Morgunblaðið - 10.02.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRUAR 1976
„Ég er orðinn gamall,
HUNDRAÐ ára er í dag,
10. febrúar, Gísli Björns-
son trésmiður.
Hann byggði húsnæði sitt við
Hverfisgötu 86 árið 1903 og 4,
og hefur búið þar alla tíð síðan.
Gísli hefur lítið breytzt siðast-
liðin 40—50 árin, en hann seg-
ist sjálfur vera orðinn gamall,
og allt annar. En hann heyrir
ekki verr en gengur og gerist
og það er jafn þægilegt að tala
við hann. Hann er snöggur
þegar hann stendur upp úr sæti
sínu, og hreyfingarnar eru
mjúkar og fágaðar. Hann er hið
sama snyrtimenni og alla tíð.
Hann hefur lesið Morgun-
blaðið gleraugnalaust frá því að
fyrsta blaðið kom út, allt til
þessa dags.
Gísli Björnsson er fæddur á
Dísarstöðum í Breiðdal, sem er
bújörð i miðri þessari fallegu
sveit. Hann var fimmta barnið
af tíu systkinum. Foreldrar
(Jísla voru Björn Eiríksson og
Kristín Marteinsdóttir, sem
bjuggu þá á Dísarstöðum.
Þegar Gísli var tveggja ára
gamail flutti fjölskyldan að
(tiivki'ld.s.staðaselí. þ;ir sem
Gísli ólst upp. Höskuldsstaða-
sel er þriðji innsti bær
í Breiðdal, þar sem dalurinn
þrengist. Þar eru há fjöll
beggja vegna og fagurt út-
sýni.
A sumrin eru þar oft
rniklir hitar og gróðursæld
mikil. En á vetrum oft miklir
snjóar. Gísli starfaði við öll
algeng sveitastörf við
búreksturinn til tuttugu og eins
árs aldurs, og var hann álitinn
hagur til allra verka. Hugur
Gisla hvarflar oft til æskustöðv-
anna, i hlýju fögru sveitina á
Breiðdal þar sem hann átti
mörg unglingsporin.
Svo til ailt frændfólk Gisla og
fjölskylda hans fluttust til
Ameríku á árunum 1880 til
1885, þar á meðal báðar ömmur
hans, en afarnir voru þá báðir
látnir. Þetta fólk var álitið
mikið dugnaðar- og myndar-
fólk, góðum gáfum gætt og
þótti mörgum sárt að það skyldi
fara og voru ömmurnar þá á
sextugsaldri.
Það var um 12 árum seinna,
eða um 1897, að Gísli og góð-
kunningi hans, Jón Magnússon
(sem alinn var upp hjá séra
Magnúsi i Heydölum) ráðgerðu
að fara til Noregs. En þá var
norskt skip s/s Brimnes, í för-
um milli Noregs og Islands um
Austfirðina til Reykjavíkur. En
þegar til korn, hætti Jón ein-
hverra hluta vegna við að fara.
Jón var gjörvilegur og velgef-
inn maður. Hann var bróðir
Magnúsar Cambridge, sem svo
var nefndur, en hann var alinn
upp hjá Eiríki Magnússyni
(syni séra Magnúsar Bergs-
sonar í Heydölum) í Cambridge
á Englandi.
Gísli varð þarna fyrir nokkr-
um vonbrigðum. En svo var
ferðinni heitið til Reykjavíkur
með s/s Brimnes. Það var
haustið 1897 í október að Gísli
kom til Reykjavíkur, þá tuttugu
og eins og hálfu ári betur. Það
var ætlunin að hitta Magnús
Einarsson dýralækni (sem var
frændi Gísla) til ráðlegginga og
aðstoðar. En Magnús dýralækn-
ir var þá i ferð á skipi með
sauðfé á leið til Frakklands.
