Morgunblaðið - 10.02.1976, Blaðsíða 13

Félag íslenzkra botnvörpu-
skipaeigenda
60ára
„Jón forseti‘% fyrsti togarinn, sem Islendingar létu smfða, 1907.
„ögri“, einn af stærri skuttogurunum.
FÉLAG ísl. botnvörpuskipaeig-
enda, sem er elzta atvinnu-
rekendafélag landsins, varð 60
ára i gær, 9. febrúar.
Hinn 18. janúar 1916 komu
saman til fundar í Bárubúð
nokkrir togaraútgerðarmenn og
framkvæmdastjórar með það i
huga að efna til stofnunar félags
„meðal botnvörpuútgerðar-
manna.“ Var þar kosin undirbún-
ingsnefnd til að vinna að félags-
stofnuninni og semja drög að lög-
um fyrir væntanlegt félag. Stofn-
fundur var síðan haldinn 9.
febrúar. Að félagsstofnuninni
stóðu eigendur 13 togara og á
fundi 20.febrúar bættust í hópinn
eigendur 3 togara og voru taldir
til stofnenda.
I þessari stuttu frásögn eru
ekki tök á að rekja rækilega
þróunarsögu togaraútgerðar á Is-
landi né heldur sögu F.l.B. Um
þau efni má vísa til yfirgripsmik-
illar greinar eftir Loft heitinn
Bjarnason, þáverandi formann
félagsins, sem m.a. birtist í
Morgunblaðinu 9. febr. 1966, er
félagið varð 50 ára. Jafnframt er
þetta kærkomið tækifæri til að
vekja athygli á stórfróðlegri bók,
Sögu íslenzkrar togaraútgerðar
fram til 1917, sem Heimir Þor-
leifsson, sagnfræðingur, samdi og
Bókaútgáfa Menningarsjóðs gaf
út 1974.
Hér verður ekki rakinn aðdrag-
andi togaraútgerðar á Islandi. Um
það bil, sem áhugi manna vaknaði
á því að eignast togara, án hlut-
deildar erlendra manna, var við
ramman reip að draga, þar sem
um dýr atvinnutæki var að ræða
og lánsfé lá ekki á lausu. Það var
fyrst við stofnun Islandsbanka
1904, að úr raknaði, enda eignast
Islendingar sitt fyrsta skip 1905,
b/v Coot, 150 rúmlesta skip, og
gekk útgerð þess vel, þótt eigi
stæði lengi, þar sem skipið strand-
aði á Keilisnesi 1908. Var Einar
Þorgilsson í Hafnarfirði aðal-
frumkvöðull að þeim kaupum, en
fyrsti skipstjórinn var Indriði
Gottsveinsson.
Siðla þessa sama árs var Alli-
ance h.f. stofnað. Fimm dugmiklir
skútuskipstjórar snéru sér til
Thors Jensens, hins þekkta og
mikla athafnamanns í þvi skyni,
að þeir stofnuðu hlutafélag um
togaraútgerð. Varð að ráði að láta
smíða skip og varð það hinn
þekkti „Jón forseti", sem kom til
landsins 1907. Var hann 233 rúm-
lestir og fyrsti nýi togarinn, sem
Islendingar eignuðust. Var talið
að hann stæði um margt framar
enskum togurum, var m.a. sér-
stakiega styrktur fyrir siglingar í
norðurhöfum. Mun strax i upp-
hafi hafa verið ákveðið, að
Halldór Kr. Þorsteinsson —
alþekktur undir nafninu Halldór
i Háteigi — yrði skipstjóri á hinu
nýja skipi, enda hafði hann
stundað sjómennsku á togurum,
auk þess sem hann hafði verið
skútuskipstjóri og einnig verið í
siglingum á enskum og amerísk-
um skipum. Halldór hafði og
eftirlit með smíði skipsins i
Glasgow i Skotlandi 1906—1907.
Síðan óx þetta smátt og smátt.
Eins og fyrr segir stóðu eigendur
16 skipa að stofnun F.I.B. 1916.
Árið 1917 höfðu Islendingar
eignast alls 26 skip, en sex höfðu
þá farizt eða verið seld úr landi.
Og við þetta bættist svo, að
einmitt þetta ár kröfðust banda-
menn í fyrri heimsstyrjöldinni
þess, að 10 togarar yrðu seldir
Frökkum til varnar gegn kafbáta-
hernaði Þjóðverja.
Að styrjöldinni lokinni hljóp
nýtt lff í togaraútgerðina. A
árunum 1919 til 1927 voru keyptir
44 togarar til landsins og siðan
einn á ári næstu þrjú ár. Mun
togaraeign landsmanna hafa þá
verið mest þangað til nú. Síðan
skall heimskreppan mikla á og
varð hún m.a. til þess, að Islend-
ingar eignuðust aðeins tvo gamla
togara á árunum 1931 til 1947.
