Morgunblaðið - 31.03.1976, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1976
Greinar úr brezka blaðinu The Guardian, franska blaðinu L’Express og þýzka blaðinu Siiddeutche Zeitung um hafréttar
Bretland vegur salt
vi<5 Kína. sem 1
— þegar hafréttarráðstefnan i New York er
að byrja — segir í grein í The Guardian
BREZKA blaðið The Guardian
birti eftirfarandi grein eftir
David Fairhall, þegar haf-
réttarráðstefnan var að hefjast
í New York:
Ráðstefna Sameinuðu þjóð-
anna, — sem átti, en mun ekki
binda enda á öll þorskastríð —
hófst í New York á mánudag.
Sennilega mun hún ná fram
liósara línum í alþjóðlegu sam-
komulagi um ný hafréttarlög,
sem byggist á 12 mílna iand-
helgi og 200 mílna efnahagslög-
sögu (fiskveiðar innifaldar), en
ekki er líklegt að neinn
sáttmáli sjái dagsins ljós fyrr
en eftir að minnsta kosti tvær
langar ráðstefnur í Genf og
Caracas.
Arangurinn er með öðrum
orðum líklegastur til að verða
einhvers konar samkomulag,
nægilega stefnumarkandi til að
ýta undir lönd eins og Island,
Noreg og Bandaríkin, sem ann-
að hvort eru að taka einhliða
ákvörðun eða búa sig undir að
gera það, en samt nægilega
óákveðinn til að fá varfærnar
þjóðir, sem vilja fara samnínga-
leiðina, til að halda að sér hönd-
um. Bretland gæti þannig allt
eins setið uppi með versta kost-
inn af mörgum.
Sýnilega eru fiskveiðarnar
versta gröfin að falla í. Fram-
kvæmdastjóri Félags togara-
eigenda, Austen Laing, hefur
varað við því að Bretland og
Efnahagsbandalagsþjóðirnar,
sem það á nú allt sitt undir hafi
misst af strætisvagninum
vegna þess hve skelfilega hægt
hefur gengið að móta sameigin-
lega fiskveiðistefnu. Meðan
haldið er áfram í Bruxelles að
þrasa um stefnu, sem var skellt
saman rétt áður en Bretland
kom inn — ákaflega óhagstæð
stefna, sem jafnvel kurteisustu
embættismenn í Whitehall
kalla brögð og trúnaðarbrot —
þá hafa aðrar fiskveiðiþjóðir
náð góðum kostum.
Mr. Laing benti á ýmis dæmi:
tvíhliða samninginn frá því í
siðustu viku, sem veitir spönsk-
um togurum aðgang að kana-
dísku 200-milna lögsögunni,
þegar hún gengur í gildi;
svipaðir samningar Kanada við
Pólland og Sovétríkin; og
samningurinn við Sovétríkin,
sem nýbúið er að undirrita í
Washington um fiskiveiðar og
verndun uppeldisstöðva á
bandaríska landgrunninu.
„Það er smám saman verið að
ýta okkur upp að vegg. Þegar
búið er að ganga frá Vestur-
Atlantshafi og Noregur fer að
gera svipaðar ráðstafanir, þá
geta aðrar fiskveiðiþjóðir látið
tímann vinna fyrir sig. Þar til
Efnahagsbandalagslöndin fara
að dæmi Bandaríkjanna,
Kanada og Noregs, mun fisk-
veiðiflotum frjálst að snúa sér
að nýjum veiðisvæðum — mest
kring um Bretlandsstrendur —
eins og þeir hafa verið að gera
undanfarin tvö ár.
Fram undir þetta leit út fyrir
að Bretland mundi að minnsta
kosti geta komist að tvíhliða
samkomulagi við Noreg, þar
sem löndin hefðu aðgang að
hafsvæðum hvors annars. En
Noregur vill 200 mílna lögsögu
I lok þessa árs, hvernig sem
ráðstefna Sameinuðu þjóðanna
fer, og er óðum að missa þolin-
mæðina með Bretum, þegar
þeir halda þvi fram eða að
minnsta kosti sætta sig við að
allt verði þetta að ákvarðast i
Bruxelles.
