Morgunblaðið - 28.12.1977, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. DESEMBER 1977
11
TeikniiiK af farþegaþotu, knúinni fljótandi vetni.
að smíða geyma, sem eru fyllilega
sambærilegir við núverandi ben-
sln eða olíugeyma bíla, bæði hvað
varðar stærð og þyngd. Bílar og
skip framtíðarinnar verða því að
öllum lfkindum knúin vetnisvél-
um, hvernig svo sem þær vélar
verða.
Til gamans má geta þess, að
árið 1976 breyttu Bandaríkja-
menn venjulegum fólksflutninga-
bíl þannig, að þeir settu 230 lltra
tank með fljótandi vetni I stað
eldsneytistanksins, sem fyrir var.
Að auki gerðu þeir nokkrar breyt-
ingar á aðfærslukerfi eldsneytis-
ins. Þessum bíl var síðan ekið
með góðum árangri 2800 km leið.
Lokaniðurstöður þessarar tilraun-
ar voru þær, að slfkur bíll væri
hagkvæmur I rekstri og fyllilega
sambærilegur við bensínbíl að þvf
er varðar öryggishliðina.
Fyrir þotur framtíðarinnar er
nú vart annað eldsneyti talið
koma til greina en fljótandi vetni,
bæði vegna þess hve létt það er og
að auki muni það verða ódýrasta
þotueldsneytið. Á teikniborðum
Lockheed flugvélaverksmiðjanna
I Bandarfkjunum liggja nú þegar
uppdrættir af þotum, sem knúnar
verða fljótandi vetni. Þessar þot-
ur hafa meira burðarþol, vegna
þess að vetni er mun léttara elds-
neyti en olfa. Auk þess verður
mengun, sem nú stafar af út-
blæstri þotanna svo til úr sög-
unni.
I tunglferðum B:ndarfkja-
manna var f fyrsta sinn notaður
aflgjafi, sem þeir höfðu þróað
gagngert fyrir þessar ferðir.
Appologeimförin voru útbúin svö-
kölluðum brennslukerjum, sem
brenna vetni og súrefni og breyta
orkunni beint í raforku, í stað
varmaorku eins og gerist við
venjulegan bruna þessara efna.
öll orkan, sem Appoloförin
þurftu til upphitunar, til fjar-
skipta og á stjórntækin var fengin
á þennan hátt. Auk þess fékkst
við brunann talsvert af hreinu
drykkjarvatni.
Þegar orku eldsneytis, eins og
t.d. vetnis eða bensfns, er breytt í
varmaorku, f venjulegum
brennslumótorum, er nýtni ork-
unnar aðeins um 40%, þegar best
lætur. Sé hins vegar orkunni
breytt beint f raforku f brennslu-
kerjunum er nýtnin um 80%. Með
þvf að nota brennsluker f stað
mótora, er sem sagt hægt að tvö-
falda nýtni eldsneytisins. Hér er
greinilega eftir all miklu að slægj-
ast.
I dag eru brennsluker enn of
dýr í framleiðslu, til að hægt sé að
nota þau í venjulegum farartækj-
um. En þróunin f þessum efnum
er ör og það getur þvf vart talist
fjarstæðukennt að láta sér detta I
hug, að flestir bflar framtfðarinn-
ar verði rafmagnsbílar, þar sem
geymir með fljótandi vetni og
brennsluker koma í stað raf-
geyma. Ekki er heldur ólfklegt að
skip framtfðarinnar verði knúin á
svipaðan hátt.
Vetnisframleiðsla
Vetni er f dag aðallega framleitt
á þrennan hátt. Með rafgreiningu
á vatni, á sama hátt og gert er f
áburðarverksmiðjunni í Gufu-
nesi; með þvf að leiða vatnsgufu
yfir glóandi kol; eða með þvi að
láta jarðgas hvarfast við vatns-
gufu. Nýtni raforku við vetnis-
frarnleiðslu með rafgreiningu er
allgóð, um 75%. I löndum með
næga vatnsorku er því vetni,
framleitt með rafgreiningu, fylli-
lega samkeppnisfært við vetni
framleitt með hinum tveim að-
ferðunum. Og miðað við fram-
leiðslukostnað vetnis í dag, er álit-
ið að ef olfa tvöfaldast í verði, sé
vetni orðið samkeppnisfært elds-
neyti.
Eins og ástandið er f dag ættu
Islendingar að vera fyllilega sam-
keppnisfærir á vetnismarkaði
heimsins. En það þýðir samt ekki
að svo verði endilega í framtíð-
inni, og þá kemur einkum til eft-
irfarandi: Þótt við eigum enn
mikla ónýtta vatnsorku, er hún
ekki ótakmörkuð. Auk þess vex
raforkuþörf landsmanna hröðum
skrefum, þannig að afgangsorka
til vetnisframleiðslu yrði stöðugt
minni. Hitt skiptir þó ef til vill
meira máli, að stórþjóðirnar
vinna nú ötullega að því að finna
leiðir, þar sem hægt er að nota
varmaorku kjarnorkuveranna,
beint til vetnisframleiðslu, án
þess að þurfa fyrst að breyta
varmanum f rafmagn.
