Morgunblaðið - 30.03.1976, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 30. MARZ 1976.
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 30. MARZ 1978.
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
EBE og land-
helgisdeilan
Að undanförnu hefur Efna-
hagsbandalag Evrópu
unnið að því að móta sameigin-
lega stefnu bandalagsins í fisk-
veiðilögsögumálum Stjórnar-
nefnd Efnahagsbandalagsins
hefur gert ákveðnar tillögur um
þessa fiskimálastefnu og er
kjarni hennar sá, að Efnahags-
bandalagsríkin taki sér 200
mílna fiskveiðilögsögu, en að
hvert einstakt aðildarríki Efna-
hagsbandalagsins hafi einka-
rétt til fiskveiða innan 12
sjómílna frá ströndum sinum.
Ljóst er, að harðar deílur verða
um þetta atriði þar sem Bretar
hafa lýst því yfir, að þeir muni
aldrei sætta sig við 1 2 sjómílna
einkalögsögu. Þar í landi hafa
komið fram kröfur um 100
sjómílna einkalögsögu, en lík-
legt er þó, að Bretar mundu
fallast á mun minni einkalög-
sögu en þá
Áhrif nýrrar fiskimálastefnu
Efnahagsbandalagsins á hags-
muni okkar íslendinga, verða
margvísleg EBE stefnir að því,
að aðildarríki þess hafi
sameiginlega afstöðu á fund-
um hafréttarráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna og að ákvæði
verði tekin inn í væntanlegan
hafréttarsáttmála, sem tryggi
rétt þeirra, til dæmis á fiskimið-
um við ísland Það verður við-
fangsefni sendinefndar okkar á
hafréttarráðstefnunni að koma
í veg fyrir, að aðildarríkjum
EBE eða öðrum rikjum, sem
sama sinnis eru, takist að koma
inn slíkum ákvæðum. Þá er
sýnt, að þegar Efnahagsbanda-
lagið hefur komizt að niður-
stöðu um fiskimálastefnu sína
verður þess skammt að bíða,
að bandalagið taki í sínar
hendur viðræður við ríki, sem
utan þess standa, um fiskveiði-
mál og markaðsmál Þannig er
nú Ijóst, að ekki verður fram-
hald á viðræðum Norðmanna
og Breta um gagnkvæm fisk-
veiðiréttindi innan væntanlegr-
ar 200 mílna lögsögu þessara
ríkja, heldur hefur verið ákveð-
ið, að Efnahagsbandalagið taki
við þessum viðræðum og ann-
ist þær af Breta hálfu og er það
mat Norðmanna, að sú breyt-
ing hafi mjög veikt samnings-
aðstöðu þeirra. Ekki liggur Ijóst
fyrir, hvenær Bretar mundu
hætta að verða hugsanlegur
samningsaðili við okkur ís-
lendinga og Efnahagsbanda-
lagið taka við Svo hröð, sem
þróunin hefur orðið í þessum
efnum, er hyggilegt að gera
ráð fyrir, að það geti orðið á
næstu tveimur til þremur miss-
erum og fremur fyrr en síðar
Er þá auðvitað Ijóst, að þátta-
skil hafa orðið í baráttu okkar
fyrir því að hreinsa íslenzku
fiskimiðin af flotum erlendra
ríkja Bretar hafa verið erfiðir
viðureignar í sambandi við út-
færslu fiskveiðilögsögu okkar á
undanförnum árum og áratug-
um Ástæða er þó til að ætla,
að Efnahagsbandalagið kunni
að verða enn erfiðara í viðskipt-
um við okkur
Ráðamenn Efnahagsbanda-
lagsins telja, að þeir hafi
tvenns konar vopn á hendi,
sem bíta muni á íslendinga
Annars vegar fiskveiðiréttindi í
Norðursjónum og við Græn-
land, en stjórnarnefnd Efna-
hagsbandalagsins litur svo á,
að hún muni hafa yfirráð yfir
fiskimiðum á báðum þessum
hafsvæðum, og að óski ís-
lendingar eftir að veiða innan
nýrra fiskveiðimarka við Græn-
land eða í Norðursjó á næstu
árum verði slík leyfi ekki veitt
nema gegn sams konar veiði-
heimildum fyrir fiskiskipaflota
Efnahagsbandalagsins á fiski-
miðum við ísland Hins vegar
er fyrirsjáanlegt, að Efnahags-
bandalagið mun beita
markaðsaðstöðu sinni til þess
að knýja fram fiskveiðiréttindi á
fiskimiðum okkar með hótun-
um um að loka mörkuðum
Efnahagsbandalagsins fyrir
íslenzkum sjávarafurðum, ef
íslendingar ekki veita fiskiskip-
um frá aðildarríkjum EBE fisk-
veiðiréttindi. Nú er það að vísu
svo, að EBE-markaðurinn ræð-
ur engum úrslitum fyrir okkur
eins og ástatt er þannig að
markaðsvopnið er ekki eins
sterkt í bráð og ráðamenn Efna-
hagsbandalagsins kunna að
halda Efnahagsbandalagið
þarf einnig á fisk að halda og
fiskseljendur eru ekki ýkja
margir hér á Norðurhveli jarð-
ar En því er ekki að leyna, að
þessi markaður getur orðið
okkur mikilvægur í framtíðinni.