Ástæður liggja til þess að
Bretland er nú komið i svo
óþægilega aðstöðu. Alltaf
virtist ljóst að ráðstefna
Sameinuðu þjóðanna yrði ákaf-
lega erfið: þar eru 150 þátt-
takendur, sem sumir eiga ekki
sentimetra strandlínu, en samt
allir með ákveðnar og oft
ósveigjanlegar skoðanir á þvi
að þeir eigi lagalegan rétt.
Þarna eru aðallega fjórir and-
stæðir hópar:
Flotaveldin miklu, eins og
Bandarikin, Sovétríkin, Japan
og Bretland, sem vilja halda í
frelsi til að sigla um heimsins
höf — til dæmis gegn um mjó
sund, sem mundu lokast af þó
ekki væri nema 12 milna land-
helgi, hvað þá breiðari; strand-
ríkin — Bretiand þar með talið
lfka — sem eiga hagsmuna að
gæta í fiski- og olíusvæðum út
af ströndunum; landluktu rikin
sem vilja fá einhverja ihlutun
um hina nýju skipan á haf-
svæðunum og hlutdeild í hinum
málmauðugu svæðum utan 200
milnanna; og loks riki á borð
við Kína, sem líta á ráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna sem upp-
lagðan vettvang til að ýta undir
hugmyndafræðilegar deilur
milli rótgrónu siglingaþjóð-
anna og þriðja heimsins.
Vandræði Breta liggja í því,
að þeir eiga raunverulega hags-
muna að gæta sem rótgróin
siglingaþjóð, þó þeir fari
minnkandi og séu að breytast:
Bretland hefur áhuga á að
halda frjálsum siglingum her-
skipa og rannsóknaskipa um
heimshöfin, jafnframt þörfinni
á öllum mögulegum hagnaði
sem strandríki. Það gerir
ástandið svo enn erfiðara, að
embættismennirnir virðast enn
telja það siðferðilega skyldu að
allt verði þetta leyst með lög-
legum hætti. Slikt er æskilegt
viðhorf. Það væri ljótur leikur
að láta hvern, sem það getur,
hrifsa hafsvæðin. En siðferði-
leg forusta af því tagi getur
orðið dýrkeypt. Til dæmis
hefur hún ekki gert lausn á
þorskastriðinu við Island
auðveldari.
Fyrri hafréttarráðstefnur
Sameinuðu þjóðanna hafa ekki
komist nær sameiginlegum
sáttmála en með „einu
samningsuppkasti", sem sett
var saman í Genf í fyrra. Þar er
gert ráð fyrir þvi aðalmarkmiði
Breta að hafa stjórn á olíu-
svæðunum á eigin landgrunni,
Fiskamir synda úr höndum Þjó
Bonn í veikri aðstöðu í baráttunni um höfin, segir í
grein Siiddeutsche Zeitung í upphafi hafréttarráðstefnu
t GREIN I þýzka blaðinu „Siid-
deutsche Zeitung frá 13.—14.
marz er fjallað um 4. lotu
hinnar árangurslausu haf-
réttarráðstefnu S.Þ. sem var að
hefjast íNew York:
Ef á það er litið með augum
skattgreiðandans, þá hafa
ferðir 12 þýzkra nefndarmanna
til þátttöku í hafréttarráðstefn-
unum f New York, Caracas og
Genf aðeins kostað peninga
hingað til, en ekki skilað nein-
um árangri. Þriðja hafréttar-
ráðstefnan, eins og Sameinuðu
þjóðirnar hafa opinberlega
skfrt hana, sem byrjar fjórðu
lotuna á mánudaginn kemur og
í þetta sinn aftur 1 New York,
er heldur illa á vegi stödd.
Hinir svartsýnu gera þegar f
upphafi þessarar lotu ráð fyrir
hinni fimmtu, af þvf að and-
spænis hinum 140 stríðandi
sendinefndum muni fjórði
fundurinn heykjast á að ganga
frá hinum Iffsnauðsynlega
samningi um nýskipan alþjóð-
legra hafréttarmála og fram-
haldsfundur verða úrræðið enn
á ný.
