Morgunblaðið - 10.03.1977, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. MARZ 1977
21
Skatt akj ör
iðnaðar
Almenn skattkjör
Þegar litið er á þá þróun, sem orðið hefur
í skattlagningu iðnhlutafélaga frá árinu
1969 til 1975 er samanburður þessi á skatt-
kjörum á islandi ótvírætt í hag. Frá árinu
1969 hefur skattbyrðin aukizt nokkuð i
þessum löndum, en heildarskattar i hlut-
falli við veltu hafa hækkað minnst hér á
landi og í Noregi eða um rúman fjórðung
samanborið við tæplega helmingshækkun í
Bretlandi, um 70% hækkun í Vestur-
Þýzkalandi og um tvöföldun skattbyrði í
Danmörku. Svíþjóð og Finnlandi.
Samkvæmt þessari athugun virðast þvi
almenn skattkjör félaga hér á landi hafa
færzt fremur til betri vegar í samanburði
við önnur lönd, frá þvi að ísland varð aðili
að Friverzlunarsamtökunum og aðeins í
Bretlandi og Danmörku er skattbyrðin
lægri á árinu 1975 eða sem nemur 5,8% af
vergum tekjum í Bretlandi og 4,1% í Dan-
mörku miðað við 6,3% hér á landi.
Á þvi tímabili, sem hér um ræðir, virðist
almenn þróun i skattlagningu félaga frem-
ur hafa hnigið i átt til aukinnar hlutdeildar
rekstrarskatta í heildarsköttum en hlutur
tekjuskatta hefur að sama skapi minnkað.
Þannig virðist hér á landi mega greina tvær
meginástæður til þeirrar auknu skattbyrði
félaga, sem orðið hefur á þessum árum, þar
sem tekjuskattar hækkuðu á árinu 1971
vegna þeirrar fjórðungs hækkunar á skatt-
hlutföllum, sem þá urðu. Meginástæðan
fyrir aukinni skattbyrði er þó fólgin i hækk-
un launaskatts á þessum árum úr 1 % í 3M %
af heildarlaunagreiðslum. sem veldur því,
að hlutur launaskatts i heildarskattbyrði
iðnhlutafélags eykst úr 6% í 16%. 1)
í Bretlandi og til skamms tima í Dan-
mörku hefur skattlagningu félaga verið
þannig háttað, að hlutur rekstrarskatta i
heildarskattbyrði hefur verið til muna
lægri en annars staðar. Rekstrarskattar í
Bretlandi nema aðeins um fjórðungi
heildarskatta og tekjuskattar þremur
fjórðu hlutum, en í flestum hinna landanna
er þessum hlutföllum yfirleitt þannig fariðx
að rekstrarskattar nema þremur fjórðu
hlutum heildarskatta en tekjuskattar
einungis fjórðungi.
Við samanburð á þeim gjöldum, sem á
einhvern hátt eru tengd rekstri félagsins,
kemur í ljós, að gjöld þessi eru víðast hvar
bundin launum og renna til ýmissa trygg-
inga launþega. Á ísiandi og i Vestur-
Þýzkalandi eru fyrirtæki hins vegar krafin
um sérstök aðstöðugjöld, sem renna til
sveitarfélaganna, og er stofn þessa gjalds
hér á landi rekstrarútgjöld en í Vestur-
Þýzkalandi launagreiðslur. Undanfarin ár
hefur hlutur aðstöðugjalds í heildarskött-
um félaga minnkað nokkuð hér á landi eða
úr fimmtungi á árinu 1969 í rúm 15% á
árinu 1975.
Sérstök athugun á raunverulegri tekju-
og eignarskattbyrði iðnfyrirtækja hér á
landi sýnir, að hlutur þessara skatta i veltu
fyrirtækjanna hefur siðast liðinn áratug
ekki breytzt verulega en þó verið nokkrum
sveiflum háður og þá jafnan í hátt við
afkomu iðnaðarins á þessu timabili.