m a. vegna þess að tilbúnir
fiskréttir eru að ryðja sér þar til
rúms Hin nýju viðhorf hjá EBE
valda því, að hyggilegt kann að
vera að leggja nokkra áherzlu á
skammtímasamninga við Breta
nú, til þess að umsamin tolla-
fríðindi hjá EBE taki gildi og
aðstaða okkar gagnvart EBE
verði þar af leiðandi sterkari
þegar frá líður.
Dr. Jóhannes Nordal:
HÉR fer á eftir ræða dr. Jó-
hannesar Nordals á miðs-
vetrarfundi Samhands ís-
lenzkra rafveitna:
Inngangur
Enginn, sem áhutra hefur á þróun
raforkumála hér á landi. þarf aó kvarta
vfir því. aó orkumálunum hafi ekki
verió Kaumur eefinn að undanfðrnu.
Allar eötur síðan orkukreppan skall
vfir fvrirvaralaust og öllum á óvart
fvrir rúmlefía tveimur árum. hafa
orkumálin verið á oddinum hér á landi
sem annars staóar. í kjölfar hækkandi
verólat:s á innfluttri orku blandaðist
encum hut;ur um nauósvn þess að nýta
innlenda orku sem bezt og le.vsa sem
fvrst úr þeim orkuskorti. sem vfir-
vofandi var víöa um land. Vióbrögðin
við þessum vanda hafa orðið til þess. að
framkvæmdir f raforkumálum hafa
stóraukist. og eru þær nú mun meiri en
áður var áætlað. Til viðbótar við
Sigölduvirkjun. sem framkvæmdir hóf-
ust við á árinu 1973 hafa komið stór-
framkvæmdir bæði við byeeðalínu og
Kröfluvirkjun. Jafnframt hefur verið
hert á mörgum öðrum raforkufram-
kvæmdum. að hitaveituframkvæmdun-
um ógleymdum. Samkvæmt nýjustu
upplýsingum verður fjárfesting i raf-
orkuiðnaði um 16% af heildarfjárfest-
ingu landsmanna bæði á árinu 1975 og
1976. en hafði numið aðeins 9% að
meðaltali á árunum 1970 til 1974. Hafa
Islendingar aldrei varið hlutfallsleea
jafnmiklu af ráðstöfunarfé sínu til raf-
orkuframkvæmda.
Þótt þessi þróun sé í s.iálfu sér
fagnaðarefni fvrir þá. sem við þessi
mál fást. fvlK.ja svo miklum umsvifum
mikil vandamál i framkvæmd og skipu-
lagi verkefna. en þó ekki sízt i f.jár-
mögnun og rekstri raforkufvrirtæk ja. í
k.jölfar orkukreppunnar og hins mikla
almenna efnahagssamdráttar. sem
einkennt hefur síðastliðin tvö ár. hafa
aöstæður á fjármagnsmörkuðum í
heiminum m.jög snúizt til verri vegar.
