Morgunblaðið - 10.09.1976, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 1976
Rauðu varðliðanna. Mikil uppþot
sumarið 1968 urðu til þoss að verkamenn
tóku stjórnina i skólum o}> öðrum
menntastofnunum og herinn náði undir-
tökum i byltinftarncfndunum.
Á næstu fjórum árum voru sjö
milljónir Rauðra varðliða sendar út i
sveitirnar til að vinna. I apríl 1969 hélt
Lin Piao aðalræðuna á níunda þingi
kommúnistaflokksins o}> því var lýst yfir
að hann ætti að taka við af Mao. Arið
1971 var kommúnistaflokkurinn í rúst-
um or samþykkt höfðu verið dröR að
nýrri stjórnarskrá, sem mótuðust af
„hugsunum Maos“. Þrátt fyrir þetta
hafði ekki tekizt að skapa nýtt þjóðfélaR,
þar sem h .rforingjarnir, sem Mao
neyddist til að biðja að koma á lögum og
reglu veRna óstjórnarinnar er innbyrðis
átök andstæðra fylkinga í menningar-
byltinRunni leiddu til, fen}ju í sínar
hendur öll völd á landabyggðinni. Þeir
gengu í bandalag með hófsömum leiðtog-
um í Pekinj’ undir forystu Chou En-lai
og 1972 hiifðu flestir þeir embættismenn
og flokksstarfsmenn, sem höfðu verið
settir af í menninRarbyltingunni, fengið
fyrri embadti sín aftur.
Lin Piao, yfirlýstur arftaki Maos og
„nánasti vopnabróðir" hans, féll i ónáð
og flýði frá Kína 12. september 1971. Því
var haldið fram, að komið hefði verið
upp um samsa>ri, sem hann hefði gert til
að steypa Mao af stóli og reynt að flýja
til Sovétríkjanna, en flugvél hans farizt í
Ytri Mongólíu. Lin virðisl hafa viljað
aukin framlög til varnarmála og barizt
gegn bættum samskiptum við Banda-
rikin.
VINGAZT
VIÐ BANDA-
RÍKIN
Mao gat varið þær tilraunir sem hann
gerði tíl að ba'ta sambúðina við Banda-
ríkin vegna aukinnar ha'ttu, sem Kin-
verjum stafaði frá Rússunt, á líkan hátt
og hann varði bandalagið við Chiang
Kai-shek 35 árum áður vegna árásar
Japana. Auk þess tók við brottflutningur
bandariska herliðsins frá Víetnam, sem
var sameinað í eitt ríki undir stjörn
manna er fylf.du Rússunt að málum.
Innrás Rússa í Tékköslóvakíu 1968 hafi
leitt tíl átaka á norðausturlandamærun-
um og síðan á norðvesturlandamærun-
um í Sínkiang (þau stóðu aðallega yfir á
tímabilinu mar:; — september 1969).
Rússar sendu gífurlegan liðsauka að
landamterunum ásaml fjölda eldflauga
og komust að þeirri niðurstöðu að þeim
stafaði meiri ógn frá Kinverjum en
Bandaríkjamönnum. Kínverjar töldu sig
þurfa að vega upp á móti þeirri hættu,
sem þeir töldu sér stafa frá Rússum, og
Bandaríkjamenr sáu sér ekki síður hag í
því að bæta sambúðina við Kina vegna
breyttra aðsta-ðna í Asíu.
Tilraunir Maos til að bæta sambúðina
við Vesturveldin hófust í apríl 1971.
Bandarískum borðtennisleikurum var
boðið til Peking „með einni setningu frá
Mao" eins og Chou En-lai komst að orði.
í febrúar 1972 kom Richard Nixon for-
seti, sjálfur „höfðingi heimsvalda-
sinnanna", í hina frægu Kinaferð sína og
undirritaði Shanghai-yfirlýsinguna, þar
sem hann viðurkenndi þá afstöðu
Kinverja, að Taiwan væri kínverskt
land. Á • ‘itii 18 mánuðum létu
Kínverjar ■ < i. til sín taka á alþjóða-
vettvangi ut 'orystu Chou En-lais og
öfluðu s<’ iöluverðra vinsælda.
Kínverjar i. .ígi: upptöku í Sameinuðu
þjóðirnar og tveir þriðju ríkja heims
viðurkenndu stjórnina í Peking.
Kínverjar höfðu fengið ákjósanlegan
vettvang til að berjast fyrir málstað
frumstæðra „sveita“-landa gegn „arð-
ráni". sem þau sættu af hálfu iðnvæddra
Einn af sögulegustu fundum þessa áratugar. Mao spjallar við
Nixon, fyrrverandi Bandaríkjaforseta, 21. febrúar 1972.