Þrátt fyrir þetta er sjónarmið
skattgreiðandans ef til vill
rangt. Risafyrirtækið „haf-
réttarráðstefna" með nær þrjú
þúspnd fulltrúum frá öllum
heimshlutum er að skipta upp
að nýju 70 hundraðshlutum af
yfirborði jarðar: að koma á
skynsamlegu kerfi með hlið-
sjón af þörfum þjóðanna á nýt-
ingu auðæfa heimshafanna. I
stað rólegrar umræðu til mála-
miðlunar hefur ráðstefnan
fram að þessu einkennzt af æs-
ingi, gremju og ítrustu kröfum.
Þjóðernisstefna, hvað hafið
snertir, og skammsýn eigin-
girni þjóða þrúgar ráðstefnuna
oft svo mjög, að vestur-þýzka
sendinefndin getur fagnað því
á stundum, að enginn meiri-
hluti næst um sumar tillögur,
sem fram eru bornar.
Þegar menn skildu f maí í
fyrra i Genf stungu formenn
hinna þriggja nefnda óform-
legu skjali í hendur nefndar-
manna (Informal Single Nego-
tiating Text) — til þess að geta
að minnsta kosti sýnt eitthvað
— þar sem ástand mála á ráð-
stefnunni var rakið, eins og það
leit út frá sjónarmiði formann-
anna. Þátttakendum til undr-
unar var þetta enn ein viðbót
við tugi óopinberra skjala og
greinargerða, sem flæða yfir
ráðstefnuna og eru ekki likleg
til að stuðla að samkomulagi'.
A hinum þremur fundum
ráðstefnunnar, sem haldnir
hafa verið, hafa hópar ýmissa
hagsmunaaðilja myndazt, sem
annað hvort reyna að treysta
hagsmuni sína og aðstöðu eða
mynda að minnsta kosti nægi-'
lega sterka minnihluta til að
hindra samþykkt, sem sé þeim í
óhag. Hinir fimm hópar, sem
hér er um að ræða, munu því
sem næst vera þessir:
ir Hópur hinna 77, sem eru
fulltrúar meira en hundrað
þróunarlanda.
ir 49 landfræðilega afskipt
ríkí, en mörg þeirra eiga
ekki land að sjó.
ir 44 strandlengjuríki í öllum
heimshlutum.
ir 17 ríki, sem eru siglinga-
þjóðir, og hin
ir 9 ríki Efnahagsbandalags
Evrópu.
Á þessari ráðstefnu standa
einnig oft á tiðum aðeins „risa-
veldin" tvö hvort gegn öðru.
Vestur-Þýzkaland hefur fram
að þessu starfað í öllum hóp-
unum nema „hópi hinna 77“.
Hið formlega hlutverk ráð-
stefnunnar er fölgið í því að
koma saman texta, sem tilbúinn
sé til undirskriftar og síðan
verði Hafréttarsáttmáli Sam-
einuðu þjóðanna, gildandi
þjóðarréttur, sem öll ríki verði
að fara eftir. Hinar 140 sendi-
nefndir eiga að ná samkomu-
lagi um fjölmörg aðkallandi
ágreiningsmál á sviði alþjóða
sjóréttar:
Hversu langt á landhelgin að
ná frá ströndum landanna?
Hvenær eru skipaferðir leyfi-
legar um sund?
Hversu djúp eiga auðlinda-
beltin að vera, sem aðliggjandi
lönd mega nýta án þess að
spyrja aðra að?
Hverjum ber rétturinn til
vinnslu mangans og annarra
málma á botni úthafsins og
hverjum til fiskveiða?
Hvernig er hægt að stöðva
mengun hafsins af völdum olíu-
skipa og annarraskipa?
Hvenær geta lönd bannað
herskipum siglingar um land-
helgi þeirra og flugvélum flug
um lofthelgina?