Jafnframt því sem vextir eru nú m.jög
háir miðað við það. sem var fyrir fáum
árum. hafa afborganak jör stórlega
versnað. og eru lán nú varla fáanleg til
lengri tíma en 6—7 ára. Fvrir fram-
leiðslugrein. sem er eins f.jármagns-
frek og orkuframleiðsla. er hér
óneitanlega um mjög alvarlega þróun
að ræða. Höfum við satt að segja ekki
gefið okkur nægilegt tóm til þess að
íhuga. hvaða afleiðingar hún hefur
f.vrir f.jármál raforkumála hér á landi
og greiðslustöðu raforkukerfisins á
komandi árum.
Þegar formaður Sambands íslenzkra
rafveitna fór fram á það við mig. að ég
tæki að mér að undirbúa inngangs-
erindi á þessum fundi ásamt þeim
starfsmönnum Landsvirk.junar. sem
um fjárhagsáætlanir hafa fengizt.
féllst ég á það. en þó með nokkrum
efasemdum. Sannleikurinn er því mið-
ur sá. að áætlanagerð um rekstur og
greiðsluflæði raforkufvrirtækja fram í
tímann er m.jög ábótavant hér á landi.
þótt á því séu að sjálfsögðu nokkrar
undantekningar. Það var því nokkurn
veginn vonlaust. að hægt vrði á þeim
stutta tíma. sem var til stefnu, að safna
þeim gögnum. sem æskilegt hefði ver-
ið. og vinna úr þeim sæmilegar spár um'
þróunina næstu árin. Á hinn bóginn er
hér að mínum dómi um að ræða svo
mikilvægt vandamál. að umræður um
það hljóta að verða til góðs. jafnvel þótt
ekki sé hægt að bvgg.ja þær á þessu
stigi á nægilega traustum undirstöðum.
Ég hlaut því að taka þann kostinn að
t.jalda því sem til er. og vona ég að
þetta erindi komi að nokkru gagni sem
fvrsti áfangi í umræðum. sem vonandi
verða til þess að varpa skýrara l.jósi en
áður á þau vandamál. sem framundan
eru. en skilningur á vandanum er ætíð
fvrsta skrefið að lausn hans.
Jafnframt vil ég í upphafi þessa máls
þakka Agnari Friðrikssvni. skrifstofu-
st.jóra Landsvirk.junar. sem unnið
hefur ásamt fleirum í fvrirtækinu með
mér að undirbúningi þessa erindis og
nauðsynlegri gagnasöfnun. Hefur hann
í því verki byggt á þeirri re.vnslu. sem
Landsvirkjun hefur þegar fengið af
víðtækri áætlanagerð um rekstur fvrir-
tækisins og greiðsluflæði fram í
tímann.
Að loknum þessum inngangsorðum
mun ég nú snúa mér að meginefni
þessa máls. en þá er í upphafi æskilegt
að rek.ja stuttlega þróunina að undan-
förnu og gera nokkra grein fvrir þeim
þáttum. er ráðið hafa fjárhagslegri
stöðu raforkuiðnaðarins í dag.
Fjármál raforku-
iðnaðarins fyrr
og nú
í afkomu og fjárhagsstöðu raforku-
iðnaðarins samtvinnast áhrif margra
þátta. tæknilegra og f.járhagslegra.
Hinir tæknilegu þættir. svo sem val
virk.junarleiða. samkevrsla orkuvera.
kostnaður við að trvggja ákveðið örvggi
eða hagkvæmni í rekstri mannvirkja.
verða ekki gerðir að umtalsefni hér. í
stað þess verður athvglinni beint að
þeim f.járhagslegu þáttum. sem hafa
áhrif á greiðslustöóu og f.járhag raf-
orkufyrirtækja. en mikilvægi þeirra er
oft vanmetið. Hér er einkum um f.jóra
meginþætti að ræða:
1. Hlutfall eiginfjár f f.jármögnun
framkvæmda.
2. Lánskjör. þ.e.a.s. vaxtak.jör og af-
borganaskilmála af lánum.
3. Verðlagning raforkunnar og
markaðsþróun.
