Morgunblaðið - 28.12.1977, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. DESEMBER 1977
Dr. Bragi Ámason, prófessor:
Flytja Is-
lendingar
út orku
um næstu
aldamót?
Einn þýðingarmesti þátturinn í
þjóðarbúskap Islendinga er orku-
búskapurinn. Nú á dögum notum
við orku til upphitunar húsa, tii
Ijósa, til hvers kyns iðnreksturs
og sfðast en ekki sfst tii að knýja
farartæki okkar á láði, legi og f
lofti. Og orkunotkun Islendinga á
án efa eftir að aukast mjög í ná-
inni framtfð, enda þótt um það
megi deila hversu ör sú aukning
verður.
En hvaðan fáum við þá orku,
sem við munum nota í framtfð-
inni? Verður að öllu eða verulegu
leyti um innlenda orku að ræða,
eða verðum við að flytja inn orku
í rfkum mæli, líkt og við gerum
nú? Eða munu afkomendur okkar
jafnvel flytja út orku? Þessum
spurningum er ekki hægt að
svara með vissu nú. Samt hljótum
við að leita svars við þeim, vegna
þess að svarið gæti sagt okkur
hvernig hag þjóðarinnar verður
komið um næstu aldamót.
Þróun orkumála f heiminum á
sfðustu árum hefur verið slfk, að
það er hreint ekki ólfklegt að Is-
lendingar muni f framtíðinni
flytja út eldsneyti, Ifkt og Araba-
rfkin gera í dag. Að minnsta kosti
er full ástæða til að við gefum
þessum málum nokkurn gaum nú
þegar.
Orkulindir
heimsins
Visindamönnum, sem fengist
hafa við rannsóknir á orkulindum
jarðarinnar og nýtingu þeirra í
þágu mannkyns, hefur lengi verið
það ljóst að olía og jarðgas eru
langt frá þvf að vera óþrjótandi.
Og nú eru flestir á einu máli um
það, að innan skamms tfma,
10—30 ára að flestra áliti, verði
að mestu hætt að nota olíu sem
eldsneyti. Eftir það verði hún ein-
göngu notuð sem verðmætt hrá-
efni f iðnaði. Þegar svo er komið
verða þjóðir heimsins, hvort sem
þeim líkar það betur eða verr, að
vera tilbúnar að nýta aðrar orku-
lindir.
Miklar grundvallarrannsóknir
hafa þegar farið fram á því, hvaða
orkulindir komi helst til greina í
framtíðinni. Og enda þótt enn sé
mikið ógert, þá liggur nú nokkuð
ljóst fyrir, hvaða möguleikar eru
fyrir hendi. Vatnsorka verður að
sjálfsögðu notuð til raforkufram-
leiðslu, lfkt og nú er gert. Sú orka
verður þó aðeins Iftill hluti af
heildar orkunotkun heimsins.
Kjarnorka, sem byggist á kjarna-
klofnun, verður og notuð f vax-
andi mæli, bæði til framleiðslu
raforku, en þó einkum til aukinn-
ar framleiðslu varmaorku, sem
sfðan verður notuð til að fram-
leiða eldsneyti.
Þá er mikið unnið að rannsókn-
um á vindorku, sólarorku, orku
jarðhitasvæða, orku glóandi
hraunkviku, ölduorku, sjávar-
fallaorku og jafnvel varmaorku
golfstraumsins. Allt eru þetta
orkulindir, sem tæknalega kemur
vel til greina að nýta. Þá ber
sfðast en ekki sist að geta um
kjarnorku, sem byggist á kjarna-
samruna, likum og fer fram á
sólinni. Slfk kjarnorkuver munu
vera algerlega laus við geislavirk
úrgangsefni og því er það von
manna, að þau muni leysa gömlu
kjarnorkuverin af hólmi í fram-
tiðinni. Þess mun þó enn nokkuð
langt að bfða, þvf talið er að
tæknileg vandamál samfara bygg-
ingu slíkra kjarnorkuvera verði
ekki leyst fyrr en á næstu öld.
Orkuflutningar
Það er ekki nóg fyrir mannkyn-
ið að eiga nægar orkulindir. Það
verður að koma orkunni í nothæft
form, sem best hæfir hverju
sinni, bæði hvað snertir flutninga
og notkun. En einmitt lausn á
þeirri hlið málsins gæti verið af-
gerandi fyrir orkubúskap Islend-
inga f framtíðinni.
Þótt það hljómi ef til vill undar-
lega í eyrum margra, þá eru raf-
línur langt frá því að vera hag-
kvæmasta leiðin til að flytja orku
um langan veg. Til þess er orku-
tap f raflfnum allt of mikið. Nú er
almennt álitið, að í framtfðinni
verði orka aðeins flutt styttri
vegalengdir með rafstrengjum.
