Morgunblaðið - 12.06.1977, Blaðsíða 13
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JUNI1977
13
GylfiÞ. Gislason:
Adferðir til þess að
takmarka afla eða sókn
Kafli úr Þáttum úr fiskihagfræði
I 1. hefti Fjármálatiðinda á
þessu ári birtist grein eftir
Gylfa Þ. Gfslason er hann
nefnir: Þættir úr fiskihag-
fræði, og hefur grein þessi nú
verið gefin út f sérprentun. 1
tiiefni af þeim umræðum, sem
að undanförnu hafa farið fram
um fiskivernd, birtir Morgun-
blaðið kafla úr þessari grein
Gylfa Þ. Gíslasonar, þar sem
m.a. er fjallað um aðferðir til
þess að takmarka afla eða sókn.
Fer þessi kafli hér á eftir:
Þær aðferðir, sem beita má
og fyrst og fremst er beitt til
þess að takmarka afla eða sókn,
eru margvislegar. Setja má
reglur um, hvaða veiðarfæri
megi nota. Vissum veiði-
svæðum má loka. Setja má ákv-
æði um veiðibann á ákveðnum
tímabilum. Kveða má á um
hámark þess afla, sem leyfilegt
sé að veiða. Setja má reglur um
takmörkun á sókn, t.d. tak-
mörkun á fjölda veiðidaga. Og
gera má veiðar háðar veiði-
leyfum og þá taka gjald fyrir
le^in, mishátt eftir því, hversu
verðmæt þau eru talin. Öllum
þessum aðferðum hefur verið
beitt og er beitt. l.angminnst
hefur þó kveðið að því, að veiði-
leyfi séu gefin út og enn minna
að hinu, að gjald sé tekið fyrir
þau.
Veiðileyfaaðferðinni er þó
víða beitt í einstökum greinum
sjávarútvegs, og þess eru
einnig dæmi, að gjald sé inn-
heimt fyrir slík veiðileyfi. Á
síðari árum hefur þeirri skoðun
vaxið mjög fylgi, að einmitt her
sé um að ræða þá aðferð, sem
árangursríkust sé og hagkvæm-
ust til þess að takmarka afla, ef
nauðsyn er á slíku, og koma f
veg fyrir of mikla afkastagetu,
þ.e. óarðbæra fjárfestingu í
fiskiskipum og fiskvinnslu-
tækjum. Hér er einmitt um að
ræða þá stjórnunaraðferð, sem
danski prófessorinn Jens
Warming benti á fyrir meira en
60 árum og kanadísku hagfræð-
ingarnir, sem ég nefndi áðan,
hafa fjallað ýtarlega um með '
þeim hætti, að vakið hefur at-
hygli um allan heim.
Víkjum aftur að dæminu um
fiskimiðin tvö. Á betri mið-
unum gátu 100 fiskimenn veitt
fyrir 20 milljónir króna, en á
hinum lakari þurfti 133 til þess
að ná þeim afla. Reynslan varð
hins vegar sú, að 114 fiskimenn
sóttu betri miðin, en aðeins 119
hin lakari með með þeirri af-
leiðingu, að heildaraflinn og
heildaraflaverðmætið minnk-
aði og tekjur hvers fiskimanns
lækkuðu. Viðfangsefnið er hér
það, hvernig koma mætti þvi til
leiðar, að aðeins 100 fiskimenn
stunduðu veiðar á betri mið-
unum, en 133 á þeim lakari. Þá
væri hagstæðasti aflinn tryggð-
ur. Ef settar væru reglur,
annað hvort með lagaboði eða
samkomulagi, um, að veiðileyfi
þyrfti til að stunda veiðar á
hvorum miðunum um sig,
mætti reikna út, hvað slík veiði-
leyfi þyrftu að kosta til þess að
ekki væri hagkvæmt fyrir fleiri
en 100 fiskimenn að veiða á
gjöfulli miðunum, en 133 fiski-
menn hefðu jafnmiklar tekjur
af að stunda veiðar á lakari
miðunum. Þarf þá auðvitað að
hafa hliðsjón af launum í öðr-
um atvinnugreinum og kostnað
við útgerðina. Ef laun í landi að
viðbættum útgeróarkostnaði
væri t.d. 140.000 kr., þyrfti að
tryggja fiskimönnum á báðum