4. Vaxtahraði raforkukerfisins.
Áður en við förum nánar út í þessa
þætti hvern fvrir sig. er rétt að gera
nokkra grein fvrir þróuninni í fjárhag
helztu þátta raforkukerfisins á undan-
förnum árum og stöðu þess í dag. Til að
lengja mál mitt ekki um of mun ég
einskorða mig við þr.jú fvrirtæki. sem
bæði eru mikilvæg í s.jálfu sér og ein-
kennandi fvrir helztu rekstrarformin.
sem til eru f raforkuiðnaðinum. Þessi
f.vrirtæki eru Landsvirkjun (áður
Sogsvirkjun). Rafmagnsveita Revkja-
víkur og Rafmagnsveitur ríkisins.
Sogsvirkjun -
Landsvirkjun
Skv. lögum um virk.jun Sogsins frá
1933 var Sogsvirk.juninni skylt að sel.ja
raforku við kostnaðarverði að viðbætt-
um allt að 10% til Rafmagnsveitu
Revk.javíkur. svo og héraða f nágrenni
orkuvers og háspennulínu. Siðar var
þessu ákvæði bre.vtt þannig. að st.jórn
Sogsvirkjunarinnar ákveði heildsölu-
verðið með samþ.vkki ráðherra raf-
orkumála. en verðið mátti þó aldrei
vera hærra en Rafmagnsveitu Revkja-
víkur vrði gert að greiða miðað við
sambærilegan afhendingarstað. sem
þar var nánar kveðið á um. i lögunum
frá 1933 eru engin ákvæði um ráðstöf-
un varas.jóðs. sem k.vnni að mvndast
við rekstur virkjunarinnar. en sfðar
voru sett inn ákvæði um að slíkum
sjóði skuli varið til aukinna virk.junar-
framkvæmda. breytinga og endurnýj-
unar á mannvirk.jum. eftir því sem
þörf krefði.
1 framkvæmd voru verðlagningar-
ákvæði laganna túlkuð þannig. að mið-
að var við útlögð gjöld á ári hver.ju. að
viðbættri 5% álagningu. Þessi regla
leiddi meðal annars til þess. að raf-
orkuverðið var ekki hækkað til sam-
ræmis við hækkun á endurnýjunar-
verði virk.jananna. Það f.jármagn. sem í
virk.janirnar var látið. skilaði sér því
ekki aftur með sfnu upphaflega verð-
gildi. Að auki leiðir reglan til þess, að
raforkan er eingöngu seld fvrir árleg-
um rekstrarkostnaði. þegar virk.jun er
að fullu greidd niður. Þannig var kom-
ið með L.jósafossstöðina árið 1962. sem
þá var skuldlaus eign.
Sú varð og re.vndin. að lítið fjármagn
m.vndaðist í rekstri f.vrirtækisins. enda
voru stærri framkvæmdir fjármagnað-
ar svo til eingöngu með lánsfé.
I lögum og reglugerð um Landsvirkj-
un frá árinu 1965. eru tiltölulega ftar-
leg ákvæði um verðlagningu heildsölu-
raforkuverðs. og var þar stefnt að því
að trygg.ja betur fjárhag og vaxtargetu
f.vrirtækisins. Meginefni þeirra er svo
sem nú skal greina:
1. St.jórn Landsvirkjunar ákveður
heildsöluverðið að fengnum tillögum
Efnahagsstofnunar. nú Þjóðhagsstofn-
unar.
2. Verðið skal við það miðað. að eðli-
legur afrakstur fáist af því f.jármagni.
sem á hver.jum tíma er bundið í rekstri
fvrirtækisins.
3. Stefnt skal að því. að fvrirtækið
skili nægilegum greiðsluafgangi til
þess að það geti jafnan með eigin f.jár-
magni og hæfilegum lántökum trvggt
notendum sínum nægt rafmagn.
4. St.jórninni er heimilt við ákvörðun
heildsöluverðsins að reikna vexti af
eigin fé.
5. Stjórninni er heimilt að ákveða
afskriftir með hliðs.jón af endur-
nýjunarverði og taka tillit til afborg-
ana lána við ákvörðun heildsöluverðs-
ins. ef afborganir eru hærri en afskrift-
ir.
