Morgunblaðið - 10.09.1976, Blaðsíða 22

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 1976
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 1976
21
KÍNA nútimans er verk Mao Tse-tungs,
gamallar striðskempu og stjórnmála-
heimspekings, sem var dýrkaður sem
þjóðhetja og spámaður, en ólst upp sem
eldheitur og rómantískur þjóðernissinni
og mótaðist á árum sínum sem byltingar-
leiðtogi.
Meðal bóka, sem hann mat mest, voru
„Hernaðarlistin" eftir fornaldarher-
fræðinginn Sun Tzu og „Vatnsröndin",
skáldsaga eftir sautjándu aldar höfund
sem segir frá hetjudáðum góðra manna
sem neyðast til að leggja fyrir sig stiga-
mennsku vegna rangsleitni opinberra
starfsmanna.
Hann gerþekkti kínverska sögu og
hetjur hennar voru fyrirmynd hans:
flugmælskir og skeleggir leiðtogar, ráða-
góðir og hyggnir forystumenn, kænir og
hraustir baráttumenn og hermenn,
glæsileg skáld og málsvarar réttlætis.
Hann komst sjálfur í hóp kínverskra
mikilmenna og taldi gáfur einskis virði
án þess að þær væru beízlaðar til baráttu
að settu marki.
BÓNDASONUR
Mao var fæddur í Hunan 1893 og var
sonur efnaðs hrísgrjónabónda sem að-
hylltist kenningar Konfúsíusar, en móð-
ir hans var búddatrúar og viidi að hann
yrði prestur. Seinna sagði bóndasonur-
inn Mao að hann hefði „hatað Konfúsíu:
frá átta ára aldri,“ heimspekinginn sem
hafði mótað líf Kínverja i aldir og ungir
menn risu gegn. Hann var sendur i
menntaskóla i Changsha í Mið-Kína
nokkrum mánuðum fyrir fall Manehu-
keisaraættarinnar 1911 og byltingu lýð-
ræðissinnans Sun Yat-sen, sem aldrei
tókst að festa sig í sessi og átti frá fyrstu
tíð í harðri baráttu við svokallaða
„stríðshöfðingja" og heri þeirra. Hreyf-
ingar fjandsamlegar útlendingum og
kristnum mönnum efndu til uppþota í
stórborgum þar sem menntastofnanir
voru jarðvegur nýrra hugmynda, sem
voru andstæðar ævagamalli kínverskri
hefð, og af þessum hugmyndum nýs tíma
smitaðist Mao strax og gekk í byltingar-
herinn.
Mao fór til Peking að loknu námi,
gerðist bókavörður og kvæntist prófess-
orsdóttur, lifði flökkulífi um tíma, og
kenndi og helgaði sig fræðistörfum.
Hann sat fyrsta þing kínverska kommún-
istaflökksins í Shanghai 1921, ásamt
Chou En-lai að því er sagt var og einir
allra viðstaddra lifðu þeir svíptingar
næstu áratuga. Kínverskir kommúnístar
og Rússar studdu Chiang Kai-shek þegar
hann varð foringi þjóðérnissinnaflokks-
ip' Kuomintang að Sun Yat-sen látnum
^325 og hófst handa um að sameina Kína
og upþræta heri andstæðinga stjórnar-
innar, en þegar hann hafði lagt undir sig
helztu borgir landsins tveimur árum síð-
ar lögðust þeir gegn honum. Kommúnist-
ar ýttu víða undir blóðugar bændaupp-
reisnir og æstu til verkfalla og uppþota
gegn útlendingum í stórborgum. í fyrstu
var Mao sendur frá Shanghai til Hunan
til að gefa skýrslu um uppreisn bænda
þar og hann reyndi að st.jórna svokall-
aðri „haustuppskeruuppreisn", en hún
var miskunnarlaust bæld niður.
BYLTINGARLEIÐTOGI
Chiang Kai-shek hafði bækistöð i
Nanking, en náði Peking á sitt vald og
minnstu munaði að honum tækist að
sameina Kina, þangað til Japanir lögðu
undir sig Mansjúríu 1931, skömmu eftir
að Rússar tóku járnbrautakerfið þar.
