Morgunblaðið - 02.04.1976, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. APRlL 1976
Stefnt að endurskipu-
lagningu lífeyriskerflsins
Viðtal við Hrafn Magnússon, framkvæmdastjóra SAL
AÐ undanförnu hafa lífeyris-
mál landsmanna veriS mjög i
deiglunni, einkum isambandi
við nýafstaðna kjarasamn-
inga. Þær samningaviðræður
sem þá fóru fram sndrust
mjög um lífeyrissjóðina og
hugsanlegar breytingar á
þeim. Þá liggur fyrir á Alþingi
frumvarp Guðmundar H.
Garðarssonar um breytingar
á lífeyrissjóðsmálum.
Morgunblaðið sneri sér til Hrafns
Magnússonar, framkvæmdastjóra
Sambands almennra lifeyrissjóða, og
ræddi við hann um stöðu þessara mála
og væntanlegar breytingar.
— Að undanförnu hafa átt sér stað
allmiklar umræður um nauðsyn þess
að fram fari gagnger breyting á starfs-
semi lífeyrissjóðanna í nýgerðum
kjarasamningi aðila vinnumarkaðarins
náðist samkomulag um málefni líf-
eyrissjóðanna Samkomulag þetta er
tvíþætt í fyrsta lagi er um að ræða
bráðabirgðaúrlausn til tveggja ára eða
til 1 janúar 1 978 í öðru lagi er stefnt
að því að aðilar vinnumarkaðarms til-
nefni 6 menn i nefnd, sem ríkisstjórnin
skipi og vera skal vettvangur fyrir allt
starf að endurskipulagningu lífeyris-
kerfisins Nefndin mun skila áliti næsta
haust Að lokinni nægilegri kynningu á
tillögum nefndarinnar í aðildarfélögum
vmnumarkaðarms verði síðan unnið
þannig að málmu að nauðsynlegar
lagabreytingar nái fram að ganga á
Alþingi vorið 1977 Nýskipan lífeyris-
kerfisins taki síðan gildi 1 janúar
1978
í bráðabirgðaúrlausninni felst hins
vegar að lífeyrisþegar, sem rétt eiga á
lífeyri samkvæmt lögum nr 63 frá
1971 um eftirlaun til aldraðra félaga í
stéttarfélögum fá greidda sérstaka upp-
bót í stað þess að miða lífeyrisrétt við
5 ára meðaltal grundvallarlauna 4
taxta Dagsbrúnar, þá skal miða við
grundvallarlaunin, eins og þau eru
samkvæmt 4 kauptaxta Dagsbrúnar 1
janúar og 1 júlí á þessu og næsta ári
Þetta hefur nú þegar í för með sér um
84% hækkun á þeim grundvallarlaun-
um, sem notuð eru til útreiknings á
lífeyri, samkvæmt lögunum um eftir-
laun til aldraðra félaga í stéttarfélög-
um. Ennfremur er ákvæði í samning-
um að þessi hækkun lífeyrisgreiðslna
hafi yfirleitt ekki í för með sér lækkun
tekjutryggingar frá almannatrygging-
um Ekkert ákvæði er í samningnum
um að lifeyrissjóðirnir verði ekki verr
settir en þeir, sem rétt eiga samkvæmt
áðurnefndum lögum nr 63 frá 1971
Ljóst er þó að þessi bráðabirgðalausn
mun vafalaust hafa í för með sér að
slikar lífeyrisgreiðslur muni hækka
verulega
í sambandi við frambúðarlausn líf-
eyriskerfisins þá komu aðilar vinnu-
markaðarins sér saman um helstu
markmið slikrar endurskipulagningar
Þau fimm meginatriði, sem hafa skal
að leiðarljósi eru þessi
1) Tekið verði upp samfellt lífeyris-
kerfi, sem taki helst til allra lands-
manna.
2) Lifeyrissjóðirnir og almanna-
tryggingar tryggi öllum lífeyrisþegum
viðunandi lifeyri, sem fylgi þróun
kaupgjalds á hverjum tíma.
3) Aukinn verði jöfnuður meðal
landsmanna, sem lifeyris eiga að njóta.