Skattbyrðin er nokkuð misjöfn eftir
greinum en nemur að meðaltali um 1,6% af
heildarveltu iðnaðarins. Hlutur þessara
skatta er nokkru þyngri í samkeppnisgrein-
um iðnaðarins eða að meðaltali um 1,7% af
veltunni en til muna léttvægari í þeim
greinum sem einkum framleiða til útflutn-
ings, þar sem skattbyrðin nemur að meðal-
tali um 1,1% af vergum tekjum. Helztu
skýringar þessa mismunar kynnu að vera
þær, að fjármunamyndun hefur aukizt að
mun í þessum greinum umfram aðra
iðnaðarfjárfestingu. Hið háa hlutfall fyrn-
inga af vergum tekjum fyrirtækjanna í
þessum greinum rennir nokkrum stoðum
undir þá skýringu.
Afskriftir
Við samanburð á skattlagningu iðnhluta-
félaga hér á landi og i öðrum löndum kemur
í ljós, að hlutfall afskrifta af vergum tekj-
um félaganna hefur yfirleitt lækkað milli
áranna 1969 og 1975. ísland, Bretland og
Vestur-Þýzkaland virðast á árinu 1975
skera sig nokkuð úr í þessum efnum og
afskriftir vera þar langmestar eða sem nem-
ur 3,4% af vergum tekjum á íslandi, 3,1 % i
Bretlandi og 2,9% í Vestur-Þýzkalandi.
Fyrningarhlutfallið lækkar i 2,8% hér á
landi, ef ekki er tekið tillit til verðstuðuls-
fyrninganna. Hlutfall afskrifta af vergum
tekjum virðist nokkuð stöðugt bæði hér á
landi og i Vestur-Þýzkalandi, hvort sem
litið er á fyrstu ár rekstrarins eða síðari ár.
En víðast hvar annars staðar eru fyrningar
mestar fyrstu árin en fara síðan ört lækk-
andi og er Bretland hér ef til vill gleggsta
dæmið, þar sem heimilt er að fyrna vélar að
fullu þegar á fyrsta ári. Þótt hlutfall af-
skrifta af veltu hafi að öllum jafnaði sigið
nokkuð frá árinu 1969, þá hefur þróunin
hér á landi siðasta áratuginn yfirleitt
hnigið í þá átt, að eignir eru nú að fullu
afskrifaðar á mun skemmri tima en fyrr,
auk þess sem ýmsum sérákvæðum um fyrn-
ingu eigna umfram almenna fyrningu, er
áður tóku aðeins til sjávarútvegs og land-
búnaðar, hefur verið breytt á þann veg, að
allir atvinnuvegir eru nú jafnt settir í lög-
um gagnvart almennum fyrningumVið stöð-
ugt verðlag er þessi samanburður íslandi
fremur hagstæður, þar sem fyrningar eru
hér nokkuð háar i hlutfalli við veltu fyrir-
tækja. Þar sem þróun verðlags hér á landi
hefur verið enn örari en í nálægum löndum,
er ástæða að athuga nokkuð þau áhrif sem
mismunandi verðlagsaðstæður kynnu að
hafa á gildi þessa samanburðar.
Tilgangur afskrifta er að færa fyrirtækj-
um til gjalda eðlilegt slit og úreldingu
þeirrar fjárfestingar, sem stofnað hefur
verið til, og að dreifa þessari gjaldfærslu
eðlilega á ákveðinn tíma, þannig að endur-
heimta megi fé, sem bundið er i fjármunum
fyrirtækis, til endurnýjunar. Við stöðugt
verðlag væri því eðlilegt, að fyrningarhlut-
fall héldist í hendur við venjulegt slit og
úreldingu. Verðlagsþróun hérlendis undan-
farna áratugi hefur valdið þvi, að fyrnanleg
eign hefur við endurnýjun verið mun
dýrari en nemur fenginni fyrningu eldri
eignar, og af hálfu atvinnurekstrarins hafa
verið settar fram kröfur um að fyrna eignir
miðað við raunvirði þeirra á hverjum tima.