Andstaða kommúnista var barin niður
með harðri hendi, og Mao var fordæmd-
ur fyrir „hernaðarlega ævintýra-
mennsku“ þegar hann braut gegn kenn-
ingum flokksins og beitti fjórum her-
deildum sem meginliðsafla í Hunan-
uppreisninni 1927 til að ná fylkishöfuð-
borginni Changsha. Komintern varð
hins vegar að viðurkenna að kenningin
um uppreisn borgaröreiga hafði beðið
skipbrot og að kenning Maos um bænda-
byltingu var rétt.
Mao varð óumdeilanlegur leiðtogi kín-
verskra kommúnista og byltingarkenn-
ing hans mótaðist. Hann leit svo á að
herir skæruliða yrðu að athafna sig inn-
an um fjölda vinveittra smábænda, sem
þeir yrðu að athafna sig innan um fjölda
vinveíttra smábænda, sem þeir yrðu að
fá til fylgis við sig með pólitískum fortöl-
um og róttækum jarðaskiptingum á
,,frelsuðum“ svæðum. Upp frá þessu
mótaðist kenning Maos um heimsbylt-
inguna: aðgerðir skæruliða til sveita
munu leita til lokaáhlaups á bæi og sigur
byltingarsinna í vanþróuðum löndum
Asíu, Afríku og Rómönsku-Ameríku
mundi leiða til einangrunar ríkra þjóða.
Peking yrði aftur miðdepill heimsins,
því ef byltingin i Kína færi út um þúfur
yrði engin bylting annars staðar. Þetta
var í grófum dráttum framlag Maos til
stjórnmálasögunnar: marxismi/lenín-
ismi í kínverskum búningi.
Fyrst um sinn var miðstöð byltingar
Maos í fjöllunum á landamærum fylkj-
anna Hunan og Kiangsi, en Rauði her-
inn, eins og sveitir stuðningsmanna hans
og hjálparhellu hans Chu Teh kölluðust
nú, sóttu í janúar 1929 ofar úr fjöllunum
til hæðanna í Kiangsi, þar sem þeirra
biðu miklar þjáningar og blóðugur ósig-
ur. Kona Maos, Yang Kai-hui, og systir
hans Mao Tse-hung, voru tekin af lífi
tveimur árum síðar, og sonur hans, Mao
An-ying, hvarf. Rauði herinn varfáliðað-
ur, illa útbúinn og hungur og kuldi þjök-
uðu hermennina sem gátu lítið aðhafzt,
en á þessum árum fullkomnuðu þeir þær
hernaðaraðferðir, sem Mao kenndi og
þeir beittu síðar með góðum árangri
undir forystu hans, og lögðu áherzlu á að
vinna bændur á sitt band.
AÐFERÐIR MAOS
Samkvæmt hugmyndum Maos voru
bændurnir ,vvatnið“, sem skæruliðar
urðu að synda í, en þeir urðu að vera
sveigjanlegir, því Sun Tzu hafði kennt
að menn yrðu að „forðast styrkleika og
ráðast á veikleika.“ Landeigendur voru
miskunnarlaust brotnir á bak aftur á
„frelsuðum" svæðum og jörðum þeirra
skipt milli fátækra, en „ríkir smábænd-
ur“ fengu að vera i friði þar til timi
algerrar samyrkju gekk í garð, þar sem
þeir voru taldir hafa þýðingarmiklu
efnahagslegu hlutverki að gegna. Sam-
kvæmt „nýju lýðræði", sem Mao boðaði,
var einnig rúm fyrir smáborgara og hlið-
hollar borgarastéttir meðan þeirra var
þörf.
Mao lagði mikið kapp á að semja víg-
orð, sem allir gátu lært og hann lét alla
læra og þylja utanbókar eins og marg-
földunartöfluna eða ritningarorð. Dæmi
um þetta eru nokkrar setningar, sem
lýsa i aðalatriðum þeim hernaðaraðferð-
um, sem hann fylgdi:
• Þegar óvinurinn sækir, hörfum við.
0 Þegar óvinurinn nemur staðar og
slær upp búðum, áreitum við hann.