Sé um Iengri vegalengdir að
ræða, verði allri orku fyrst breytt
f eldsneyti og það síðan flutt, ann-
að hvort með skipum milli heims-
álfa eða í leiðslum um meginlönd-
in líkt og olfa er flutt nú.
Ef um er að ræða orkunotkun á
ákveðnum stöðum, eins og til
dæmis í iðnaði eða á heimilum, er
án efa oft hentugt að afhenda
notandanum orkuna sem raforku
eða stundum jafnvel sem varma-
orku. Þetta á alveg sérstaklega
við á Islandi, þar sem raforka er
unnin úr vatnsorku með mjög
góðri nýtni eða þegar vatrf lág-
hitasvæðanna er notað á hitaveit-
ur. Þegar um er að ræða orku-
notkun farartækja, kemur raf-
orka eða varmaorka vatns vart til
greina, nema f einstaka undan-
teknangar tilfellum, t.d. á raf-
magnsbfla. Rafmagnsbflar, sem fá
orku af rafgeymum, kunna ef til
vill að vera hentugir f samgöngu-
kerfum borga og jafnvel á styttri
leiðum. Það sama má segja um
farartæki, sem ganga á sporbraut-
um. Reyndar held ég að raf-
magnsbflar með rafgeymum muni
leysa samgönguvanda borga á
næstu árum, en þó grunar mig að
skeið slfkra rafmagnsbíla verði
stutt.
Orkuþörf farartækja framtfðar-
innar á langleiðum, hvort sem
þau nefnast bílar, skip, flugvélar
eða einhverju öðru nafi, verður
hins vegar ekki leyst með raf-
geymum. Þessi farartæki verða að
flytja með sér makla orku sem
eldsneyti, lfkt og þau gera núna.
Spurningin er aðeins um það,
hvers konar eldsneyti hentar
best. Þvf hvað sem síðar kann að
verða, þá þekkja vfsindin enn
enga leið til að smfða farartæki,
sem á hagkvæman hátt geta nýtt
orku, sem verður á leið þeirra um
hnöttinn. Hér eru þó undanskilin
seglskip og jafnvel svifflugur. Að
vfsu eru seglskip alls ekki ólfkleg
flutningatæki f framtíðinni, á
langleiðum.
Af ofansögðu má ljóst vera, að
ef orkuþörf mannkynsans á að
verða fullnægt svo viðunandi sé,
verður að finna leiðir til að fram-
leiða hagkvæmt eldsneyti. Rann-
sóknir næstu ára á þessu sviði
hljóta því að verða tvfþættar.
Annars vegar að finna hagkvæm-
ar leiðir til að breyta frumork-
unni í eldsneyti og hins vegar að
þróa aflvélar hentugar til að nýta
þetta eldsneyti.
Vetni sem
heppilegt fram-
tíðareldsneyti
Nú þegar hafa farið fram um-
fangsmiklar rannsóknir í heimin-
um, sem miða að þvi að finna
heppilegt framtfðareldsneyti.
Framleiðsluaðferðir og notkun
margvfslegs eldsneytis hafa verið
kannaðar. Síðastliðin tvö ár hafa
þó framfarirnar einkum orðið
stórkostlegar. Jafnframt hefur
hringurinn þrengst og nú beinast
augu vfsindamanna einkum að
einni tegund eldsneytis. Þetta
eldsneyti er vetni. Það sem hér
ræður úrslitum er einkum eftir-
farandi: Vráefnið til vetnisfram-
leiðslu er vatn, en af því er vfðast
hvar nóg. Vetni er þvf hægt að
framleiða hvar sem er, ef nægileg
orka og vatn eru til staðar. Vetni
er mjög hagkvæmt sem eldsneyti,
t.d. inniheldur eitt gramm af
vetni um þrisvar sinnum meiri
orku en eitt gramm olíu. Þotur
knúnar vetni mundu þvf nota
miklu minna af burðarþoli sfnu
til að flytja eldsneyti og geta í
staðinn flutt eitthvað annað. Þá
er ekki þýðingarminnst, að þegar
vetni brennur með súrefni, mynd-
ast hreint vatn. Mengun samfara
olfubruna verður þar með að
mestu úr sögunni.