4) Taka lífeyris geti, innan vissra
marka, farið eftir óskum lifeyrisþega
5) Reynt verði að finna réttlátan
grundvöll fyrir skiptingu áunninna
lifeyrisréttinda milli hjóna
VANDAMÁL
— Meginhlutverk lifeyrissjóðanna
er að sjálfsögðu það að tryggja sjóð-
félögum, eftirlifandi mökum þeirra og
börnum lífeyri Fram að þessu hafa
sjóðirnir verið svokallaðir uppsöfnunar-
sjóðir, þ.e.a.s. þeir hafa safnað eignum
sem þeir hafa síðan ávaxtað með lán-
um til sjóðfélaga eða með kaupum á
ríkistryggðum skuldabréfum
Miðað við þá óðaverðbólgu sem
geisað hefur á landinu á undanförnum
árum er augljóst að ávöxtun sjóðanna
hefur verið neikvæð Má t a m geta
þess að samkvæmt upplýsingum
Seðlabanka íslands var áætluð raun-
veruleg ávöxtun lifeynssjóðanna 7.2%
á árinu 1 9 74, en ávöxtunin hefði þurft
að vera, ef tekið hefði verið tillit til
hækkunar á vísitölu neyzluvöruverðs
auk 4% ávöxtunar, um 48 5% Á
þessu sést að það er í raun og veru
glapræði fyrir sjóðina að safna eign-
um Til greina gæti komið að visitölu-
binda útlán eða að sjóðirnir keyptu
meira af verðtryggðum skuldabréfum
ríkissjóðs
— Báðar þessar leiðir eru þó var-
hugaverðar. Ekki virðist Ijóst að íbúða-
byggjendur geti borgað verðtryggð lán
til langframa og búast má jafnvei við
að að því komi að ríkisvaldið geti ekki
lengur staðið við skuldbindingar sinar
um að greiða til baka skuldabréfin með
fullri verðtryggingu.
— Að undanförnu hefur verið rætt
um það að lífeyrissjóðirnir taki upp svo
kallað gegnumstreymiskerfi Það merk-
ir einfaldlega að iðgjöld á hverjum tíma
eru notuð til að greiða lífeyri, sem er i
samræmi við það kaupgjald sem ríkj-
andi er.
Ljóst er að slík kerfi hefur í för með
sér að sparnaðarmyndun innan lífeyris-
sjóðanna mundi minnka verulega, en
sparnaður lífeyrissjóðanna er nú veiga-
mikill þáttur i þjóðarsparnaðinum Þá
er ennfremur Ijóst að hið svokallaða
gegnumstreymiskerfi dregur að mestu
leyti úr lánamöguleikum lífeyrissjóð-
anna Ráðstöfunarfé lífeyrissjóðanna
hefur fram að þessu verið varið að
mestu leyti til ibúðabygginga Allt
stefnir í þá átt að lífeyrisgreiðslur sjóð-
anna hækki verulega á næstu árum
Slikt mun væntanlega hafa í för með
sér minnkandi getu lífeyrissjóðanna til
að lána sjóðfélögum. Hjá því verður
ekki komizt að leysa þann vanda sam-
hliða heildarendurskipulagningu líf-
eyriskerfisins
— Nú eru starfandi í landinu um
95 lífeyrissjóðir Má raunverulega
skipta þeim í þrjá hópa í fyrsta hópn-
um eru þeir sem stofnaðir voru á
grundvelli kjarasamninganna frá 19
mai 1 969, en þar var kveðið á um að
stofna skyldi lífeyrissjóði á félags-
grundvelli Þeir eru alls 26 Þá eru í
öðrum hópnum lögboðnir sjóðir og
lífeyrissjóðir ríkisbankanna. Þeir eru 9
talsins og greiða flestir verðtryggðan
lífeyri í þriðja hópnum eru ýmsir fyrir-
tækjasjóðir og sjóðir einstakra stéttar-
félaga sem voru flestir hverjir starfandi
i landinu fyrir 1 970 Þeir sjóðir eru um
60
OLLUM RÉTT
OG SKYLT AÐ
VERA í
LÍFEYRISSJÓÐI
— Samband almennra lifeyrissjóða
var stofnað árið 1973. Þeir sjóðir sem
eiga aðild að SAL eru þeir sem settir
voru á stófn 1 janúar 1970 á grund-
velli kjarasamninganna frá mai 1969
— Óhaett er að fullyrða að með
stofnun þessara sjóða urðu straum-
hvörf i llfeyrissjóðsmálum lands-
manna Áætlað var að þá myndu bæt-
ast við i hóp starfandi sjóðsfélaga um
25 þúsund manns Þó er Ijóst að sá
fjöldi varð all miklu meiri.