Q Þegar óvinurinn reynir að forðast
orrustu, ráðumst við til atlögu.
0 Þegar óvinurinn hörfar, veitum við
eftirför.
Chiang Kai-shek stóð fyrir fimm
útrýmingarherferðum" gegn mönnum
Maos á árunum 1931—34, en þær fóru
allar út um þúfur nema sú síðasta, sem
þýzki hershöfðinginn von Falkenhausen
stjórnaði og varð til þess að svæði
kommúnista var króað af. Hermönnum
kommúnista fækkaði úr 180.000 í
100.000 og hálfrar milljónar manna her
þjóðernissinna( Kuomintang, skildi eftír
sviðna jörð umhverfis yfirráðasvæði
þeirra. Því tók Mao þá frægu ákvörðun í
október 1934 að brjótast gegnum hring
óvinanna og flýja níu þúsund kílómetra
vegalengd til Yenanhéraðs í Shansi-fylki
í norðaustanverðu Kína, þarsem annarri
sovétstjórn hafði verið komið á
laggirnar.
LANGAGANGAN
Þetta var hin fræga „langa ganga“,
sem stóð í tvö ár (1934 — 36) og varð
fljótlega þjóðsaga, sem minnzt hefur
verið í ótal sögum og kvæðum, meðal
annars mörgum sem Mao orti sjálfur.
Fyrstu þrjá mánuðina biðu 25.000 eða
fjórðungur göngumanna bana. Einu ári
eftir að lagt var af stað kom fyrsti hópur-
inn til Yenan og síðasti hópurinn kom
ekki þangað fyrr en einu ári siðar. Sagt
er að á leiðinni hafi menn Maos sigrað
heri tíu stigamannaforingja og Iagt
undir sig 62 bæi.
„Við háðum svo margar orrustur að
þegar ég lít til baka finnst mér þetta hafi
verið ein óslitin, geysihörð orrusta,"
sagði einn þeirra sem eftir lifðu. Óblíð
veðrátta og erfiðir farartálmar, stór fjöll
og straumþungar ár voru ekki síður
hættulegir óvinir en fjandmannaherirn-
ir, herlið Kuomintang og flugvélar
þeirra, herir „stríðshöfðingja" og fjand-
samlegir ættflokkar, sem rændu þá
vopnum og vistum eða þeir neyddust til
að selja vopn tii að fá vistir, þótt þeir
vissu að vopr.unum yrði beitt gegn þeim.
Þeir urðu að lifa á því, sem hendi var
næst, og burðardýrin týndu tölunni, en
gáfust ekki upp fyrr en í fulla hnefana.
BANDALAG
VIÐ CHIANG
Mao náði settu marki og þegar Japanir
reyndu að leggja undir sig Kína 1937 og
náðu á sitt vald borgunum Shanghai,
Nanking og Hankow gerði Chiang Kai-
shek bandalag við Mao og fól honum
vörzlu á landamærunum vegna
sameiginlegrar hættu frá yfirgangi
Japana. Chiang flýði upp eftir Yangtse-
fljóti og kom sér upp höfuðstöðvum
langt inni í iandi, í Chungking í
Szechuan. í heimsstyrjöldinni viður-
kenndu Bandamenn Chiang sem einn
hinna „fjóru stóru“ og gerðu allt sem
þeir gátu til að bjarga honum frá ósigri
fyrir Japönum, sem komu á laggirnar
kínverskri leppstjórn. Aðstaða Chiangs
versnaði þó stöðugt, bæði vegna
hernaðarósigra, spillingar, dvínandi vin-
sælda, verðbólgu og ofsókna, sem stjórn
hans stóð fyrir. Kommúnistum óx hins
vegar stöðugt ásmegin og 1945 réðu þeir
yfir 450.000 ferkilómetrra svæði með 95
milljónum íbúa.
Kommúnistar réðu yfir milljón manna
her, sem forðaðist bein átök við Japani,
en lagði i þess stað áherzlu á að stækka
yfirráðasváeði sitt í norðri, skipta jörðum
milli smábænda, stofna samyrkjubú og
fá ungt fólk á innrætingarnámskeið. Þó
gerðu hermenn kommúnista mikinn usla
í liði Japana með skæruárásum. Mao
lagði enn áherzlu á samvinnu við
Kuomintang og 1945 krafðist hann
myndunar samsteypustjórnar á jafn-
réttisgrundvelli. Hann fór til fundar við
Chiang Kai-shek, en sagði á eftir: „Hann
umgekkst mig eins og smábónda."