Þegar hafa verið gerðar um-
fangsmiklar rannsóknir á þessu
sviði. Hafa fundist fjölmargar að-
ferðir, þar sem hægt er að láta
vatnsgufu hvarfast við margvfs-
leg efnasambönd og brjóta vatnið
þannig niður f frumefni sfn vetni
og súrefni. Aðferðin er f stórum
dráttum þannig, að inn f verk-
smiðjuna fara varmaorka og vatn,
en út úr henni koma aðskilið
vetni og súrefni. Þannig framleitt
vetni verður að öllum Ifkindum
miklu ódýrara en vetni framleitt
nú og því fyllilega samkeppnis-
fært við olíu, að ekki sé á það
minnst að olía verður vart fáanleg
innan skamms tima.
Vetnisframleiðsla
á Islandi
Að mati færustu manna, sem
fást við orkumál hér á landi, er
heildar vatnsorka landsins, sem
talin er tæknilega vel nýtanleg,
um 35000 Gwst á ári (Gigawatt-
stundir). Þar af eru nú 3500 Gwst
á ári, eða aðeins 10%, nýtt sem
raforka. Heildarvarmaorkan er
hins vegar talin um 80000 Gwst á
ári og þar af eru um 3500 Gwst á
ári eða 4,4% nýtt i dag. Orka, sem
flutt er inn f dag, sem olía og
bensfn er svo aftur um 5800 Gwst
á ári, eða næstum helmingur af
heildar orkunotkun landsmanna.
Heildarorka nýtt á Islandi er því
um 12800 Gwst á ári, eða um 11%
af þeirri orku, sem nú er talið að
vel megi vinna i landinu, úr
vatnsföllum og háhitasvæðum.
Líklega er þó talan um nýtanlega
orku, 115000 Gwst á ári, frekar of
lág en of há. Hér virðist þvf aug-
ljóst, að enda þótt orkunotkun
innanlands aukist verulega í
næstu framtfð og þótt landsmenn
noti eingöngu innlenda orku f
framtfðinni, þá ættum við að vera
aflögufærir og jafnvel að geta
flutt út verulegt magn af orku,
væntanlega sem fljótandi vttni.
Og verði um vetnisframleiðslu að
ræða, koma háhitasvæðin fyrst og
fremst til greina, en í þeim felst
um 70% af þeirri orku, sem við
teljum nýtanlega nú á dögum.
Eins og áður segir, hafa rann-
sóknir stórþjóðanna fyrst og
fremst stefnt að því, að nota
varmaorku kjarnorkuveranna til
vetnisframleiðslu. Þær snúast þvf
að mestu leyti um það að athuga
efnahvörf, sem ganga best við
hitastig á milli 400—900°C, en
það er talin heppilegasti hitinn,
þegar orkugjafinn er kjarnorku-
ver. Það segir okkur hins vegar
ekkert um það, að ekki megi eins
framleiða vetni við 200—300°C,
sem er vatnshiti fslensku háhita-
svæðanna. Að sumu leyti gæti
verið heppilegra að nota lægra
hitastig, t.d. vegna þess að tæring-
arvandamál verksmiðjanna
minnkaði. I flestum þeím fram-
leiðsluaðferðum, sem hingað til
hafa verið athugaðar koma tær-
andi efni, svo sem klór eða salt-
sýra fyrir einhvers staðar í fram-
leiðslunni og þau efni hafa minni
áhrif á ílát og leiðslur, eftir þvf
sem hitastigið er lægra. Sömuleið-
is geta ýmis efnahvörf skilað
betri nýtni við lægra hitastig. A
hitt ber svo aftur að lfta, að efna-
hvörf ganga að jafnaði þeim mun
hraðar, sem hitinn er hærri. Hér
eru án efa á ferðinni fjölmargir
möguleikar og sumir þessir mögu-
leikar gætu reynst heppilegir til
að framleiða vetni á íslenskum
háhitasvæðum. Hverjir þeir
möguleikar eru vitum við hins
vegar ekki nú, einfaldlega vegna
þess að þetta hefur ekki verið
nægilega rannsakað.
Forsenda þess, að við getum
framleitt vetni á háhitasvæðun-
um, hlýtur þó að vera sú að okkur
takist að aðlaga þær aðferðir, sem
stórþjóðirnar eru að þróa, að okk-
ar staðháttum, eða jafnvel að
finna aðrar betri aðferðir. Slík
„aðlögun" krefst þó án efa um-
fangsmikilla og tímafrekra rann-
sókna. Þessar rannsóknir erum
við vel færir um að framkvæma
sjálfir, enda munu vart aðrir gera
þær fyrir okkur. Og þessar rann-
sóknir er fyllilega tímabært að
hefja nú þegar.