Skattalaganefndin, sem getið var um hér að
framan, hafnaði þó slíkum hugmyndum á
þeim forsendum, að erfitt yrði að koma á
fyrningarkerfi af þessu tagi, sem réttlátt
gæti talizt við mismunandi verðþróunarað-
stæður. Á hinn bóginn miðuðu aðrar tillög-
ur nefndarinnar í þessum efnum einmitt að
því að mæta rýrnun eigna vegna hækkandi
verðlags. Hinar fremur öru afskriftir, sem
leyfðar eru hér á landi, gefa stórum fyrir-
tækjum nokkurn kost á að verja eigur sinar
gegn verðrýrnun þótt þær geti hins vegar
valdið vandræðum I smáfyrirtækjum.
Við þær verðlagsaðstæður, sem ríkt hafa
hér á landi undanfarin ár, hafa afskrifta-
reglurnar helzt gagnast þeim fyrirtækjum,
sem örast hafa endurnýjað eignir sinar, en
siður þeim fyrirtækjum, sem búið hafa við
jafnari rekstrarhætti og endurnýjun.
Nokkra visbendingu um vægi afskrifta i
rekstri fyrirtækjanna má fá með því að lita
á þróun afskrifta í hlutfalli við veltu á
tilteknu árabili. Eins og fram kemur í mynd
3 virðist fyrningárhlutfallið hafa verið
fremur stöf)ugt hér á landi siðasta ára-
tuginn og nemur að meðaltali 3,5% af veltu
meðalhlutafélags við iðnrekstur samkvæmt
þeim dæmum, sem hér er fjallað um.
Afskriftareglurnar kunna vitaskuld að
valda einstöku fyrirtækjum timabundnum
erfiðleikum við að tryggja fé til eðlilegrar
endurnýjunar fastafjármuna. En þegar á
heildina er Iitið virðist þó mega álykta, að
þrátt fyrir þá öru verðlagsþróun, sem gætt
hefur á síðustu árum, hafi afskriftir haldið
hlut sinum i veltu fyrirtækjanna.
Athugun á heildarafskriftum iðnfyrir-
tækja hér á landi siðasta áratuginn sam-
kvæmt skýrslum Þjóðhagsstofnunar um
hag iðnaðar á þessu tímabili sýnir, að fyrn-
ingar nema að meðaltali um 3,4% (3,6% að
áli meðtöldu) af vergum tekjum og virðast
þvi dæmin um meðalafkomu iðnhlutafélags
gefa allgóða mynd af almennri þróun af-
skrifta fyrir iðnaðinn í heild. Fyrningar-
hlutfallið er hins vegar nokkru hærra hjá
þeim félögum, sem einhvern skatt bera, og
nemur að meðaltali um 4,0% (5,2% að
áliðnaði meðtöldum) af veltunni. Af þessu
og þeim dæmum, sem fjallað er um i við-
auka, virðist mega draga þá ályktun, að nýti
félagið ekki fyrningarheimildir sínar að
fullu, kynni afskriftahlutfallið að vera ts-
landi enn hagstæðara en hér er talið.
Þegar litið er á helztu framleiðslugreinar
iðnaðar er einkum athyglisvert, hve hátt
fyrningarhlutfallið er i þeim greinum, sem
einkum framleiða til útflutnings, eða að
meðaltali 8% af vergum tekjum á síðustu
árum samanborið við 3—4% í þeim
greinum, sem framleiða fyrir heimamarkað
og 2—3% í helztu samkeppnisgreinum
iðnaðarins. Þessi þróun virðist gefa nokkra
vísbendingu um þá auknu fjármunamynd-
un, sem hefur átt sér stað i útflutnings-
iðnaðinum umfram aðrar iðngreinar á
undanförnum árum.