SIGUR
RAUÐLIÐA
Þar með hófst kinverska borgarastríð-
ið á nýjan leik. 1 fyrstu varð Chíang
Kai-shek mikið ágengt og hann hrakti
kommúnista frá Yenan og stórum hlut-
um miðláglendisins. Arið 1947 virtist allt
Kína vera á hans valdi. Hann naut
stuðnings Bandaríkjanna og raunveru-
legrar viðurkenningar Stalíns og stjórn
Kuomintang átti fulltrúa í Öryggisráði'
Sameinuðu þjóðanna sem stjórn eins af
fimm voldugustu ríkjum heims. Chiang
lýsti því yfir að hann mundi gersigra
kommúnista á sex mánuðum.
En þá gerðu kommúnistar árangurs-
ríka árás á stórborgina Kaifeng í Mið-
Kína. 1 árslok 1948 höfðu allir herir
Kuomintang í Mansjúríu gefizt upp og
kommúnistar komust yfir mikið magn
bandariskra hergagna. Chiang Kai-shek
gat ekki lengur treyst á stuðning Stalíns
og í ársbyrjun 1949 varð sigurganga
Rauða hersins óstöðvandi. Peking féll
eftir fjörutíu daga umsátur. Heilir herir
gengu í lið með kommúnistum. Hver
borgin af annarri féll: Nanking, Hang-
show, Hankow, Shanghai, Kanton,
Chunking.
Þannig náðu kommúnistar öllu Kína á
sitt vald á aðeins einu ári. Einu ári eftir
að því var lýst yfir að þeim yrði útrýmt á
sex mánuðum var allt landið á þeirra
valdi. Chiang Kai-shek neyddist til að
flýja með leifum hersins til Formósu
(Taiwan).
HLÉDRÆGUR
FRÆÐIMAÐUR
Hingað til hafði Mao verið lítt þekktur
utan Kína og heimurinn kynntist honum
í fyrsta skipti. Hann virtist vera hæglát-
ur, einrænn og jafnvel dularfullur, hlé-
drægur (eins og Stalín), en vingjarnleg-
ur við ókunnuga, kurteis en harður í
horn að taka þegar því var að skipta.
Hann barst lítið á, lifði einföldu lífi og
fyrirleit munað (eins og Lenín), klædd-
ist jafnan bláum samfestingi og bar það
með sér að hann var menntamaður
(einnig eins og Lenín). í stjórnmálum
virtist hann aðeins sjá svart og hvitt og í
ritum sinrrn hamraði hann stöðugt á
„sannindum" byltingarinnar.
Því virtist Mao varla skarpur eða um-
burðarlyndur, en ósvikinn fræðimaður
og skáld. í löngu göngunni var hann
alltaf með sígild kínversk skáldrit í vas-
anum. Hann orti mikið eftir strangri og
gamalli Ijóðhefð, en gerði aldrei mikið
úr þessum hæfileikum sínum. Hann var
greinilega hlynntur bókmenntum og list-
um, en í hans augum voru bókmenntir
ög listir verkfæri byltingarinnar. Bók-
menntir voru góðar ef þær vöktu „alþýð-
una“ til umhugsunar og hvöttu hana til
dáða, leikrit var gott ef það lýsti harð-

Mao með Krushchev þegar hann
kom til Moskvu árið 1 957.
Mao formaður og félagi Chou En-lai í
Yenan 1947.
Marserað með
Mao. Rauðir
varðliðar bera
risastóra
mynd af
flokksfor-
manninum,
en dýrktin kín-
versks al-
mennings á
Mao var sem
guðsdýrkun.
Ceausescu,
forseta Rúm-
eníu, var vel
fagnað i Pek-
ing þegar
hann kom
þangað í júní
1971. Hér
sést hann
ganga með
Mao af fundi,
sem þeir áttu
saman.
