Morgunblaðið - 30.01.1977, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. JANUAR 1977
Frú Stefanía í Kamellufrúnni Steinunn (Galdra-Lofti (1914)
(1906)
Sem Ulrika í ,, Kinnarhvolssystur"
jftir Hauch
Sem Magda (1915)
• •
Þorsteinn O. Stephensen:
Frú Stefanía
Guðmundsdóttir
leikkona
Hundrað ára minning
íslenskt leikhús heldur hátíð i dag. í
þetta sinn er það ekki nein yfirstand-
andi listahátíð eða annað það sem brýt-
ur blað í daglegu starfi sem þessu
veldur. Nei, íslenskir Ieikarar og aðrir
verkamenn í víngarði Þalíu heyra að
hringt er klukku aldanna. Þeir staldra
við og hvarfla huganum aftur í tímann
til þeirra sem fyrstir sáðu í þenna garð.
Og þeir fáu sem ennþá muna til
upphafs íslenskrar leiklistar gefa sig
minningunum ávald.
Þetta er sá dagur sem valinn hefur
verið til að minnast hundrað ára
afmælis frú Stefaníu Guðmundsdóttur,
leikafmæli þessarar góðu leikkonu.
Það leikur ekki á tveim tungum að
frú Stefanía var fremst í flokki margra
góðra karla og kvenna sem lögðu
grundvöll að íslenskri leiklist, fyrst
með nokkurra ára starfi fyrir daga
Leikfélags Reykjavikur, síðan með
stofnun þess árið 1897. Það eru marg-
endurtekin sannindi að leiklistin sé
framar öllum öðrum listum hin sam-
virka list. En á þessu sviði sem öðrum
hafa þó ekki allir af náttúrunni jafn-
miklu að miðla, og munar þó ef til vill
ekki minna um hitt hvernig hver ein-
stakur ávaxtar sitt pund. Af frásögnum
þeirra sem glöggt muna leik frú
Stefaníu í mörgum hlutverkum, og
ekki siður af umsögnum margra gáfu-
manna, sem henni voru samtíða,
blandsast manni ekki hugur um að hún
hefur verið gædd mjög upprunalegum
og fjölþættum leiklistargáfum og
óvenjulegum persónutöfrum. Ennþá
er, sem von er til, margur kapítuli
óskráður í íslenskri menningarsögu.
Einn af þeim er æfi- og listasaga frú
Stefaníu Guðmundsdóttur. Hann
hlýtur að verða skráður. En meðan svo
er ekki er fróðlegt að fletta upp í
leikdómum gamalla blaða frá fyrri
árum og lesa út úr þeim þau geðhrif og
þær tilfinningar sem leikarar höfuð-
staðarins kveiktu í brjóstum
dómendanna og áreiðanlega annara
smekkvísra áhorfenda. Við þann lestur
dylst ekki að leikur frú Stefaníu er
jafnan það sem mesta athygli vekur.
Mig langar að geta þess að mér
virðist það vera því nær sameiginlegt
einkenni þeirra sem á þessum árum
skrifuðu um leiksýningar í Reykja-
víkurblöðin hve umsagnir þeirra eru
hreinar og beinar og framsetning
trúverðug. Um leikara og leik-
dómendur þessara löngu liðnu ára
gegnir einu máli: hvorugir höfðu notið
neinnar menntunar sem slíkir. En það
var leikhúsinu mikið happ að margir
þeir sem skrifuðu um sýningar voru
skáld og rithöfundar, stundum þá jafn-
framt ritstjórar blaðanna. Og með
ánægju verður maður þess var af hve
einlægri samúð þeir fylgjast með starfi
og þroska leikendanna og skilja vel og
láta sér annt um þá nýju listgrein sem
hér var að skjóta rótum.
Ég ætla i stuttu máli að nefna nokkur
af þeim mörgu, stóru hlutverkum sem
frú Stefanía lék og jafnframt taka upp
nokkrar línur úr umsögnum blaðanna
um leik hennar í sumum þeirra.
Hún hóf leikferil sinn í hlutverki
kornungrar stúlku í Góðtemplara-
húsinu árið 1893, þá 17 ára. í grein sem
Þorsteinn Gislason skrifar i Oðinn árið
1906 um leik hennar i mörgum veiga-
meiri hlutverkum á nokkrum þá und-
anförnum árum byrjar hann á þvi að
lýsa leik hennar I þessu æskuhlutverki
og segír ma.:
Hún kom fyrst fram á leiksviðið í
telpugervi, riðandi á kollupriki,
með flaxandi hár, iðandi og
spriklandi af æskufjöri, eða hún
klifraði upp um stóla og borð, snú-
andi öllu á annan endann, sem i
kringum hana var.
Löngu seinna skrifar Einar H. Kvar-
an grein í Eimreiðina sem hefst á þessa
leið:
Fyrstu dagana sem ég var hér, eftir
14 ára útivist í öðrum löndum var
mér sagt frá 18 ára gamalli stúlku,
sem héti Stefania. Þetta væri í
meira lagi sérkennileg stúlka. Hún
hefði aldrei út fyrir ísland komið,
hún hefði aldrei átt kost á að sjá
neina verulega leiklist, né fá neina
sérfræðilega leiðbeining. Samt sem
áður væri því einhvern veginn svo
háttað, að þessi unga stúlka léki svo
vel, að yndi væri á að horfa, og
áreiðanlega miklu betur en dæmi
væru til um nokkurn íslending.
En á næstu árum hættir Stefania við
ungmeyjahlutverkin en þróast hægt og
öruggt í dramatiska leikkonu. Og þegar
hún leikur Kamelíufrúna segir blaðið
Ihgólfur í jan. 1907:
Allur er leikur hennar svo, að
annara gætir ekki, þegar hún er á
leiksviðinu. Frúin sýnir fjölbreyti-
lega listgáfu í þessum leik. Leikur
hennar er léttur og leikandi eða
þungur og fastur. Hún er svo hrein
og sterk á leiksviðinu, að áhorf-
andanum verður unun að fylgja og
heyra hana.
Frú Stefanía lék á starfsæfi sinni
mörg mjög veigamikil hlutverk og ólik
hvert öðru. Af þeim má nefna Mögdu í
Heimilinu eftir Sudermann, Ulriku í
Kinnahvolssystrum, Frú X eftir
Bissons og af íslenskum hlutverkum
má nefna Áslaugu i Nýársnóttinni,
Ástu í Skugga-Sveini, Steinunni í
Galdra-Lofti og Gúnýju i Lenharði
fógeta. Ekki er þess kostur að vitna i
leikdóma varðandi þessi mörgu hlut-
verk. Ég held líka að nokkrar máls-
greinar úr grein þeirri eftir Einar H.
Framhald á bls. 26
Frú Stefanía Guðmundsdóttir I (slenzkum skautbúningi (1 905)