miðunum þær tekjur. Ef 100
fiskimenn á betri miðunum
veiða fyrir 20 milljónir og hafa
þannig 200 þúsund krónur í
meðaltekjur, gætu tekjur
þeirra orðið 140 þúsund krón-
ur, þótt hver um sig greiddi 60
þúsund króna gjald fyrir leyfi
til að veiða á þessum miðum. Á
lakari miðunum, þar sem 133
fiskimenn afla aðeins fyrir 150
þúsund krónur hver, mætti
leyfið ekki kosta nema 10.000 I
kr. til þess að tekjur þessara I
fiskimanna yrðu 140 þúsund
krónur. Með þessu móti yrðu
tekjur allra fiskimannanna
jafnar. Það væri ekki hag-1
kvæmt fyrir fleiri en 100 fiski- j
menn að kaupa veiðileyfi á i
betri miðunum, þá lækkuðu
tekjur þeirra. Og það væri hag-
kvæmt fyrir allt að 133 fiski-
menn að kaupa veiðileyfi á lak-
ari miðunum. Alls mundu fiski-
mennirnir greiða 7,3 milljónir
króna fyrir veiðileyfin. En með
þessu móti hefði verið komið i
veg fyrir ofveiði á gjöfulli mið-
unum, og lakari miðin yrðu
fullnýtt.
Miðað við 140.000 króna laun
í öðrum atvinnugreinum að við-
bættum kostnaði, má sýna fram
á, að miðað við þær grundvallar
forsendur varðandi samband
sóknar og afla, sem lýst hefur
verið, og að engar takmarkanir
væru á sókn á miðin, gætu að-
stæður orðið þær, að 121 fiski-
maður mundi sækja betri miðin
og afla þar fyrir 17 milljónir
króna, en 140 fiskimenn lakari
miðin og veiða þar fyrir 19,6
milljónir.
Veiðileyfin valda þvi, að 28
fiskimenn verða að leita yfir í
aðrar aðvinnugreinar. Þar
framleiða þeir fyrir 140.000
krónur hver eða samtals fyrir
3,9 milljónir. í kjölfar veiðileyf-
anna hefði heildarframleiðslan
þannig vaxið um 7,3 milljónir,
þ.e. aflaaukningin hefði numið
3,4 milljónum og viðbótarfram-
leiðsla í öðrum greinum 3,9
milljónum. En það er nákvæm-
lega sama upphæðin og greitt
var fyrir veiðileyfin. Sú
greiðsla hefði getað runnið i
ríkissjóð, sem gæti síðan notað
tekjurnar með einhverjum
hætti í þágu sjávarútvegsins,
eða til samtaka sjávarútvegsins
sjálfs. Það er aukaatriði í þessu
sambandi. Hitt er aðalatriðið,
að veiðileyfakerfió og mishátt
verð á veiðileyfunum eftir því,
hversu gjöful miðin eru, hefur
komið í veg fyrir ofveiði á góðu
miðunum og vannýtingu hinna.
Heildarþjóðarframleiðslan
hefur vaxið við það, að með
stjórnunaraðgerðum hefur
sókn á miðin verið skipulögð.
Jafnframt hafa tekjur í þjóðfél-
aginu aukizt um nákvæmlega
sömu upphæð og heildarfram-
leiðsian jókst, þannig að unnt
er að kaupa þessa framleiðslu.
Hagur þjóðarheildarinnar
hefur batnað. Það kemur öllum
að gagni, einnig fiskimönnun-
um.
Skýringin á þessu er einfald-
lega sú, að við takmörkun sókn-
arinnar á fiskimiðin hefur ein-
hver aðili, rikið eða samtök
sjávarútvegsins, fengið í sínar
hendur gjald eða rentu af
þeirri auólind, sem fiskimiðin
eru, sem annars hefðu tapazt
vegna rangrar hagnýtingar á
vinnuafli. i raun og veru væri
hér farið eins að og á sér stað i
Iandbúnaði. Ef hagnýting góðs
jarðnæðis kostaði ekki meira
en lélegs, mundu allir vilja hag-
nýta góða jarðnæðið. En mis-
munandi hátt jarðarafgjald,
eftir gæðum jarðnæðisins, jafn-
ar aðstöðuna, þannig að það
verði jafnhagkvæmt að hagnýta
mismunandi gott jarðnæói.
