja-
manna bíður einn enn hnekki.
Sprenging er óhjákvæmileg.
Við förum til annarra landa,
hrópum á lýðræói og styðjum
menn, sem gera ekkert annað
en að höfðingjast. Við getum
ekki sigrað.
Auðvitað bætum við gráu
ofan á svart með því að styðja
höföingja, sem geta ekki
stjórnað á viö sæmilegan lið-
þjálfa, þegar óhjákvæmileg
vopnaviðskipli hefjast. Og að
leikslokunt auðsýnum við ástúö
og virðingu þessum gömlu hers-
höfðingjum, sem hafa lagt á sig
ósigra fyrir okkur með fulla
skjóðu af góðgæti frá
Washington.
me$ JíeUrJJorkShneíí }íeUrJJorkStme$ }íeUr}Jork2ítme$ Jíeitr JJork erntes jNeUrJJorkðhnes
svipaðri spurningu i fyrra. Hann
sagði: „Áður en ég kom hingað,
gerði ég ekkert nema að drekka
og vitleysast. En nú veit ég hvað
ég er, hvað ég vil og hvað ég get,
ef ég legg mig fram!“
Ég hef orðið helsti langorður
um þessi skólaslit, en fyrir mér
voru þau mjög ánægjuleg lífs-
reynsla, og ég fullyrði að svo
hefði orðið fyrir aðra vini Skál-
holtsskóla hefðu þeir verið við-
staddir.
Ég hef reynt að fylgjast með
störfum þessa skóla frá upphafi,
enda er hann óskadraumur minn
sem gamals skólamanns — og
margra fleiri, sem telja þetta
skólaform fylli í eyður skóla-
kerfisins, þar sem öllum er skipað
undir einn hatt. Enginn skóli og
ekkert skólaform getur gert
öllum til hæfis, eða fullnægt
hinum margvíslegu þörfum allra
nemenda. Hið almenna skólakerfi
hlýtur að miða framkvæmdir við
mismunandi stórar heildir en
ekki einstaklinga, við kröfur um
lágmarkskunnáttu í ýmsum náms-
greinum til þess að vera fullgild-
ur borgari í tæknivæddu nútíma
þjóðfélagi. Þetta form hentar
sjálfsagt flestum, en þeir hljóta
samt að vera margir, og kannski
fer þeim fjölgandi, — sem ekki
njóta sín, tekst ekki að finna
sjálfa sig innan skólakerfisins
eins og það er í framkvæmd og
hlýtur að verða í aðaldráttum.
Fyrir þetta fólk getúr enginn
skóli tekið fram litlum heima-
vistarskólum likt og skólinn er i
Skálholti, þar sem nemendur
finna til samskonar öryggis og
finna má á bestu heimilum. I
skjóli skilningsriks föður og
hjartahlýrrar móður.
En einmitt þetta tvennt,
skilningurinn og hjartahlýjan,
fannst mér einkenna síðustu
kveðjustundina, þegar nemendur
kvöddu þau skólastjórahjónin í
Skálholti frú Dóru og sr. Heimi.
Þóyarinn Þórarinsson,
fyrrv. skólastj. frá Eiðum.
Ávarp flutt viö skólaslit
Lýöháskólans í Skálholti
vor4ið 1975.
Hr. rektor, kennarar, nem-
endur, starfsfólk og aðrir gestir.
Ég ætla að segja örfá orð í
kveðjuskyni fyrir hönd nemenda
og þó að þetta sé talað frá minu
eigin brjósti, þá held ég að mér sé
óhætt að segja að ég tali fyrir
hönd þeirra allra.
Þá er þessi vetur á enda með
öllu þvi sem honum hefur fylgt,
sigrum og ósigrum, vonbrigði og
gleði. Þessi tími er liðinn og kem-
ur aldrei aftur. Við litum um öxl,
hugurinn reikar til fyrstu dag-
anna i haust hér á staönum, allir
voru svo skritnir og allt var svo
nýstárlegt. Nú gerir maður góð-
látlega grín að sjálfum sér þegar
hugsað er um þann tíma.
Við þennan vetur hafa verið
bundnar miklar vonir hjá mér. Og
það segi ég að þær vonir hafa ræst
ríkulega. Það hefur opnast fyrir
mér nýr heimur á mörgum svið-
um og ég lít, að ég held, að vissu
leyti öðrum augum á tilveruna
en áður. Líklega get ég sagt eins
og Sókrates sagði. „Ég veit að ég
veit ekki neitt. Þessi orð „gamla
mannsins" finnast mér gullvæg.
Það er svo margt i þessum heimi
sem við vitum lítið um, en sláum
samt einhverju fram sem ekki
fær staðist. Við höfum lært það í
vetur að ekki er allt sem sýnist og
það er margt sem þarf athugunar
við. Þó að við höfum fengið drjúg-
an skerf af ýmiss konar fróðleik,
höfum við líka fengið okkar
skammt af skemmtunum og öðru
þess konar og ekki má svo gleyma
þeim sem hafa séó okkur fyrir
mat og drykk og eigum við þeim
mikið að þakka. Það er nú það.
Mig skortir orð til að segja það
sem þyrfti að segja, en ég vona að
nemendur þakki því betur fyrir
sig persónulega á eftir.
Kæru vinir. Ég kveð ykkur með
söknuði i hjarta, en við sjáumst
seinna, ef Guð lofar. Þakkaykkur
öllum kærlega fyrir veturinn,
hann mun verða mér og fleirum
ógleymanlegur. Að svo mæltu
óska ég Lýðháskólanum í Skál-
holti gæfu og gengis á kontandi
áru m.
Lifiö heil.
Eyþór Árnason.