1 re.vnd hefur verðlagningin hins
vegar ráðist að verulegu levti af ákvæð-
um í lánssamningi Landsvirk.junar við
Alþjóðabankann frá 1966. en þau héld-
ust í meginatriðum óbrevtt í
núgildandi samningi um lánveitingu
bankans til framkvæmda við Sigöldu-
virkiun.
Ákvæði þau. sem hér um ræðir. fela
einkum í sér tvennt:
1. Miða skal rekstur Landsvirk.junar
við að ná ákveðinni arðg.jöf af eignum i
rekstri á ári hver.ju.
2. Árlega skal meta eignir í rekstri á
raunsæ.jan hátt og í samræmi við viður-
kenndar aðferðir þar að lútandi.
Arðgjöfin er reiknuð. sem hlutfall
hreinna tekna að viðbættum vöxtum.
sem færast á rekstrarkostnað. af
meðalfjárhæð hreinna eigna í rekstri á
viðkomandi ári.
Markmiðið með þessum reglum er að
tr.vgg.ja hæfilega mvndun fjármagns
við rekstur f.vrirtækisins til að mæta
fjármögnunarþörfum þess f framtíð-
inni, og eru arðgjafarkröfurnar við það
miðaðar.
Af framangreindu má sjá. að við
ákveðna arðg.jöf er mat eigna ráðandi
um myndun f.jármagns í rekstri Lands-
virk.junar. Frá stofnun Landsvirk.junar
árið 1965 hafa eignir f.vrirtækisins ver-
ið endurmetnar árin 1967. 1968. 1973
og 1974. og hefur endurmatið hækkað
vergar eignir í rekstri um samtals 6026
mill.jónir króna.
Eignir í rekstri námu samtals í árslok
1974. 14.724 milljónum króna. þannig
að endurmatsfjárhæðin er um 40% af
eignum þeim, sem lagðar voru til
grundvallar útreiknings arðg.jáfarinn-
ar árið 1974. Má af þessu hlutfalli
nokkuð ráða þýðingu þess. Of langt mál
yrði að gera hér grein fyrir þeim
s.jónarmiðum, sem ráðandi eru við
framkvæmd endurmatsins. en í stuttu
máli má seg.ja. að endurmat ákveðins
árs ráðist annars vegar af bre.vtingu
erlendra lána Landsvirk.junar vegna
gengisbreytinga og hins vegar af verð-
Iagsþróun innanlands. eins og hún er
mæld af visitölu b.vggingarkostnaðar.
Eins og fram hefur komið áður. var
verðlagning raforkunnar frá Sogsvirkj-
un á þann hátt hagað. að lítið f.jármagn
m.vndaðist við reksturinn. sem grípa
mætti til við aukningu orkuvinnsluget-
unnar. Var þvi fjármögnunarþörf að
langmestu le.vti mætt með lántökum.
Þrátt f.vrir, að erfitt efnahagsástand
væri hér á landi lengst af bvggingar-
tíma Búrfellsvirkjunar. nam eiginfjár-
mögnunin nflega 5% af stofnkostnað-
inum. 1 framtíðinni er stefnt að hærra
eiginf.jármögnunarhlutfalli. sérstak-
lega með aukinni fjármagnsmyndun í
rekstri fyrirtækisins. Benda nýjustu
áætlanir til, að hlutdeild eiginf.jár í
fjármögnun heildarf.járfestingar
Landsvirk.junar árin 1973—1978 muni
nema 10—12%. þrátt fyrir að eldri lán
hafi verið greidd tiltölulega ört niður á
sömu árum, en afborganir þessara ára
áætlast nema samtals 4900 mill.jónum
króna á núverandi gengi. Æskilegt er
að stefna að allt að 25—30% hlutdeild
eiginf.jár í fjármögnun næstu stórfram-
kvæmda, sem koma á eftir Sigöldu-
virk.jun, og 1 f.jarlægari framtíð að jafn-
vel enn hærra hlutfalli.