Þá komu nýsköpunartogararnir
til skjalanna. I fyrri áfanga var
samið um smíði á 33 togurum og
síðan á 10 til viðbótar, sem komu
til landsins 1949 til 1951. Fimm
þessara togara fórust á áratugn-
um 1950—1960, en þrír keyptir i
þeirra stað. Arið 1960 komu siðan
til landsins fimm nýir stórir
togarar og einn eldri. Voru kaup
hinna nýju togara ráðin f fram-
haldi af hinum mikla karfaafla,
sem fékkst á mióunum við
Nýfundnaland 1957 og 1958, og
var stærð þeirra, vélarafl og
búnaður mjög miðaður við þær
veiðar. En karfaaflinn var til
þurrðar genginn þegar þeir komu
til landsins 1960, en þá nam flot-
inn 47 skipum.
Um þetta leyti brá svo mjög
snöggt til verri aflabragða næstu
árin, svo að kalla mátti hrun.
Hverju skipinu var lagt á fætur
öðru og var svo komið i ársbyrjun
1966, að 29 skip voru gerð út, en
er árið var rétt rúmlega hálfnað
höfðu sjö gefizt upp til viðbótar,
og flotinn þá kominn i aðeins 22
skip. Eftir þetta strandaði eitt
skip, en rétt í sama mund var
annað tekið i notkun, og hélzt
þessi tala til 1971, er þessi gömlu
og fengsælu skip tóku að týna
tölunni og eru aóeins fimm þau
nýjustu enn í notkun, en það elzta
þó 25 ára gamalt.
Síðan þarf ekki að rekja togara-
söguna, svo fersk er hún í minni
við tilkomu tæplega 60 skut-
togara, en af þeim eru 17 hinir
stærstu í F.I.B. ásamt 4 af fyrr-
greindum 5 siðutogurum.
Fyrsti formaður F.I.B. var Thor
Jensen. Hann gegndi þó ekki fpr-
mennsku lengur en til 1918, enda
hafði hann þá fyrir allnokkru
tekið að sér störf á vegum hins
opinbera vegna vistaöflunar í
þágu þjóðarinnar, en hún var
margvíslegum örðugleikum háð i
fyrri heimsstyrjöldinni og fyrst
eftir hana. I hinni fyrstu stjórn
með Thor Jensen voru þeir Th.
Thorsteinsson, varaformaður,
Ágúst Flygenring, ritari, Jes
Ziemsen, gjaldkeri og Magnús
Einarsson, dýralæknir, með-
stjórnandi.
Síðari formenn félagsins voru
Ólafur Thors 1918 til 1935,
Kjartan Thors, bróðir Ólafs, frá
1935 til 1959, Loftur Bjarnason
frá 1959 til 1973, en við tók af
honum núverandi formaður
Valdimar Indriðason á Akranesi.
Með honum eiga sæti í stjórninni
Marteinn Jónasson, varafor-
maður, Guðmundur Jörundsson,
ritari, Vilhelm Þorsteinsson,
gjaldkeri og Ragnar Thorsteins-
son, meðstjórnandi.
Fjórir menn hafa verið gerðir
heiðursfélagar F.I.B., þeir Thor
Jensen, Halldór Kr. Þorsteinsson,
Þórarinn Olgeirsson, ræðismaður
i Grimsby og um margra áratuga
skeið umboðsmaður togaranna og
raunar allra islenzkra fiskiskipa í
Bretlandi, og loks Loftur Bjarna-
son.
íslenzk útgerð á nú yfirleitt við
mikla rekstrarerfiðleika að stríða.
Á það e.t.v. ekki hvað sizt við
stóru togarana. Á það sér ýmsar
orsakir, sem ekki er tóm til að
rekja hér. En það er trú og von
þeirra, sem að útgerð þeirra
standa, að úr muni rætast. Oft
hafa verið dökkar blikur á lofti i
íslenzkri togaraútgerð, en öll él
styttir upp um síðir, segir mál-
tækið. Það fer og vel að ljúka
þessum orðum með ummælum
Klemenzar Jónssonar í Reykja-
víkursögu hans, sem út kom 1929,
er hann segir um togaraútgerð-
ina: „Það er þessari útgerð, sem
bærinn á aðallega að þakka hinn
mikla vöxt og viðgang, er hann
hefur tekið siðustu árin, og gert
hann að því sem hann er. Með
hverju nýju skipi jókst
atvinnan....“ Þetta má að vísu
segja um marga fleiri staði og
þessi saga er að gerast enn í dag.
Og ómæld eru öll þau auðæfi, sem
togaraútgerðin hefir fært
íslenzku þjóðinni.