Fyrir um mánuði Síðan birtist
grein, þar sem bandarfskir vfs-
indamenn skýra frá tilraunum
með að nota glóandi hraunkviku
til að framleiða vetni. Telja þeir
mikla möguleika á að framleiða
vetni f framtíðinni á þann hátt að
bora holur niður f glóandi hraun-
kviku, dæla niður vatni og fá aft-
ur upp vetni. Telja þeir hraun-
kviku, sams konar og þá sem er
undir Islandi, einkar heppilega til
þessara nota. Þarna eru að vfsu á
ferðinni algjörar frumrannsókn-
ir. Þær eru þó þess eðlis, að mér
sýnast vart önnur rannsóknar
efni meira aðlaðandi fyrir þá kyn-
slóð visindamanna, sem nú er að
hefja starfsferil sinn og hyggst
starfa að fræðum tengdum þessu
sviði. Staðir eins og hraunið f
Heimaey, Krafla og Námaskarð
hljóta nánast að vera ákjósanleg-
ar rannsóknarstofur í þessum
fræðum. Reyndar mætti í dag líta
á holurnar i Námaskarði sem vfsi
að slfkri vetnisverksmiðju, þvf að
um helmingur lofttegundanna,
sem koma úr borholum þar, að
frádreginni vatnsgufu, er vetni.
Orkumál
íslendinga
f framtfðinni
Ekki er að efa að orkubúskapur
heimsins á eftir að taka stórkost-
legum stakkaskiptum áður en
þessi öld er liðin. Olia er að ganga
til þurrðar sem eldsneyti og
mannkynið verður, hvort sem þvf
líkar það betur eða verr, að grfpa
til annarra orkulinda. Orkulindir,
aðrar en olfulindir, virðast þó
nægar ef litið er á heiminn sem
eina heild. Vandamálið er fyrst og
fremst að koma orkunni I nýtan-
legt form, þannig að hægt sé að
flytja hana til orkufátækra
svæða, þar sem orkuþörfin er ef
til vill mjög mikil. Jafnframt
verða farartæki framtfðarinnar
geta notað hana sem eldsneyti.
Eins og fram hefur komið hér á
undan virðist allt benda til, að
vetni verði eldsneytið, sem knýr
farartæki mannkynsins í framtfð-
inni og þá einnig farartæki ís-
lendinga. Þá virðist og allt stefna
að þvf, að varmaorka verði notuð
til að framleiða vetnið. Og ef til
vill má nota varmaorku íslenskra
háhitasvæða i þessu skyni. End-
anlegt svar við því krefst þó án
efa tfmafrekra grundvallarann-
sókna, sem vart er að búast við að
aðrir inni af höndum en íslend-
ingar sjálfir. Einnig er huganleg-
ur möguleiki að nota glóandi
hraunkviku til að framleiða vetni
f stórum stíl og þann möguleika
ættum við vissulega að athuga
vel.
Islendingar nota í dag aðeins
tíunda hluta þeirrar orku, sem nú
er talin vel nýtanleg í landinu.
Þar af er aðeins helmingurinn
framleiddur í landinu, hitt er inn-
flutt orka. Langmestur hluti af
orku landsmanna er þvf enn
óbeislaður og af þessari óbeisluðu
orku er meiri hlutinn fólginn i
háhitasvæðum landsins. Að mfnu
áliti væri æskilegt, að Islendingar
reyni að haga rannsóknum sfnum
á þann veg að þeir, eftir 10—20
ár, séu tilbúnir að nýta háhita-
svæðin til vetnisframleiðslu.
Þetta verður án efa mikið og erf-
itt starf, en launin gætu líka orðið
ríkuleg, að ekki sé meira sagt.
Við erum f dag bundnir því að
nota olíu á farartæki okkar,
flutningatæki og fiskiskip, vegna
þess að nú eru svo til eingöngu
framleidd farartæki, sem ganga
fyrir sliku eldsneyti. Að 10—20
árum liðnum verður að öllum lfk-
indum farið að framleiða f stórum
stíl farartæki, sem ganga fyrir
vetni, fljótandi eða á öðru formi.
Við ættum þá hæglega að geta
notað innlent eldsneyti á alla bfla,
flugvélar og skip. Og meira en
það, við ættum að vera aflögufær-
ir og geta flutt út vetni, ef til vill í
stórum stfl.
Arið 1976 voru rúm 11% af
heildarinnflutningi landsmanna
eldsneyti. Það mætti vel hugsa
sér að um næstu aldamót yrði
dæminu snúið við, þannig að 11%
af heildarútflutningnum yrði þá
eldsneyti. Hvaða áhrif slfkt mun
hafa á islenskt þjóðfélag, þá hugs-
un hefi ég ekki enn þorað að
hugsa til enda.
25% 25%
FLUGELDAMARKAÐUR
ÁRMANNS
25% afsláttur í fjölskyldupokum.
oco/ FJÖLBREYTT ÚRYAL FLUGELDA,
étHXi /O BLYSA O.FL. Knattspyrnudeild Ármanns.
25%