Dreifiveitur -
Rafmagnsveitur
Reykjavíkur
Næst kem ég þá að öðrum hinna
þrigg.ja höfuðgeira raforkukerfisins.
dreifiveitum sveitarfélaga, en þar er
eðlilegt að taka Rafmagnsveitu Reyk.ja-
víkur til viðmiðunar. enda þeirra lang-
stærst. 1 rekstri hennar var sú stefna
lengst af rik.jandi að f.jármagna allar
framkvæmdir beinl af rekstrartekium.
en safna m.jög litlum skuldum. Þetta er
vitaskuld miklu auðveldara í rekstri
dreifiveitna en orkuframleiðslufvrir-
tæk.ja, bæði vegna þess að f.jármagns-
þörf þeirra er hlutfallslega miklu
minni og framkvæmdir eru margar og
vfirleitt smáar og því auðvelt að dreifa
þeim tiltölulega .jafnt á milli ára.
Sú meginstefna hefur því verið ein-
kennandi að miða verðlagningu við að
viðhalda greiðslu.jafnvægi fvrirtækis-
ins. Hér hefur þó verðlagsstefna st.jórn-
valda gripið inn í þróunina. einkum
hin síðari ár. og hefur það m.a. leitt til
verulegrar skuldasöfnunar allt frá
árinu 1972. Stefnt er þó að því. að
jöfnuður náist á ný árið 1978. þrátt
fvrir að áætluð sé tæplega 3.5 mill.jarða
króna f.járfesting. einkum í ný.jum
veitukerfum. árin 1974—1978.
Þessi mismunandi viðhorf varðandi
verðlagningu raforkunnar. h.já orku-
vinnsluaðilanum annars vegar og
dreifiaðilanum hins vegar. hafa leitt til
eftirfarandi tvegg.ja megineinkenna
fjárhagslegrar stöðu raforku-
iðnaðarins:
I fvrsta lagi er hlutfall heildsölu-
verðs og smásöluverðs óvíða í ná-
grannalöndum okkar jafn hátt og hér á
landi. þó það hafi vissulega farið lækk-
andi hin síðari ár. Lætur nærri. að á
árunum allt fram að 1960 hafi hlutfall-
ið verið einn á móti f.jórum eða ríflega
það. en hefur síðan farið lækkandi.
einkum eftir 1970. og nálgast að vera
nú einn á móti 2.3. Aðhaldsstefna
st.jórnvalda f verðlagsmálum hefur
vafalaust ráðið hér miklu um.
1 öðru lagi hefur skuldabvrði raf-
orkuiðnaðarins að langmestu le.vti
lagst á orkuvinnsluna. Orkuvinnslu-
aðilarnir eru því mun verr í stakk
búnir til að mæta þeim erfiðleikum.
sem nú steð.ja að og lýsa sér einkum í
versnandi lánskjörum. eins og áður
segir.
hef þegar sagt um þau atriði. sém áríð-
andi eru um fjárhagsstöðu og þróun
orkuvinnslu og dreifingar gilda vita-
skuld einnig um hið blandaða rekstrar-
form. Hins vegar eiga Rafmagnsveitur
ríkisins við ýmis sérstök vandamál að
gllma. vegna þeirra erfiðu verkefna.
sem þeim hefur verið fengin í hendur.
Er þar f.vrst að telja rafvæðingu sveit-
anna og annars strjálbýlis. þar sem
bæði stofnkostnaður og rekstrarút-
gjöld eru miklu hærri en í þéttbýlli
hlutum landsins. Hefur Rarik því 1
revnd verið falið hvort tveggja í senn
að reka raforkuf.vrirtæki á viðskipta-
legum grundvelli og að veita félagslega
þ.jónustu í formi raforkudreifingar og
framleiðslu langt undir kostnaðarverði
i þeim landshlutum, þar sem aðstæður
eru erfiðastar. Þótt Rafmagnsveiturn-
ar hafi fengið ýmis konar aðstoð ríkis-
ins til þess að geta annað þessu félags-
lega hlutverki. svo sem með beinum
framlögum ríkisins til sveitarafvæðing-
ar. yfirtöku lána og verð.jöfnunargjaldi
á raforkusölu, sem f ár á að skila þeim
hátt í 700 mill.jönum króna. er fjárhags-
staða þeirra samt enn m.jög erfið.