Vetni er auðvelt að flytja milli
fjarlægra staða. Það má flytja
fljótandi í tankskipum milli
heimsálfa. Geymar vetnisskip-
anna verða að vfsu með talsvert
öðru sniði en geymar olíuskip-
anna, en þetta er ekki talið valda
neinum vandkvæðum. Frá sjónar-
hóli öryggismála er vetni heldur
ekki verri farmur en olfa, nema
sfður sé. Stórkostleg sjávarmeng-
un, eins og átt hefur sér stað,
þegar farmar stórra olfuskipa
hafa tapast I hafið, er t.d. úr sög-
unni. Vetnið flýtur ekki um allan
sjó eins og olfan, það hreinlega
stfgur til himins og hverfur.
Um meginlöndin verður hins
vegar vetni í framtfðinni veitt f
loftkenndu ástandi eftir leiðslum.
Er sú flutningsaðferð talin svo
hagkvæm, að ef flytja þarf orku
lengri leið en 400 km, þá borgi sig
að nota raforkuna til að framleiða
vetni, sem sfðan yrði veitt til not-
anda í leiðslum. Auk þess yrðu
slfk veitukerfi mun fyrirferða-
minni en háspennulfnur. Rör,
sem er 90 cm á þvermál og mætti
grafa f jörð eða sökkva f sjó, getur
flutt jafnmikla orku og þrjár Búr-
fellslfnur. Það kann þó að flýta
mest fyrir notkun vetnis f iðnaði,
að stórþjóðirnar hafa nú þegar
lagt miklar lagnir fyrir dreifingu
jarðgass og þessar lagnir má
hvenær sem er nota til að flytja
vetni.
Sem dæmi um væntanlega vetn-
isflutninga má nefna að Þjóðverj-
ar ræða um að flytja vetni til
landsins með tankskipum. Frá
höfnunum streymir það svo
áfram um jarðgasleiðslur, sem að
hluta eru nú þegar fyrir hendi og
til stóriðjuveranna inni f landi.
Þar er vetninu ætlað að leysa olfu
og jarðgas af hólmi.
Jafnvel f borgum og á þétt-
byggðum svæðum er talið að vetni
muni leysa olfu og ef til rafmagn
af hólmi. Orkunni verður dreift
um borgirnar sem vetni. Þar verð-
ur það ýmist notað beint til upp-
hitunar eða því verður breytt í
rafmagn í svonefndum brennslu-
kerjum.
Farartæki
framtfðarinnar
Langmestur hluti farartækja er
nú knúin eldsneyti, sem unnið er
úr olfu eða jarðgasi. Undantekn-
ingar eru þó járnbrautir, strætis-
vagnar í sumum stórborgum,
kjarnorkuknúin skip og eldflaug-
ar. Bflar, skip og flugvélar verða
þó varla knúin olfu eða bensfni
mjög lengi úr þessu, heldur verð-
ur að koma til önnur orka.
1 stórborgum og á styttri leiðum
kemur, eins og áður er sagt, til
greina að nota rafmagnsbfla. Allt
bendir þó til þess að venjulegir
rafgeymar eagi sér ekki langan
aldur f bflum. Til þess eru þeir of
þungir miðað við það orkumagn,
sem þeir geta flutt með sér. Verði
hins vegar vetni notað sem elds-
neyti, þá er flutnings- og geymslu-
vandamálið nú þegar að mestu
leyst. Vetnið má geyma, hvort
sem er fljótandi í tönkum eða f
vissum málmgrindum, sem
drekka það í sig og geta sfðan
gefið það frá sér aftur þegar ósk-
að er, t.d. við hitun grindarinnar.
I báðum þessum tilvikum er hægt
Frá samtökunum Ungt fólk með hlutverk:
Um innhverfa íhugun
HIN siðari ár höfum við Islend-
ingar orðið vitni að sívaxandi
áhrifum austrænna trúar-
bragóa hér á okkar landi. Is-
land er ekki eitt á báti að þessu
leyti heldur er það sama að
gerast um allan hinn frjálsa
vestræna heim. Orð eins og
yoga, innhverf íhugun og
ananda marga verða sifellt á
vegi okkar. Hvaðan er þetta
komið? spyr fólk. Svarið er
mikið tómarúm í hugum fólks á
Vesturlöndum. Hörmungar
stríðsins undirstrikuðu
hverfulleik alls sem mannlegt
er og efnishyggjan og lifsgæða-
kapphlaupið sem fylgdi i kjölf-
ar endurreisnarinnar eftir
styrjöldina, gerðu hinn andlega
tómleika vesturlandabúans enn
meiri.
Þetta sáu spámenn
hindúismans og annarra aust-
rænna trúarbragða. Þeir gerðu
sér grein fyrir tómleika og
streitu efnishyggjuþjóðfélag-
anna auk greinilegs fráfalls frá
kristinni trú og lífsskoðun.
Vesturlönd virtust þeim því
auðveidur trúboðskapur.