— [ beinu framhaldi af stofnun
sjóðanna 1 janúar 1970 voru sam-
þykkt lög á Alþingi um starfskjör laun-
þega fyrri hluta árs 1974 Þar er
kveðið á um að öllum launþegum sé
rétt og skylt að eiga aðild að lifeyris-
sjóði
SAMEIGNARSJÓÐIR
OG SÉR
EIGNARSJÓÐIR
— Reglugerðir sjóðanna eru mjög
mismunandi Flestir sjóðanna eru svo-
kallaðir sameignarsjóðir í sameignar-
sjóðum getur orðið geysimikill munur
á þeim fjárhæðum, sem inn í sjóðinn
koma vegna einstakra sjóðfélaga, og
þeirra greiðslna sem sjóðurinn þarf að
inna af hendi vegna hans Lífeyris-
greiðslur fara að verulegu leyti eftir
fjölskylduástæðum og þá hve lengi
sjóðfélaga endist starfsorka og aldur,
þótt árleg iðgjöld og iðgjaldatími skipti
einnig máli
— Hins vegar svipar séreignarsjóð-
um mjög til skyldusparnaðar Iðgjöld
eru færð á sérreikning sjóðfélagans og
vaxtatekjum sjóðsins er skipt á milli
sérreikninga Þegar til bótagreiðslna
kemur fær sjóðfélaginn einungis það
sem fært hefur verið á sérreikning
hans Séreignarfyrirkomulagið er eink-
um notað þegar um mjög fámenna
sjóði er að ræða, en þó eru til mjög
öflugir séreignarsjóðir
— Allir sjóðir innan SAL búa við
samræmda reglugerð Samkvæmt lög-
um SAL er það skilyrði fyrir inngöngu
að lífeyrissjóðirnir sníði reglugerð sína
Hrafn Magnússon
eftir þeirri reglugerð sem sjóðirnir
nota Samkvæmt lögum SAL, sem
samþykkt voru á stofnfundi þann 12.
júní 1973, rekur sambandið þjónustu-
stofnun fyrir lífeyrissjóðina. Eitt helzta
hlutverk stofnunarinnar er að safna
saman upplýsingum frá'öllum aðildar-
sjóðum sambandsins um innborguð
iðgjöld, sundurliðuð eftir nafnnúmer-
um sjóðfélaganna og halda þannig
sameiginlega um sjóðfélagana og á-
unnin réttindi þeirra, sundurliðuð eftir
lífeyrissjóðum. Ennfremur á stofnunin
að halda skrá yfir lánveitingar til sjóð-
félaga og annarra lántakenda
— Helztu kostir slíkrar heildar-
spjaldskrár eru þeir að tryggt er að
allar upplýsingar um sérhvern sjóð-
félaga eru til í einni spjaldskrá. Upp-
lýsingar um lífeyrisrétt sjóðfélaga glat-
ast ekki heldur finnast I þeim sjóðum
sem greitt var til. Slík heildarspjald-
skrá, að vísu einfölduð I sniðum, mun
koma út væntanlega um næstu
mánaðamót. Sjóðfélagar innan aðildar-
sjóða SAL geta þá fengið upplýsingar
hjá SAL eða þeim sjóði, sem þeir
tilheyra, um það til hvaða llfeyrissjóðs
þeir hafa greitt iðgjöld sín frá stofnun
sjóðanna.
RÉTTINDA-
FLUTNINGUR
— Eitt af meginhlutverkum SAL er
að koma í veg fyrir sífelldan réttinda-
flutning en samkvæmt samskiptaregl-
um llfeyrissjóðanna innan SAL er gert
ráð fyrir verulegri takmörkun á
flutningi iðgjalda sjóða I milli
— Heildarspjaldskráin ætti enn-
fremur að geta komið í veg fyrir slíkan
flutning því ef um lánaréttindi er að
ræða þá gilda einfaldar staðfestingar
milli sjóðanna um innborguð iðgjöld
og timabil
— Flestir sjóðanna innan SAL færa
sín iðgjöld í rafreiknum Rafreiknifor-
skriftir sjóðanna eru þó margvislegar
og ekki fullnægjandi Nauðsynlegt er
því að breyta öllum rafreiknisforskrift-
um lifeyrissjóðanna meira eða minna
svo að þær geti í framtiðinni sinnt því
verkefni að vera áreiðanlegur og fljót-
virkur upplýsingagjafi fyrir sjóðina.
Skilyrði þess að heildarspjaldskráin
geti orðið hagkvæm og ódýr í vinnslu
er reyndar undir því komið að sjóðirnir
samræmi rafreikniforskriftir sínar. í at-
hugun er að einn stór úrvinnsluaðili
taki að sér uppfærslu sjóðanna I raf-
reikni.