Huich'ang 1)
Senn eldar af degi
I austri.
En segið ekki
að við hefjum gönguna snemma.
Þó að við höfum ferðast
yfir þessar grænu hæðir
erum við ekki enn gömul.
Og einkennilega fagurt er landið
héðan að sjá.
Frá múrum Huich’ang
ná háir tindar
alla leið
austur að hafinu.
Hermenn okkar benda og stara
suður til Kwangtung.
Hún biður græn og frjósöm
og fjarlæg.
(Janúar 1929)
1) Borgin liggur á markalínunni milli Kiangsi og
Fukien. Mao og Chu Te fóru með hersveitir sínar
austur til Fukien og settu þar upp herstöðvar.
Vetrarský i>
Bylurinn fýkur úr vetrarskýjum.
Blómin eru fölnuð.
Kaldir vindar næða um himininn;
enn andar jörðin hlýju.
Helja rekur burt tlgrisdýr og hlébarða, alein.
Hinir hugrökku óttast ekki bjamdýr.
Plómutréð býður snjóugan himin velkominn
án þess að hugsa um flugurnar sem frostið grandar.
(26. des. 1 962)
1) Ort á 69. afmælisdegi Maos. Hann fann áþreif-
anlega til deilunnar við Rússa. Staðráðinn í að
reka af höndum sér tígra og hlébarða og óttast
ekki bjarndýr, yrkir hann þetta Ijóð.
Þýðingarnar gerði
Matthlas Johannessen
neskjulegri stjórn gamla heimsins og
færði vonir um betri tíma.
Hann var frekar hár vexti, herðabreið-
ur og fitnaði með aldrinum, svarthærð-
ur, en hárið fcr að grána og þynnast, og
með hátt enni Andlitið varð fljótt þekkt
af þúsundunt mynda á spjöldum, sem
voru borin í hópgöngum. Dýrkunin á
honum fór fljótt út í öfgar og jafnaðist á
við dýrkun Rússa á Stalín.
TORTRYGGNI1
GARÐ RUSSA
Mao vildi þjóðareiningu og hann vildi
reyna að- „bæta“ þá sem hann taldi „ó-
verðuga“ og voru honum andsnúnir.
Hann sagði að „móta“ yrði þjóðina, ekki
bæla hana, en þegar hann mætti mót-
spyrnu hörfaði hann um stundarsakir
eins og í hernaði. Hann trúði á ósigrandi
niátt viljans og taldi anda kínversku
þjóðarinnar máttugri en vetnissprengj-
una. Þess vegna sagði hann að varnir
Kína ættu að byggjast á milljónunum,
sem landið byggðu, en ekki nýtízku
ta'knibrellum.
Fyrsta barátta Maos af mörgum fyrir
því að móta þjóðirfl og mennta hana
beindist gegn „erle^dri formhyggju“,
með öðrum orðum ^enningum sovézk-
menntaðra koromúnista, sem stöðugt
börðust gegn honura. Mao fór aðeins
tvisvar til Moskvu,
Mao setti sér þau markmið ,að stofna
„nútimasósíalistaríki" án hjálpar þeirra,
að Kínverjar færu fram úr Rússum og að
Peking yrði „hugmyndafræðileg
höfuðborg heimsins". Á árunum
1955—57 fór fram svokölluð „atvinnu-
herferð" og þá voru stigin fyrstu skrefin
á „leið Kínverja til sósíalisma". Mao
sagði, að „engin þörf væri að bíða eftir
dráttarvélum" áður en samyrkjubúskap-
ur yrði tekinn upp, og lét þau orð falla að
kínverska þjóðin væri eins og „óskrifað
blað, sem á væri hægt að skrifa falleg
orð um sósíalisma."