Á Norðurlöndum öðrum en Islandi er
sérstök heimild í skattalögum til þess að
leggja ákveðinn hluta hagnaðar á ári hverju
i sérstaka fjárfestingarsjóði. Heimildir til
slíkra sjóðsframlaga eru jafnan bundnar
sérstökum ákvæðum um bindingu fjár-
magns ýmist i almennum bönkum eða hjá
rikissjóði og er fé úr þessum sjóði ráðstafað
eftir ákveðnum reglum til kaupa á fasteign-
um eða vélum. Hér er í raun um fyrirfram-
fyrningu að ræða, þar sem fyrningargrunn-
ur þeirrar eignar, sem keypt er, er lækkað-
ur sem nemur framlagi úr sjóðnum.
Skattlagning
söluhagnaðar
Gildandi reglur hér á landi um skattlagn-
ingu þess hagnaðar, sem myndast við sölu
eignar, hvort sem um er að ræða lausafé eða
fasteign, eru í raun tviþættar. t lögum er
ákveðið annars vegar, að við sölu fyrnan-
legrar eignar skuli færa seljanda til tekna
alla fyrningu, sem hann hefur fengið um-
fram lágmarksfyrningu, allt að sölu-
hagnaði, þ.e. svonefnd skattskyld f.vrning,-
sem alltaf er skattlögð, svo fremi að um
skattskyldar tekjur sé að ræða. Hins vegar
er allur ágóði af sölu eigna skattlagður, en
ágóði telst mismunur söluhagnaðar og
skattskyldra fyrninga. Að því er varðar
fyrnanlegt lausafé er ágóðinn skattlagður
að fullu fyrstu tvö ár eignarhalds, að hálfu
næstu tvö ár, en er siðan skattfrjáls. Sama
regla gildir um sölu hlutabréfa og eignar-
hluta I sameignarfélögum. Ef um fasteign
er að ræða er ágóðinn að fullu skattskyldur
fyrstu þrjú árin, en eftir það lækkar skatt-
skyldan um fjórðung á ári, unz ágóðinn er
algerlega skattfrjáls á sjöunda ári. Reglur
þessar um skattlagningu söluhagnaðar voru
færðar í lög á árinu 1971 að tillögu skatta-
laganefndar og fólu i sér nokkru þyngri
skatta en áður giltu.
Skattlagningu söluhagnaðar er á ýmsan
veg farið í þeim löndum, sem þessi athugun
á skattkjörum félaga tekur til. • Hvað
söluhagnað varðar, kemur í ljós við saman-
burð á skattskyldu félaga i þessum löndum,
að hann er ýmist að fullu skattskyldur eða
að hluta, en í flestum þessara landa má
draga allverulega úr áhrifum skattlagning-
arinnar á skattbyrði félagsins með því að
nýta heimildir til sérstakra fyrninga.
Þegar á heiidina er litið, virðist saman-
burður á skattskyldu söluhagnaðar vera ís-
landi nokkuð í hag, þar sem ágóði af sölu
eignar verður að fullu skattfrjáls hér á
landi að 4—6 árum liðnum og eftir þann
tíma verða einungis fyrningar umfram lág-
marksfyrningu skattskyldar. Hins vegar er
ljóst, að þar sem verðgildi eigna breytist
með ýmsum hætti, verður ávallt erfitt að
koma í veg fyrir mismunun af ýmsu tagi,
sem einstaka atvinnugreinar kunna að búa
við, þrátt fyrir ákvæði skattalaga um mis-
hraðar fyrningar eigna.
MYND 3: AFSKRIFTIR OG VERGUR HAGNAOUR IÐNHLUTAFÉLAGS
Á ÍSLANDI 1967-1975 Í HLUTFALLI V® VERGAR TEKJUR.