EIGNIR UM
19 MILLJARÐAR
Á árinu 1975 munu um 60 þús
sjóðfélagar hafa greitt iðgjöld til
aðildarsjóða SAL og áætlaður fjöldi
sjóðfélaga sem er á skrá lífeyrissjóð-
anna frá upphafi til siðustu áramóta er
um 90 þús.
— Iðgjöld nema almennt 10% af
föstum viku eða mánaðarlaunum laun-
þegans. Þær reglur, sem I gildi eru hjá
sjóðunum, um það af hvaða launum
iðgjöldin skulu tekin eru þó mis-
munandi hjá einstökum sjóðum. Hluti
launþega sem dreginn er af kaupi hans
nemur almennt 4% en vinnuveitandi
greiðir yfirleitt 6%.
— Áætlað ráðstöfunarfé allra líf-
eyrissjóðanna í landinu 1975 nam um
6 milljörðum Eignir lífeyrissjóðanna
námu um síðustu áramót um 19
milljörðum.
— Meginþorri ráðstöfunarfjár sjóð-
anna er notaður til þess að lána sjóð-
félögunum. Á siðasta ári keyptu líf-
eyrissjóðirnir i landinu verðtryggð
skuldabréf ríkisins fyrir 20% af ráð-
stöfunarfé. Andvirði bréfanna hefur
runnið til Byggingasjóðs. Þetta er gert i
samræmi við yfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar sem gefin var 26. febrúar 1 974 í
tengslum við þá kjarasamninga sem þá
voru gerðir en þar er kveðið á um að
ríkisstjórnin muni beita sér fyrir þvi að
á árunum 1976—80 verði framhald
á byggingu hentugra íbúða fyrir efna-
litið fólk og að lifeyrissjóðir stéttar-
félaganna fjármagni þessar íbúðar-
úyggingar með 20% af árlegu ráð-
stöfunarfé sínu frá og með árinu
1974 Núverandi ríkisstjórn hefur
staðfest yfirlýsingu fráfarandi ríkis-
stjórnar frá 26. febrúar J 974, en þó
með fyrirvara um lánakjör. Lifeyrissjóð-
irnir hafa fyrir sitt leyti staðið við
skuldbindmgar sínar og í tengslum við
nýgerða kjarasamninga hefur félags-
málaráðherra upplýst að rikisvaldið
muni standa við fyrirheit sín. Lífeyris-
sjóðir munu því kaupa skuldabréf
Byggingasjóðs a m k fyrir 20% af ráð-
stöfunarfé sínu á þessu ári
ÖNNUR
VERKEFNI
— Áður hefur verið minnzt á það að
SAL vinni nú að gerð heildarspjald-
skrár lifeyrissjóðanna en af öðrum
verkefnum sambandsins má geta þess
að nú er unnið að þvi að koma upp
samræmdum ársreikningi sjóðanna
Óþarfi er að rekja kosti slíks fyrirkomu-
lags. Bent skal þó á það að allur
samnburður á rekstri sjóðanna hlýtur
að verða einfaldari þar sem gengið er
út frá sömu forsendum. Gert er ráð
fyrir að lifeyrissjóðir SAL taki upp sam-
ræmda ársreikninga frá og með árinu
1976
Þá er unnið að endurskoðun á reglu-
gerð lífeyrissjóða innan SAL Sérstök
starfsnefnd hefur unnið að þessu verk-
efni og hefur fengið sér til ráðuneytis
Guðjón Hansen tryggingafræðing.