Á áttunda þingi kommúnistaflokksins
í september 1956 var lögð áherzla á
„samvirka forystu" í kjölfar baráttu
Krúsjeffs gegn stalínisma. Réttum
tveimur árum áður hafði fyrsta alþýðu-
þingið samþykkt stjórnarskrá, en nú
voru hugmyndir Maos máðar úr henni. jjS
febrúar 1957 hleypti Maö hins vegar af
stað herferðinni „Látum hundruð blóma
blömstra" i blóra við vilja annarra
forystumanna. Mao hvatti þá sem væru
óánægðir með flokkinn að gagnrýna
hann á þeirri forsendu að „iroítsetning-
ar“ fyndust enn meðal alþýðuimar þrátt
fyrir sósíalisma. Herfei&nni var hætt
eftir hundrað daga vegna andstöðti í
fiokknum.
urðu þar með staðreynd. Eftir þetta
beindu Kinverjar viðskiptum sínum til
Vesturlanda og þrátt fyrir „þrjú mögur
ár“ (1959 — 61) ákváðu þeir að greiða
skuldir sínar við Rússa og smiða kjarn-
orkuvopn af eigin rammleik. Árið 1961
kom til fyrstu meiriháttar átakanna á
landamærum Kína og Sovétríkjanna. Ár-
ið eftir réðust Kínverjar inn í Indland,
en sóttu ekki niður á slétturnar. Áður
höfðu þeir notað tækifærið til að innlima
Tíbet þegar heimurinn fylgdist ekki
með. Kínverskt herlið var sent inn í
Tibet skömmu eftir byltinguna og var
notað til að bæla niður alla mótspyrnu á
miskunnarlausan hátt eftir uppreisn
sem var gerð '957 — 58 og ráðstafanir
voru gerðar t;l að Hytja Kínverja i stór-
hópuin inn í laridið. Dalai Lama, andleg-
aldlegur leiðtogi landsmanna,
úr landi eftir uppreisnina.
verja og Rússa urðu opin-
ar undirrituðu tilrauna-
■ titt^tyr. 1963 og í október 1964
Rússa
fir Stal-
rmcnn þeii ra
alla tíð. Þó bar
ín, en hann fyri;
Hann vildi e
verk Rússa
heilagan :
ingar“ me
öðrum villuk?
aðar með
að sigur kommúnis
kvæmilegur.
Bandalag Maos og í
lega stofnað í febrúar
mánaða samningaviðræður.
Mao boðizt til að taka upp
samband við Bandaríkin og semja við þá
um viðskipti, en Bandarikjamenn settu
það skilyrði að Kínverjar gerðu ekki
bandalag við Sovétríkin og á það vildi
Mao ekki fallast. 1 október 1950 greip
Mao til íhlutunar í Kóreustriðinu og
Kínverjar voru fordæmdir sem árásarað-
ili á Allsherjarþinginu. Viðskiptabann
var sett á Kína, en Kínverjar fengu
sovézka aðstoö, efnahagslega og hern-
aðarlega. Eftir dauða Stalíns 1953 var
efnahagsaðstoð Rússa aukin. í júlí það
ár samþykktu þeir vopnahlé I Köreu.
MILLJÓNIR
TYNDU LlFI
Heima fyrir var jörðum skipt milli
bænda, sem voru 300 milljónir og 80 af
hundraði þjóðarinnar. á árunuro
1950—52. Kciidruð þúsunda týndu Iffi
(3—5 milljói • - ntkvæml sumum heim-
ildum), þegi trðar táðsiéfamr voru
gerðar gegn , .gnbyltingarmönrium" á
tima Kóreustríðsins. Fyrstu fitttm ára
áætluninnij:var hleypt af stokkunum
1953 og Kinverjar töku sér Rússa til
fyrirmyndar. Þutigaiðnaðurinn sat í fyr-
irrúmi og aðéíhs 6.2% framtaga á fjár-
lögum var varið lit fjárfestinga i land-
búnaði.
Eftir Kóreustriðið sættu risaveldin sig
við aukin éhrif Kírverja í heims-
málunum. Á Genfarráðstefnunni utn
Indókina 1954 töldu Kinvetjar Vie,-
minh-hreyfinguna á að sætta sig við að
ráða aðeins í norðurhluta Vietn„m .
sinni og fresta áformum um að leggja
undir sig suðurhlutann. Varnarbanda-
lagið SEATO var stofnað og þegar
Bandaríkjamenn ráðgerðu varnarsamn-
ing við þjóðernissinnastjórnina á Tai-
wan réðust Kínverjar á smáeyjar sem
voru á valdi hennar. Þó lagði Chou En-lai
til á ráðstefnu hlutlausra ríkja í Band-
ung 1955 að Kinverjar og Bandaríkja-
menn tækju upp viðræður. Þar með hóf-
ust fundir sendiherra landanna í Genf
og siðar í Varsjá. Kínverjar buðu menn-
ingarsamskipti, utanríkisráðherrafundi
og skipti á blaðamönnum, en Banda-
ríkjamenn kröfðust loforða af Kinverj-
um um að þeir beittu ekki valdi gegn
stjörninni áTaiwan.