Undanfarin ár hefur verið gífurleg
f.járfesting í nýjum virk.junum og
dreifiveitum á vegum Rafmagnsveitn-
anna. Virk.janirnar voru auk þess á
sínum tíma að langmestu leyti
f.jármagnaðar með érlendu lánsfé og án
nokkurra eiginfjár framlaga. Samfara
greiðslu afborgana og vaxta af þeim
lánum. hefur orðið að grípa til dísilvéla
vegna takmarkaðrar orkuvinnslugetu
vatnsaflsstöðvanna. Hefur rekstraraf-
koman því stórversnað eftir að heims-
markaðsverð á olíu f.jórfaldaðist svo að
segja í einu vettfangi árið 1974. Sem
dæmi um stærðargráðuna, sem hér er
Raunhæf verðlagning
og ný opinber framlög
eru forsenda þess að nýting inn-
lendra orkugjafa njóti áfram for-
gangs á næstu árum
Blandaður rekstur
— Rarik
Loks kem ég svo að hinu blandaða
rekstrarformi. þar sem sama fvrirtæk-
ið annast bæði orkuframleiðslu og
dreifingu til nevtenda. Helzti fulltrúi
þessa skipulagsforms hér á landi eru
Rafmagnsveitur rfkisins. Allt sem ég
T, el]a- AS 5íru len«« tii
eyfl 'tv forsendur
Xr
2900
3080
7230
7670
7390
6580
6820
i-i^njrs^T41 le"« tii°?sb^'nu
p.byrði
(m.tcr. i
2900
3080
6370
9070
6700
5890
6190
Aetlua
orkusaia
-tti ajimi
Gíh------
;;r-tyrii
a selda
tr
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
um að ræð?.. má nefna. að olíukostnað-
ur Rafmagnsveitna ríkisins jókst um
265% milli áranna 1973 og 1974. á
meðan tek.jur af orkusölu jukust um
78%. Hlutfall olíukostnaðar af heildar-
rekstrargjöldum fyrirtækisins án af-
skrifta hækkaði úr 15% árið 1973 í
21% 1974. en samsvarandi hlutfallstöl-
ur hjá Landsvirkjun eru 1.6% og
óbreytt bæði árin. Ennfremur kemur í
ljós við • samanburð sömu ára. að
rekstrarkostnaður Rarik án afskrifta
jókst um 92.5% en h.já Landsvirkjun
um 22%. Vegna þessa hefur orðið að
grípa til töku bráðabirgðalána, þrátt
fyrir að verulega hafi veri létt undir
rekstrinum með álagningu verð.jöfn-
unarg.jalds. Endurf.jármögnunarþörfin
vegna bráðabirgðalánanna eingöngu.
nemur þannig 212 mill.jónum króna á
þessu ári.
Sökum str.jálbýlis er fjárfesting í
dreifiveitum á hver.ja selda kwst. mun
hærri þar en í þéttbýli. og mjög oft er
við örðugar aðstæður að etja. M.a. sakir
þessa er dreifikerfið víða veikt. sem
hefur í bilanatilfellum orsakað orku-
sölutap ásamt háum viðgerðar- og
viðhaldskostnaði. Má sem dæmi nefna.
að milli áranna 1973 og 1974 hækkaði
þessi kostnaðarliður um 188% og hlut-
fall hans af heildarrekstrarkostnaði án
afskrifta jókst úr 7% árið 1973 í um
11% árið 1974. Eitt af vandamálum
flutnings- og dreifikerfa Rafmagns-
veitnanna er hin miklu orkutöp. Hafa
þau verið á bilinu 14—24% eftir lands-
hlutum, minnst á Suðvesturlandi. en
mest á Norðurlandi.
Með hliðsjón af öllu því. sem nú
hefur verið rakið. er ekki að undra.