Fram til þessa hefur ráð-
stefnan aðeins gefið fá svör við
þessum spurningum. Þannig
má þó búast við, að tólf milna
landhelgi allra strandríkja
verði alþjóðaréttur. Einnig
rikir samkomulag um það,
hvernig landhelgislínan verði
fundin, þar sem eru firðir og
flóar. Einnig mun viðtækt sam-
komulag hafa náðst um 200
mílna auðlindalögsögu strand-
rfkja. En þar með er líka sam-
komulaginu lokið. Mjög hefur
verið um það deilt, hve langt
nýting auðlindabeltisins megi
ná. I tveimur af þremur frum-
vörpum er krafizt sjálfstæðs og
einskoraðs réttar til hagnýt-
ingar, eftirlits með mengun,
rannsókna, og til byggingar
gervieyja og annarra haftækni-
legra mannvirkja á þessum haf-
svæðum. Ekki er gert ráð fyrir
hlutdeild annarra þjóða i auð-
æfum hafsbotnsins hjá þeim
löndum, sem hafa sérlega hag-
stæða legu að þessu leyti.
Þá er það einnig all almenn
skoðun, að aðrar þjóðir skuli
ekki eiga hlutdeild að sjávar-
auði, fiskveiðum, á ákveðnu
svæði frá ströndum rikja. Fyrir
Vestur-Þýzkaland myndi það
tákna algjört hrun fiskveiða
þess. Skírskotun til hefðbund-
ins réttar, hvað fiskveiðar
snertir, fær litlar undirtektir.
Flest lönd eru algerlega háð
þeim fiski, sem syndir úti fyrir
ströndum þeirra, og óttast út-
rýmingu hans vegna ofveiði og
mengunar hafsins. Hin hefð-
bundnu, þýzku fiskimið eru
nær öll innan hinnar ráðgerðu
200 mílna fiskveiðilögsögu ann-
arra landa, svo að þýzka sendi-
nefndin hefur það erfiða hlut-
verk að bjarga eins miklu og
hægt er af þeim fiskveiðirétt-
indum, sem enn eru fyrir
hendi.
Og það mun veróa þeim mun
erfiðara sem horfurnar aukast
á, að annað skjal hinna 44
strandlengjuríkja vinni fylgi.
Þau vilja sem sagt, að efnahags-
lögsaga lands nái að mörkum
landgrunnsins og alla vega 200
mílur. Þetta myndi tákna, að til
dæmis Kanada gæti hagnýtt
auðæfi allt að 600 mílur á haf
út, án þess að aðrar þjóðir
mættu koma þar nærri án leyf-
is. Þetta yrði til hagsbóta fyrir
lönd eins og Bretland, Noreg,
Bandaríkin, Japan og mörg riki
í Suður-Ameríku og rýra enn
frekar kosti þeirra landa, sem
hafa óhagstæða legu að þessu
leyti.
Efnahagsbandalagíð hefur
fram að þessu leikið heldur
litilmótlegt hlutverk á ráðstefn-
unni. Um fram allt hefur Bret-
land horfið frá fyrra samkomu-
lagi, Irland hefur haft samúð
með þróunarlöndunum og hin
löndín hafa verið hikandi og
reikul á stundum. En þróunar-
löndin krefjast aftur á móti ein-
dregið nýrrar skiptingar auð-
æfa hafsins tii óþurftar fyrir
iðnaðarríkin.
Sérstaklega er það áberandi
varðandi námuvinnslu á úthöf-
um. Með nýrri tækni verður
hafsbotninn stöðugt aógengi-
legri, og enginn vafi er á því, að
auk mangansins hefur botninn
að geyma margs kyns verð-
mæti. Þróunarlöndin vilja
koma á allsherjar hafsbotns-
yfirstjórn, sem selji vinnslu-
réttindi dýrum dómum eða reki
helzt námugröft á hafsbotni
sjálf og láti ágóðann renna til
þróunarlandanna. Iðnaðarlönd-
in hafa áhuga á frjálslegu kerfi.
Vestur-Þýzkaland stakk upp á
leyfiskerfi, sem þó engar horf-
ur eru á nú. Blönduð kerfi og
málamiðlanir eru nú til um-
ræðu.

-s*