Gísli komst fljótt að þvi að hann
stóð einn uppi í bæ þar sem
hann var algjörlega ókunnug-
ur. Vetrarvinnu var yfirleitt
ekki að fá á þeim tímum, og var
þvi úr vanda að ráða þar sem
nú leið að vetri. Hann var
farinn að hugleiða að snúa
aftur heim til Breiðdals, og
hafði rætt möguleika á þvi við
stýrimanninn á s/s Brim-
nesinu. En Gisli hafðí kynnzt
stýrimanni vel á leiðinni til
Revkjavíkur.
• Vissulega var útlitið ekki
gott; og það var af hreinni til-
viljun að það breyttist svo
óvamt og gjörsamlega, svo að
segja í einni svipan, mér í hag,
sagði Gísli við góðkunningja
— Vissulega var útlitið
ekki gott; og það var af
hreinni tilviljun að það
breyttist svo óvænt og gjör-
samlega, svo að segja í
einni svipan, mér í hag, sagði
Gísli 'ið giióKunningja
sinn, sem heimsótti hann fyrir
nokkrum dögum. — Ég
hafði geymt koffortið mitt
hjá pakkhúsmanninum
hjá Bryde-verzlun. Hann
var merkismaður, og
Glsli Björnsson. Myndin er tekin 1 sfðustu viku
ég er allt annar ”
hét Árni Þórðarson, bróðir
Jóns Þórðarsonar kaup-
manns í Þingholtunum (nú
Bankastræti). í koffortinu voru
í þá daga allar eigur ungra
manna. Þegar ég kom til Árna
og hann fékk að vita hvernig
komið var fyrir mér, benti hann
mér á að fara til Jónasar Jónas-
sonar trésmiðs í Hliðarhúsum,
sem var að byggja hús fyrir
Björn Kristjánsson þar rétt
fyrir vestan í Grófinni —
Vesturgötu númer 4. Arni sagði
að Jónas væri mikill framtaks-
maður og það gæti vel verið að
hann gæti bjargað málinu.
Jónas í Hlíðarhúsum tók mér
strax mjög vel. Þeir voru búnir
að reisa húsið og voru byrjaðir
að klæða það að utan. Það er
skemmst frá því að segja; Ég
byrjaði að vinna við húsbygg-
inguna, og ég lærði trésmíði hjá
Jónasi. Varð ég heimilisfastur á
Gísli
Björnsson
trésmiður
100 ára
þessu stóra myndarheimili í
næstu 6 ár.
Kona Jónasar var Þuríður
Markúsdóttir mikil fyrir-
myndar húsmóðir. Hún hafði
lært matreiðslu í Húsinu á
Eyrarbakka, en Jónas lærði tré-
smíði hjá Þorkeli Hreinssyni
trésmið á Eyrarbakka. Þau
hjón voru bæði úr Flóanum.
Þau eignuðust fimm börn. Á
lífi eru nú Maria Jenny, ekkja
Halldórs Kristinssonar héraðs-
læknis, og Ársæll kafari.
Á heimilinu voru tvær vinnu-
konur, Þuríður Halldórsdóttir
og Steinunn, systir Ástu
málara. Bróðir Þuríðar, Páll,
var þar líka. Hann var
skósmiður og fór til Skotlands.
Þá voru lærlingar Jóhann frá
Iðu í Flóa og annar sem hét
Hermann. Jóhann fór til
Amerfku, en Hermann lézt
ungur. Svo kom Gisli Finnsson
á heimilið. Þau giftu sig seinna
Þuríður Halidórsdóttir og
hann, og bjuggu alla sína tíð á
Skólavörðustig 33.
Þegar ég var að læra, var ég
oft sendur út í Biskupshúsið, ef
eitthvað þurfti að laga. Sveinn
Hallgrímsson hafði hefilbekk
úti i litlu pakkhúsi, sem stóð í
túninu suðvestur við biskups-
Gfsli Björnsson og Guðrún Schram.
húsið. Við urðum góðir ^kunn-
ingjar, og hafði éggagn og gleði
af hans fróðleik og vináttu. Við
Jónas urðum strax beztu vinir
sem entist til siðustu stundar.