KÍNVERSKA
LEIÐIN
Samskipti K'ínverja og Rússa kólnuðu
þegar Krúsjeff fordæmdi Stalín 1956 og
„STÓRA
FRAMFARAST
Mao var þó ekki af baki
sumarið 1958 hleypti hann af stað ann-
arri herferð. sem hann kallaði „Stóra
framfaraslökkið". I stað samyrkjubúa
t'—......"'..kmnmúnur" (þær voru
hver roeð 20 — 30.000
íbúum fyrir nokkrum árum) og jafn-
framt var hvatt til framfarastökks í iðn-
aði og áherzla lögð á iðnvæðingu i land-
búnaði. Herferöin hafði glundroða I för
með sér, en þar með hurfu Kinverjar frá
sovézku fyrtrmyndinrii i iðnaði og lögðu
grundviill. að þeirri efnahagsstcfnu, setii
síðan hefur verið fylgt.
Landvarnaráðherrann. l’eng Teh-huat,
sem gagnrýndi „stóra framfarastökkuV,
var sakaður um samvinnn við Krúsjeff
og Lin I’iao var skipaður eftirmaður
hans í júlí: 1959, Þetta var önnur valda-
baráttan eftir byltinguna: hinni fyrri
hafði lokið með því að forírigja ftokksins
í norðausturhluta Kina, Keo Kang, var
vikið frá 1953. Á bak við ráðagerðir
Maos lá draumur um „nýjan maolsta-
mann". Sjí.lfum sér nógan og stétilausan,
fullkominn kommúnista. sem væri í
senn bóndi, verkamaður og bermaður.
„Húgsanir" Maos, eins og hugmyndir
hans voru kallaðar, hafa að geyma ein-
faldar lifsreglur: menn eiga að vera
sparsamir, nægjusamir, duglegir, hug-
rakkir og hugsa um þjóðarhag en ekki
eigin hag En lífsreglur Mao stönguðust
á við veruleikann: starfsmenn flokksins
gátu ekki breytt eftir þeim, bændurnir
lögðust gegn saroyrkjubúskap, hagfræð-
ingar grúfu undan „stóra framfarastökk-
inu", alþjóðahyggjumenn kenndu for-
dömum hans og fáfræði á sviði utanrikis-
mála um hina stirðu sambúð við Rússa
og hermenn lögðust gegn hugmyndúm
hans um skæruhernað milljóna á kjarn-
annað skipti kom til átaka við
eyjarnar milli Kína og Taiwan í ágúst og
september 1958 sagði Mao hins vegar, að
Bandarikjamenn mundu ekki taka mark
á Kínverjum fyrr en þeir réðu yfir nógu
miklu af stáli og kjarnorkuvopnum. Kín-
verskir hershöfðingjar höfðu orðið fyrir
harðri reynslu í Kóreustríðinu og voru
sannfærðir um að Kinverjar yrðu að
koma sér upp velbúnum nútíma her. 1
sjálfu sér var Mao ekki á móti nútíma-
tækni, en þegar honum var sagt að Kín-
verjum stafaði vaxandi hætta frá Banda-
rikjamönnum og Rússum, kallaði hann
þá „pappírstigrisdýr" og hann svaraði
því jafnan til að sérhver innrásarher
mundi drukkna í „fjandsamlegu hafi
kinversku milljónanna.“
fyrstu kjarnorku-
smíði hennar, en
remst hafa áhugs á
,kii vopni, sem aflaði
gar stórveldanna og
ærri ríkja fremur en
pni sem gæti bægt frá
rið 1965 var fjöl aeno
ið komið til Víetnam og
gri bræðrum" sínum þar
í utanríkismálum
m fyrr mestan áhuga á
,þjóðfrelsisstríðum.“ Her-
holsamir stjörnmálamenn
höfðn mextar áhyggjur af ástandinu
á lándamærunum. Mao hafði meiri
áhyggjur af hættu, sem yöld hans voru i
'* heima fyrir.