Skattlagning arðs
Ákvæði skattalaga hér á landi um skatt-
lagningu arðs hjá hlutafélögum hafa litlum
breytingum tekið undanfarin ár. Að tillög-
um skattalaganefndar frá 1970 voru þó
heimildir til úthlutunar arðs nokkuð rýmk-
aðar í lögum nr. 68/1971, og skyldi þá arður
arðþega jafnframt skattfrjáls að ákveðnu
marki. Ákvæði þessi skyldu einkum stuðla
að því að gera hlutafjáreign yfirleitt sam-
keppnisfærari við aðrar tegundir sparifjár
og örva eiginfjáröflun fyrirtækjanna, en
svo sem getið var um hér að framan, voru
þessi ákvæði felld úr lögum áður en kom til
álagningar. Nokkuð mismunandi reglur
gilda um skattfrelsi úthlutaðs arðs i þeim
löndum, sem hér er fjallað um, en víðast
hvar er úthlutaður arður þó skattfrjáls að
vissu marki. Þó er arður skattlagður að
fullu i Danmörku og Sviþjóð, auk þess sem
sérstakur arðsskattur er lagður á i Bret-
landi og Vestur-Þýskalandi. Fenginn arður
er yfirleitt skattlagður hjá hlutafélögum
nema i Bretlandi og Finnlandi, en víðast
hvar er þó skattskyldan ekki algjör nema á
tslandi, þar sem fenginn arður er að fullu
skattlagður.
Þær reglur, sem gilda hér á landi um
skattmeðferð arðs, hvort heldur sem-er hjá
arðgreiðanda eða arðþega, virðast hamla
ótvírætt gegn þvi, að aimenn hlutafjáreign
verði samkeppnisfær við annað form
sparnaðar, sem skattfrelsis njóta, svo sem
almennt sparifé og ríkisskuldabréf. Ein
afleiðing þessarar þróunar er síðan þvngri
sókn fyrirtækja á almennan lánsfjár-
markað. Þótt vitaskuld geti talizt eðlilegt að
setja úthlutun arðs einhverjar hömlur og
fenginn arður yrði jafnframt skattlagður að
einhverju marki, þá virðast gildandi reglur
í þessum efnum ekki nógu sveigjanlegar og
standa eiginfjáröflun og jafnframt eðlileg-
um vexti fyrirtækjanna f.vrir þrifum.
Mismunun atvinnuvega
Nokkuð hefur áunnizt að því leyti, að
atvinnurekstri er ekki lengur mismunað
eftir atvinnugreinum, til dæmis með lögun-
um frá 1971, þar sem ákveðið var, að allur
atvinnurekstur skuli jafnt settur gagnvart
almennum fyrningum. Nokkur dæmi er þó
enn að finna um mismunun af þessu tagi,
og er gleggsta dæmið álagning launaskatts
á iðnfyrirtæki, enessum skatti. Annað dæmi
um þessa mismunun er ólik álagningu að-
stöðugjalds á atvinnurekstur. í lögum er
leyfð álagning aðstöðugjalds að hámarki
1% rekstrarútgjalda iðnfyrirtækja, en
0,65% i fiskiðnaði og 0.33% við útgerð.
Þessum heimildarákvæðum við álagningu
er beitt með ýmsum hætti. í Reykjavík var
álagningu fyrir árið 1975 þannig háttað. að
hámarksgjald, sem nemur 1% rekstrarút-
gjalda, var greitt í iðnaði en i fiskiðnaði
hins vegar 0,5 % og útgerð 0,2 %.
Skattar og afskriftir í hlutfalli viö vergar tekiur 1969 og 1975.
Miöaö viö Island Bretl. darnin í viðauka 4. Canmörk Finnl. Noregur Svíbióð V. -Þvzkal.
% % % % 5. % %
Tekjuskattar
1969 0,9 2,7 1,7 0,9 1,6 1,0 1,9
1975 1,3 4,3 2,1 0,8 2,6 0,0 3,0
Rekstrarskattar
1969 4,1 ' 1,2 0,6 2,0 4,0 3,4 2,8
1975 5,0 1,5 2,0 6,7 4,4 8,9 4,8
Heildarskattar
1969 4,9 3,9 2,3 2,9 5*6 4,4 4,7
1975 6,3 5,8 4,1 7,5 7,0 8,9 7,8
Afskriftir 1969 3,8 3,6 3,1 4,2 2,7 2,7 4,5
1975 3,4 3,1 2,2 2,4 1,7 2,2 2,9