Hann lézt i janúar 1915 aðeins
48 ára að aldri. Hann hafði
fengið sullaveiki en því urðu
margir dýravinir fyrir á þeim
árum.
Þegar ég hafði lokið tré-
smíðanáminu fór ég snögga
ferð austur í Breiðdal. Og þegar
ég kom aftur til baka til
Reykjavikur fór ég aftur að
Hlíðarhúsum til Jónasar og
Þuríðar og dvaldi þar samtals i
6 ár eins og áður er getið.
Þegar Bjarnaborg (við
Hverfisgötu) var byggð þótti
mikið í ráðizt — þá var allt
unnið f höndunum. Jónas tók
að sér hluta af byggingunni.
Það var þegar við vorum við þá
byggingu að ég fékk augastað á
lóðinni sunnan við Hverfisgöt-
una, beint á móti Bjarnaborg.
Þegar íslandsbanki tók til
starfa rýmkaðist um bygginga-
lán. Við byggðum svo húsið
okkar kunningi minn og ég.
Hann hét Gisli Kristjánsson, og
var frá Hnausastaðakoti í
Garðahreppi, sonur Kristjáns
lóðs. Hann er nú löngu látinn.
Við byrjuðum á húsinu 1903
og lukum því á næsta vori. Þá
þurfti líka innanstokksmunina.
Þetta þótti frekar stór og rúm-
góð ibúð eftir því sem þá gerð-
ist. En stofurnar þykja litlar
núna.
Gísli Björnsson kvæntist
heitmey sinni, Guðrúnu Guð-
finnu Schram, daginn fyrir
gamlársdag 1905. Séra Ólafur
Ólafsson fríkirkjuprestur gaf
þau saman í vesturstofunni i
húsi þeirra á Hverfisgötu 86.
Og þar var svo heimili þeirra
alla tíð. Gísli hefur búið einn i
ibúð sinni siðustu 25 árin.
Guðrún lézt á giftingar-
afmælisdegi sínum árið 1950.
Þeim hjónum varð ekki barna
auðið.
Guðrún Schram var glæsileg
kona. Hún var rómuð fyrir feg-
urð og myndarskap. Hún var
fædd í Stuðlakoti í Reykjavík
25. desember 1876. Foreldrar
hennar voru Ingibjörg
Guðmundsdóttir og Þorlákur
Schram (hann var bróðir
Ellerts Schram skipstjóra).
Foreldrar Guðrúnar fóru til
Ameríku, þegar hún var korn-
ung. Hún var tekin i fóstur af
Halldóru Þórarinsdóttur og
manni hennar Kristjáni Jóns-
syni lóðs í Hnausastaðakoti i
Garðahreppi.
Foreldrar Gísla Björnssonar
létust í hárri elli á Breiðadal.
Einn bróðir Gísla, Hóseas tré-
smiður, býr hér i Skipasundi
48. Hann varð 90 ára i vetur á
jóladag. Dóttir hans, Ragnheið-
ur, er húsmóðir i Höskulds-
staðaseli i Breiðdal og sonur
hans, séra Kristinn Hóseasson,
er prestur í Heydölum.
Þegar Gísli byggði húsið sitt
kom strax margt fram, sem
hann seinna þurfti á að halda
við húsabyggingar. Eins og áð-
úr er nefnt jukust möguleikar á
byggingum við opnum Islands-
banka, og voru þá hafnar bygg-
ingar margra húsa, sérstaklega
við Grettisgötu og Njáls-
götu.Fyrsti bankastjóri bank-
ans, Emil Schau, var góður
danskur karl. Fyrsta hús, sem
bankinn lánaði til, var hús
Gísla Björnssonar við Hverfis-
götu 86. Schau bankastjóri
gekk sjálfur með Gísla inn á
Hverfisgötu og skoðaði húsið,