Lengst til vinstri situr Chou En-lai en á milli kinversku
leiðtoganna er túlkur, Tang Ven Shen.
Gestgjafinn: Mao með
Razak, forseta Malayslu,
Makariosi erkibiskupi, for-
seta Kýpur, Nyerere, for-
seta Tanzanlu, Bou-
medienne, forseta Alslr.
Mao heilsar Henry Kissinger, utanrikisráðherra Bandarfkj-
anna, en Kissinger fór margar ferðir til Kína til viðræðna um
bætta sambúð landanna og til að undirbúa ferð Nixons
þangað 1 972.
„borgar“-ríkja. Ekki var minna um vert,
að viðskipti K'nverja vi'. útlönd tvöföld-
uðust og 1973 námu þau 5.500 milljónum
dollara.
ENNÞÁ
FORMAÐUR
Hófsamir menn höfðu völdin, en Mao
var enn formaður og þeir urðu að fá
samþykki hans í því sem þeir tóku sér
fyrir hendur. Sem fyrr var helzta áhuga-
mál hans að „öreigabyltingarlínan" yrði
viðvarandi. Hann vildi að nýjungar
menningarbyltingarinnar yrðu ekki
lagðar til hliðar og á tiunda flokksþing-
inu í ágúst var lögð áherzla á það sem
hafði áunnizt í menningarbyltingunni,
svo sem veggspjöld, breytingar í
kennslumálum (bændaskólar, verka-
mannaháskólar, stúdentar sendir út í
sveitir), atvinnulýðræði (barátta gegn
aukagreiðslum, þátttaka verkamanna í
stjórnum fyrirtækja), aukin barátta fyr-
ir heilbrigðisþjónustu í dreifbýlinu
(„berfættir læknar" sendir út um lands-
byggðina) menningarbreytingar (fleiri
byltingaróperur sviðsettar, ritverk og
málverk unnin í hópvinnu), fjöldahug-
sjónafræði („hugsjónafræðingar"
leiddir fram úr röðum verkamanna og
bænda) o.s.frv.
Jafnframt hófst barátta gegn
kenningum Konfúsíusar, sem Mao hafði
alltaf haft illan bifur á, og síðan stóðu
maoistar fyrir nokkrum öðrum her-
ferðum. En hófsamir leiðtogar stöðvuðu
þær, lengst af undir forystu Teng Hsiao-
ping varaforsætisráðherra, erkióvinar
maoista í menningarbyltingunni, sem
oftar en einu sinni hafði dirfzt að breyta
gegn vilja Maos, en Chou En-lai endur-
reisti og ætlaðist til að tæki við starfi
forsætisráðherra. Og þegar Chou lézt lét
Maotil -karar skríða.
FALL TENGS
Mao var orðinn 82 ára gamall, hafði
ekki komið fram opinberlega síðan 1971
og hafði fengið slag 1974 að þvi er fréttir
hermdu, en hugsun hans var skýr og
fjölmiðlarnir voru enn á valdi maoista.
Teng var fordæmdur og herferðin gegn
honum bar þann árangur, að hann var
sviptur embætti. Róttækir náðu ekki al-
gerum völdum og urðu að gera nýtt
óskrifað samkomulag við hægrimenn, en
breytingin var þeim greinilega í hag.
Hófsömu stjörnmálamennirnir virtust
þó sætta sig við þessa breytingu að sinni,
þar sem þeir töldu einsýnt að grund-
völlur pólitískra áhrifa vinstrimanna
færi veg allrar veraldar þegar Mao hyrfi
af sjónarsviðinu fyrir fullt og uilt og að
þá hlytu völdin óhjákvæmilega að falla
þeim sjálfum i skaut.
Valdabaráttunni er ekki lokið, en
óneitanlega standa stuðningsmenn Maos
illa að vígi þegar þeir verða að sjá á bak
átrúnaðargoði sínu. Hann heyrði að vísu
til fortíðinni, þótt hann væri ef til vill
mesta mikilmenni Kínverja um sína
daga. Hann gegndi messiasarhlutverki,
sem átti ekki lengur erindi á atómöld og
til að stjórna landi kínversku
milljónanna þarf aðra hæfileika nú
orðið.
Mao vildi skapa átta hundruð milljónir
Kínverja eftir sinni mynd. Kina var
honum kannski efst í huga, en þó virtist
hann setja hugsanir sínar ofar Kína. Á
sfnum tíma var Mao engu að síður réttur
maður í réttu hlutverki á réttri stund.
Hugsanir hans virtust á hinn bóginn
fjarlægar i heimi efnishyggju og tækni-
væðingar, þótt þær væru nærtækar í
heimi byltingar og umróts. En hvað sem
um hann-verður sagt skapaði hann Kína
nútímans.
i