Það, sem nú hefur verið sagt,
hefur átt við það, hvernig beita
megi veiðiléyfum og verðlagn-
ingu þeirra til þess að tryggja
hagstæðastan afla á mismun-
andi gjöfulum miðum. En nú er
það auðvitað ekki höfuðmark-
mið i atvinnurekstri, að heild-
arverðmæti framleiðslunnar sé
sem mest. Ef ekki er um að
ræða sérstakar, félagslegar að-
stæður, er yfirleitt gert ráð fyr-
ir því, að meginmarkmið í
rekstri fyrirtækja sé að tekjur
séu sem mestar umfram gjöld,
— að afrakstur sé sem mestur
umfram kostnað, eða m.ö.o., að
hreinar tekjur séu sem hæstar.
Þetta hlýtur að eiga við um
sjávarútveg eins og allar aðrar
atvinnugreinar. En sé það
markmið fiskveiða, að hreinar
tekjur af þeim séu sem mestar,
er ekki víst, að það eigi sér stað
við þá sókn, sem skilar hag-
stæðustum afla.
Hér verður viðfangsefnið það
að finna við hvaða sókn marka-
afrakstur viðbótarfiskimanns
verður jafn þeim kostnaði, sem
hann veldur með því að auka
sóknina á miðin. Stundum er í
þessu sambandi talað um sókn-
areiningar, og er þá átt við sam-
starf allra þeirra framleiðslu-
afla, sem útgerð grundvallast á.
Er það auðvitað réttara en að
nefna aðeins fiskimanninn,
eins og ég hef gert hér til þess
að gera mál mitt einfaldara.
Viðfangsefnið væri þá að finna,
við hvaða sókn markaafrakstur
sóknareiningarinnar væri jafn
markakostnaði hennar.
Vegna þeirrar staðreyndar,
sem áður var getið, að afli vex
fyrst hlutfallslega örar en sókn
í tiltekinn fiskistofn, en tekur
siðan að minnka í hlutfalli við
sóknaraukninguna, hefur verið
sýnt fram á, að markaafrakstur
verði jafn markatekjum við
minni sókn en skilar hagstæð-
ustum afla. Þegar fiskifræðing-
ar hafa sýnt fram á, að um
ofveiði sé að ræða, er því ekki
nóg að draga úr sókninni, þang-
að til um hagstæðastan afla er
að ræða, heldur þarf að draga
úr henni, þangað til hreinar
tekjur hlutaðeigandi fiskveiða
eru orðnar mestar, þ.e., það
þarf að takmarka sóknina við
það stig, þar sem markakostn-
aður og markaafrakstur eru
jafnar stærðir.
Ef enn er miðað við hið ein-
falda dæmi, sem tekið var að
framan, væri hægt- að sýna
fram á, miðað við tilteknar for-
sendur, sem grundvallast á
þeim meginstaðreyndum varð-
andi samband sóknar og afla,
sem lýst hefur verið, að afli 70.
fiskimannsins á gjöfulli miðun-
um væri jafnverðmætur og
laun í landi að viðbættum
kostnaði, en verðmæti afla 71.
fiskimannsins yrði hins vegar
minni. Hann ætti því að hverla
að annarri atvinnu. Ef 70 fiski-
menn stunduðu veiðar á fyrri
miðunum, mundi afli þeirra
geta numið 17.780.000 kr., og
yrðu meðaltekjur þeirra þá
254.000 krónur. Yrði þá verðið
á veiðileyfunum að breytast, ef
tekjur þeirra ættu að verða
hliðstæðar tekjum í landi, sem
voru taldar 140.000 krónur.
framhald á bls. 17
^íicfélac loftleidir
fSLAJVDS
Luxembourg er friðsæll töfrandi ferðamanna-
staður, mótaður af frönskum og þýskum
menningaráhrifum — þar sameinast franska
glaðlyndið og þýska nákvæmnin. Þar sem landið
er lítið, er stutt að skjótast til ýmissa stórborga
í nágrannalöndunum.
Þannig er 25 mínútna akstur til borgarinnar
Trier í Þýskalandi og klukkustundar akstur til
Koblenz, sem stendur þar sem frægustu fljóta-
héruð Evrópu sameinast, á mótum Mosel og
Rínar.
Luxembourg — einn fjölmargra
staða í áætlunarflugi okkar.