þótt Rafmagnsveiturnar eigi við allt
önnur og erfiðari fjárhagsvandamál að
stríða en t.d. Landsvirkjun og Raf-
magnsveita Revkjavikur. sem hvort um
sig eru einkenndandi á sviði orku-
vinnslu og dreifingar. Ekki er veruleg
ástæða til b.jartsýni um að úr rætist á
næstu árum. nema til komi brevtt
stefna f f.járhagslegri uppbyggingu
Rafmagnsveitnanna. Kemur þar m.a.
til álita að afskrifa þegar í upphafi þau
mannvirki. sem nauðsvnlegt er talið að
koma á fót til að þ.jóna félagslegum
þætti í starfsemi Rafmagnsveitnanna.
en reka þær að öðru le.vti á hreinum
viðskiptagrundvelli. Framkvæmdaþörf
f.vrirtækisins á þessu ári er nú áætluð
tæplega 1460 mill.jónir króna. þar af
fjármagnast aðeins rum 2% með
heimtaugag.jöldum. en afganginn þarf
að taka að láni. Auk þeirrar lánsþarfar
kemur síðan endurfjármögnunarþörf-
in vegna bráðabirgðalánanna. sem áð-
ur getur, að f.járhæð 212 milljónir
króna og fjármögnun rekstrarhalla árs-
ins 1975. sem er áætlaður um 105
mill.jónir króna. Samtals nemur láns-
fjárþörf Rafmagnsveitna rikisins á
þessu ári samkvæmt þessu 1740
milljónum króna. Miðað við þau láns-
kjör. sem almennt gilda á erlendum
lánamörkuðum i dag. er árgjald láns-
þarfarinnar vegna skuldaaukningar
þessa eina árs um 350 milljónir króna á
ári næstu 7 árin.
Hér ætla ég að láta staðar numið með
lýsingu á f.járhagslegri uppbvggingu
raforkuiðnaðari ns. Sumum kann að
virðast að hér hafi verið dvalið of lengi
við. en í ljósi þekkingar á forsögunni
kann að vera auðveldar að snúast gegn
vanda nútimans. Ætla ég nú að gera að
umræðuefni ástand og horfur í nútíð
■ og nánustu framtíð.
Tímamótun 1974,
áætluð fjárfesting
og lánskjör
I erindi. sem ég flutti á þessum vett-
vangi f.vrir réttu ári. gerði ég að um-
talsefni þá endurskoðun. sem ég taldi
nauðs.vnlega í stefnumörkun í raforku-
málum í k.jölfar þeirrar kollstevpu.
sem varð á verðlagningu olíu á heims-
markaðnum á árinu 1974. Gerði ég þar
grein f.vrir þeim markmiðum í raforku-
málum landsins í heild. sem ég taldi
æskilegt og framkvæmanlegt að ná á
næstu árum. þ.e.a.s. á árunum
1975—1984. Þessi markmið eru i stuttu
máli sem hér segir:
í fyrsta lagi að s.já fvrir innlendri
orku til að fullnægia væntanlegri
aukningu i almennri raforkueftirspurn
alls staðar á landinu.
í öðru lagi að sjá fvrir innlendri orku
til að leysa af hólmi innflutta orku-
gjafa, hvar sem það er hagkvæmt.
i þriðja lagi að vinna að stórauknu
ör.vggi í raforkuafhendingu. m.a. með
því að koma á samtengdu kerfi. er
trvggði með samke.vrslu sem bezta
nýtingu orkunnar.
1 f.jórða lagi að tr.vggja næga orku-
framleiðslu til að unnt verði að halda
áfram þróun orkufreks iðnaðar með
hæfilegum hraða. svo að unnt verði að
nýta orkulindir landsins til gjaldevris-
öflunar.
í fimmta og síðasta lagi þvrfti á
þessu tímabili að vinna að rannsóknum
á virkjunum. sem koma eiga til fram-
kvæmda á næsta virk.junartimabili. þar
á meðal möguleikum til stórvirk.jana.
í erindinu vék ég jafnframt nokkr-
um orðum að fjármagnsþörf við að ná
þeim markmiðum. sem áður eru rakin.
og komst að þeirri niðurstöðu. að ár-
lega heildarf.járfestingu mætti áætla 8
mill.jarða króna á árunum 1975—1980.
en 9 mill.jarða króna á árunum
1980—1984.
Ég er þeirrar skoðunar. að þessi
stefnumörkun sé í öllum meginatriðum
skynsamleg enn í dag. Vandinn er fvrst
Framhald á bls. 26