MENNINGAR-
BYLTINGIN
íao sætti stöðugri gagnrýni á fjokks-
á árunuin 1958 — 65. aðallcga
frá fulitrúum valdabákns flokksins 0g
rikisins undír forystu Liu Shao-chi for-
seta. A miðstjörnarfundi i septembcr
1962 skar hann upp herör gagn cndur-
skoðunarstefnu Rússa undir vigorðinu
„gleymum aldrei stéltarharáttunm'
Mikil ..menntunarb< rlerð' hötst í sveit-
um landsins sem móta átti nýja „bylting-
ark.vnslóð" og útrýma kapitalisma.Skrif-
stofustjornin Yevndisi hins vegtir föst i
sessi.
Þégar afskipti Bandarikjamanjia af
Vieinam-striðinu jukust 1965 koutsi Mao
að þeirri niðurstöðu aö trygfija yrði
sósialisma í Kina áður en það yrði um
seinan. Menningarbyitingin Yiófst síðan
1966 og stóó næstu tvö ár. Mao vildi
><kia upp byltingareldmóö milljóna
Kímerja og beina honum gegn forrétt-
indáhópi „endurskoðunarsinna". Hann
aflaði sér stuðnings i hernum, enda var
eitt ; af orðatiltækjum hans „pólitiskt
vald sprettur frain úr hyssuhlaupinu"
Hermenn undir forystu Lin Piaos mar-
skálki urðu fyrstir titfcið veifa „rauða
kycrinúf' sem tjlvitnun|m i „hugsanirnj,
ar“, ,sem áttu að svara ölium niótbárum
andsta'ðingannaog kvcða þá i kútinn.
Fyrsti skotspónn menningarbyllingar-
innar var borgarstjífrmn i Peking, Peng
Chen. „ttauðir vayiiðar" (stúdenlar) og
ífr'uppreisnarmenn'' (verkamenn)
börðust fyrst gegn skrifstofuembættis-
mönnum i skólum og verksmiöjum og
sökuðu þá um „andsósíalistíska af-
stöóu". Seinna beindist baráttan gegn
flokksnefndum i fylkjum og bæjum.
Svokölluð menningarbyltingarnefnd
hafði eftirlit með byltingunni og fjórða
kona Maos, Chiang Ching, hafði töglin og
hagldirnar í henni. í janúar 1967 voru
rauðu varðliðarnir og uppreisnarmenn-
irnir hvattir til að „taka völdin, b. c-
niður gamla skriffinnskukerfið of kjina
á nýju öreigaskipulagi." Múgur i Shang-
hai lýsti yfir stofnun kommúnu ,>g skor-
að var á aðra landsmenn að fylgja þ,;
fordæmi.
VINSLIT VIÐ
RtJSSA
Sumarið 1960 kölluðu Rússar heim
tæknifræðinga sína frá Kina og hættu
allri aðstoð við Kínverja. Áriö áður
höfðu þeir svikið gefin loforö um að
hjálpa Kínverjum að smíða kjarnorku-
vopn, því að um þær mundir var Krúsj-
eff að reyna að bæta sambúöina við
Bandaríkjamenn („andinn frá Camp
David''). Vinslit Kínverja og Rússa
BANDALAG
GEGN MAO
Skömmu síðar hvatti Mao herinn til að
halda uppi lögum og reglum, en herinn
sætti sjálfur árásum. Aðalskotspónn
árásanna var hins vegar Liu forseti og
því næst Teng Hsiao-ping (siðar endur-
reistur en nýlega aftur settur af.) Chou
En-lai forsætisráðherra reyndi að miðla
málum. Svo fór, að svokölluð alþýðuráð
voru leyst upp og í þeirra stað myndaðar
bvltingarnefndir, skipaðar fulltrúum
aldurshópa, emba'ttismanna, hersins og