Boðskapur sá sem kynntur er
okkur íslendingum af íslenska
íhugunarfélaginu undir nafn-
inu innhverf íhugun á einmitt
upphaf sitt austur við Ganges-
fljót í Indlandi. Yoginn
Maharishi Mahesh fann sig
kallaðan til að koma kenning-
um sínum á framfæri við vest-
urlandamenn. Árangurinn af
starfi hans og samverkamanna
hans varð slikur að fyrir nokkr-
um árum stofnaði hann alþjóð-
legan háskóla í Sviss — þaðan
eru einmitt nýkomin frá námi
ung íslensk hjón sem ætla að
starfa hér á landi sem kennarar
á vegum Islenska íhugunarfé-
lagsins.
En tií hvers erum við sem
köllum okkur — Ungt fólk með
hlutverk — að skrifa um þetta
hér? Ástæðan er sú að við lítum
svo á að hlutverk okkar sé m.a.
að standa vörð um hinn kristna
arf sem við höfum fengið frá
feðrum okkar. En er þá inn-
hverf íhugun á einhvern hátt í
andstöðu við kristna trú? Já, á
því leikur enginn vafi. Að vfsu
er boðskapur innhverfrar íhug-
unar borinn þannig á borð fyrir
fólk að það álítur að hér sé um
saklausa og einkar þægilega
leið að ræða til að losna við
streitu og andlegt álag (svo
ekki sé talað um það að svífa í
lausu lofti, en það er það nýj-
asta'sem Islenska íhugunarfé-
lagið hefur að bjóða jarðbundn-
um íslendingum!) Það er í
sjálfu sér nauðsynlegt að losna
við streitu, en ef sú lausn er því
verði keypt að viðkomandi
verður að gefa sig að meira eða
minna leyti á vald heiðnu hug-
myndakerfi þá er verr farið en
heima setið. I þessu sambandi
má t.d. nefna að þegar einhver
gengur í Islenska íhugunarfé-
lagið verður hann að taka
vigslu sem greinilega er byggð
á hindúískum hugmyndum og
fræðum svo ekki sé meira sagt.
Um allt þetta mætti hafa
langt mál, en það var ekki
ætlunin hér og nú. Tilgangur
þessa greinarkorns er fyrst og
fremst sá að vara þig, lesandi
kær, við innfluttum heiðnum
trúarbrögðum sem hér á landi
eru kynnt sem vísindaleg að-
ferð til að losna við streitu og
aðra sjúkdóma efnishyggju-
þjóðfélagsins. Boðskapur þess-
ara austrænu trúarbragða er f
grundvallaratriðum f andstöðu
við okkar kristnu trú og ef
hann væri fluttur okkur um-
búðalaust mundu eflaust fáir
ganga í netið.
Með því að gefa sig þessum
kenningum á vald opna menn
sig fyrir anda hindúismans.
Þetta gerist oftast hægt, svo að
viðkomandi veitir því varla
athygli, en áhrifín leyna sér
ekki þegar fram í sækir. Hinn
indverski heimur, sem byggður
er á kenningum hindúismans,
ætti með allri sinni neyð, stétta-
skiptingu — 90 milljónir Ind-
verja, tilheyra t.d. hinni útskúf-
uðu stétt- og afskræmdu sið-
ferði að vera okkur sterk við-
vörun um að selja ekki okkar
kristna arf á útsölu. Um 98%
íslensku þjóðarinnar vill
standa innan kristinna safnaða.
Höldum vöku okkar og vernd-
um þennan arf. Glæðum hann
og lífgum með iðkun trúarinnar
á öllum sviðum hins daglega
lífs. Á þennan hátt fáum við
staðið vörð um siðferðilega og
trúarlega heill þjóðarinnar.
Við sem störfum fyrir —
Ungt fólk með hlutverk — höf-
um orðið áþreifanlega vör við
alvarlegar afleiðingar iðkunar
þessarar austrænu hugmynda-
fræði. Afleiðingar þessar koma
oft fram í andlegri örvæntingu
er fólk tapar öllum áttum í
niðaþoku þessara fræða.
Góðir landsmenn! Látum
ekki selja okkur innfluttan
heiðindóm. Inngöngugjaldið í
íslenska íhugunarfélagið er
yfir tuttugu þúsund krónur og
námskeið þess sem kenna á
mönnum að fljúga kostar mörg
hundruð þúsund. Islenska þjóð-
in er í dag allra síst í þörf fyrir
boðskap indverskra yoga eða
gúrúa, vinnum heldur samtaka
að endurnýjun kirkju landsins,
því boðskapur Krists er eina
raunhæfa leiðin til heilbrígðs
lífernis.