— Einnig er Ijóst að einhverjar fast-
ar reglur verður að setja varðandi
lánareglur sjóðanna. Þær reglur sem i
gildi eru eru mjög fjölbreytilegar og
réttur launþega til lána er mjög mis-
munandi eftir því í hvaða sjóði hann er
fullgildur sjóðfélagi Vextir eru á bilinu
14—18% og lánstimi frá 5 til 20 ár
Mjög mikilvægt er að einhverjar fastar
reglur verði settar varðandi lánarétt-
indi, lánstíma og vexti sjóðanna svo
ekki skapist misræmi milli launþega i
landinu
— Að undanförnu hafa átt sér stað
viðræður við embætti tryggingayfir-
læknis varðandi úrskurð örorkulífeyris
hjá sjóðunum Samkvæmt reglugerð-
um sjóðanna skal tryggingayfirlæknir
meta örorkutapið Framkvæmdin mun
hins vegar yfirleitt hafa verið sú, að
stuðzt hefur verið við vottorð um
örorkumat sem umsækjandi hefur
fengið i samræmi við ákvæði almanna-
tryggingalaga Ólík sjónarmið gilda þó
við örorkumat hjá lífeyrissjóðunum og
almannatryggingum vegna mismun-
andi bótaákvæða Nú hefur rætzt úr
þessu á þann hátt að tryggingayfir-
læknir mun meta örorkutap sjóðfélag-
anna í samræmi við reglugerðir sjóð-
anna. Ekki er Ijóst hvaða aðili mun bera
kostnaðinn af væntanlegum auknum
umsvifum hjá embætti tryggingayfir-
læknis, þegar þessari skipan hefur ver-
ið komið á, en skoðun SAL er að
ríkisvaldinu beri að greiða þennan
kostnað enda hefur fjármálaráðuneytið
staðfest reglugerðir sjóðanna þar sem
ákvæði er um að tryggingayfirlæknir
skuli meta örorkutapið
í þessu sambandi er sérstök ástæða
til að koma á framfæri þakklæti til
Björns Önundarsonar tryggingayfir-
læknis, sem sýnt hefur þessu máli
mikinn skilning og áhuga. Nokkra
furðu hefur vakið að svo virðist sem
sjóðfélagarnir geri sér ekki grein fyrir
þeim rétti, sem þeir hafa til töku
örorkulifeyris samkvæmt reglugerðum
sjóðanna. A.m.k njóta mjög fáir sjóð-
félagar örorkulifeyris frá sjóðunum
Aðildarsjóðir Sambands almennra
lífeyrissjóða eru þessir L. ASB og
BSFÍ, L byggingamanna, L. Dags-
brúnar og Frámsóknar, L Landssam-
bands vörubifreiðastjóra, L málm- og
skipasmiða, L. Nótar — félags neta-
gerðarfólks, L. rafiðnaðarmanna, L.
verksmiðjufólks, L verkalýðsfélaganna
i Vesturlandskjördæmi, L. Vestfirðinga,
L verkamanna, Hvammstanga, L
stéttarfélaga i Skagafirði, L. Iðju,
Akureyri, L Sameining, Akureyri, L.
Björg, Húsavík, L Austurlands, L
Rangæinga, L verkalýðsfélaga á
Suðurnesjum og L Hlífar og Fram-
tíðarinnar í Hafnarfirði.
Ég vil að lokum taka það fram að
með stofnun Sambands almennra
llfeyrissjóða var stigið veigamikið skref
í þá átt, að samræma störf lífeyrissjóð-
anna Aðilar vinnumarkaðarins e«g.
þakkir skildar fyrir þá framsýni, sem
þeir sýndu með stofnun smambands-
ins. Samskiptareglur SAL eru pannig
sniðnar að það á ekki að skipta neinu
máli, þó sjóðfélagar flytjist á milli
aðildarsjóða sambandsins. Lifeyrisrétt-
ur skerðist á engan hátt, þar sem
reglugerðir aðildarsjóðanna eru sniðn-
ar eftir sömu reglugerðarfyrirmynd-
inni. Ákvörðun um lifeyrisrétt sjóð-
félaga, sem greitt hefur iðgjöld til fleiri
en eins lifeyrissjóðs innan SAL skal
tekin með tilliti til þess, hvort llfeyris-
réttur hefði stofnazt, ef iðgjöldin hefðu
öll verið greidd til sama sjóðsins. Sjóð-
félagar komast á þann hátt hjá þvi að
flytja iðgjöld sín á milli lífeyrissjóð-
anna, enda er ekki gert ráð fyrir slíkum
réttindaflutningi á milli aðildarsjóða
SAL. Með útgáfu heildarspjaldskrár-
innar er hægt á svipstundu að fá
upplýsingar um innborguð iðgjöld sér-
hvers sjóðfélaga frá öllum aðildarsjóð-
unum. Ljóst er því að starfsemi sjóð-
anna markast að þvi að hér sé um einn
sameiginlegan lifeyrissjóð að ræða Lif-
eyrissjóðirnir innan Sambands al-
mennra lífeyrissjóða gera sér fulla
grein fyrir þeirri ábyrgð, sem á þeim
hvilir og hin mikla samvinna sjóðanna
er Ijós vottur þess, að aðildarsjóðir SAL
eru betur i stakk búnir en aðrir lífeyris-
sjóðir i landinu til að takast á við þau
vandamál, sem lifeyrissjóðirnir hafa nú
ratað í.
Á.H.