Morgunblaðið - 12.01.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. JANUAR 1978
25
Þóroddur Guðmundsson:
Mér er enn f bernsku minni,
þegar kom út Lesbók handa börn-
um og unglingum, sem þeir völdu
efnið i Guðmundur Finnbogason,
Jóhannes Sigfússon og Þórhall-
dur Bjarnarson. Heftin voru þrjú.
Og hvílíkur fögnuður var mér
ekki að þessum bókum, sem opn-
uðu fyrir mér heiminn, fortíð
hans og nútíð, fjarlægð og ná-
lægð, töfra og tign öræfa,
skemmtun þjóðsagna og ævin-
týra, fegurð skáldskapar og dýrð
lífsins!
í enn þá nánari snertingu við
þetta allt saman komst ég þó, þeg-
ar ég sem íslenzkukennari árum
saman las með unglingum og leið-
beindi þeim við yfirferð Lestrar-
bókar Sigurðar Nordals og Guðna
Jónssonar (Forn-fslenzkrar lestr-
arbókar) eftir frjálsu vali og í
samráði við þá. Ég fékk tækifæri
tii að kynna mér og túlka.fyrir
þeim éfni þessara bóka, aftt frá
speki Háavamála og furðum Völu-
spár, snilld Hrafnkels sögu,
áhrifamætti Njáls brennu og
Sovldarorustu til fegurðar nú-
tímaljóða.
Líklega er ekki eins gaman að
neinu og lesa bókmenntir með
börnum og unglingum. Tilbreytn-
in getur verið óendanleg, fái mað-
ur að vera frjáls, eins og ætti að
vera, séu skölayfirvöldin ekki að
sletta sér fram í það, sem þeim
kemur ekki við og þau hafa oft
minni skilning á en kennarinn?
Hver ætti líka að hafa annað eins
vit á efninu og þaulreyndur kenn-
ari? Aldrei komst ég eins nærri
unglingunum og þegar við lásum
saman t.a.m. Tungustapa, Djákn-
ann á Myrká eða Galdra-Loft í
þjóðsögunum ellegar Heimþrá
eftir Þorgiis gjallanda og Gamla
heyið hans Guðmundar á Sandi.
Hér um daginn fékk ég bækl-
inginn Um iestrarbækur hjá
Menntamálaráðuneytinu, saminn
að uppistöðu til af 5 mönnum
1971. Síðan taka aðrir menn við
starfinu árin 1974—’75, og loks
veturinn 1976—’77 eru enn aðrir
menn látnir annast framhald þess
og gera athugasemdir við verkið
hjá fyrirrennurum sínum. Þegar
tillögur um lestrarefnið hafa
gengið í gegnum þrjá hreinsunar-
elda eru komnar til sögunnar hug-
myndir um það og fengið nokkurs
konar efnisyfirlit lestrarbókanna.
Nú eru kennarar beðnir að senda
álit sitt um viðbætur og úrfelling-
ar.
Þó að sá, er þetta ritar, sé nú
ekki lengur í hópi starfandi kenn-
ara, er honum málið svo skylt, að
hann getur ekki orða bundizt, og
það af þremur ástæðum: sem
fyrrverandi kennari, höfundur og
þýðandi, einkanlega bundins
máls. Ég ætla því að gefnu tilefni
að gera athugasemdir við tillögur
þessarar heiðruðu nefndar og eft-
irlitsmanna hennar. Auðvitað
dettur lesanda þessa bæklings í
hug sitt af hverju, sem hann sakn-
ar, t.d. efni eftir heiian hóp álit-
legra rithöfunda, sem hafa vérið
útilokaðir, og spyr sjálfan sig,
hvers vegna þeir hafi ekki hlotið
náð fyrir augum þessarar þríeinu
nefndar. Óneitanlega læðist að
honum grunur þess efnis, að hún
hafi haft löngun til að greina milli
sauða og hafra, útvalinna og úti-
lokaðra rithöfunda.
En ekki nóg með það. Fjöldi
ritgerða, kvæða og leikþátta úr
fyrri tiðar lestrarbókum, þaul-
reyndra að ágætum, hvað vin-
sældir snertir, hefur verið felldur
niður. Hvers vegna hefur t.a.m.
nefndin ekki lagt til, að teknar
væru í fyrirhugaðar lestrarbækur
hinar ágætu greinar t Herðu-
breiðarlindum eftir Þorvald
Thoroddsen, sem birtist i Lesbók
handa börnum og unglingum, og t
seii eftir Jakob Kristinsson, sem
birtist í einhverri annarri lesbók,
báðar dæmigerð iistaverk, hvor á
sinn hátt? Ekkert af hinum kími-
legu kvæðum og sígildu sögum
Jakobs Thorarensens, ekki held-
ur snilldarhugvekjum Guðmund-
ar Finnbogasonar né Þórarins
Björnssonar, því síður afbragðs
frásögnum Einars 01. Sveinssonar
hafa verið teknar með i tillögurn-
ar. Sama máli gegnir með Gretar
Fells.
Við fljóta athugun verður ekki
vart, að tillögur séu gerðar um
efni frá eftirtöldum höfundum,
og vantar þó efalaust miklu fleiri,
ef að er vandlega gáð: Agn ar
Þórðarson, Bragi Sigurjónsson,
Einar Kristjánsson frá Hermund-
arfelli, Gréta Sigfúsdóttir, Er-
lendur Jónsson, Guðmundur Frí-
mann, Heiðrekur Guðmundsson,
Hreiðar Stefánsson, Indriði G.
Þorsteinsson, Jenna Jensdóttir,
Jón Björnsson, Jón Helgason (rit-
stj.), Kári Tryggvason, Sigurður
Jónsson frá Brún, Sigurður Ro-
bertsson, Páll H. Jónsson, Þor-
björg Árnadóttir, Þóroddur Guð-
mundsson og Þórunn Elfa
Magnúsdóttir. Eru þó sumir
þeirra alkunnir barnabókahöf-
undar, hafa skrifað tugi bóka, og
hefur efni sumra þeirra verið
valið i erlendar lestrarbækur.
Þar sem óskað hefur verið eftir
tillögum „um hvað brott megi
falla og hvað velja mætti í stað-
inn,“ leyfi ég mér að fara fram á
að verulegur hluti þess efnis höf-
unda sem nefndin mælir með að
mest sé tekið eftir, verði fellt nið-
Þóroddur Guðmundsson.
ur, en efni eftir ofangreinda höf-
unda og væntanlega ýmsa aðra,
sem nefndinni kann að hafa sést
yfir, en verðugir kunna að virðast
við nánari athugun verði tekið,
einmitt eftir bendingum frá þeim
sjálfum, því að hver er sínum
hnútum kunnugastur.
Að vfsu er um sjálfan mann
örðugt að dæma, óhlutdrægt, en
þar má hafa hliðsjón af annarra
vaii f lestarbækur og úrvöl, þar
sem það liggur fyrir. Vil ég leyfa
mér að gera mjög takmarkaðar
bendingar og eingöngu um bund-
ið mál, af því að ég hef einbeitt
mér að þvi aðallega. í Lestrarbók
handa gagnfræðaskólum , sem
þeir völdu efnið i Arni Þórðarson,
Bjarni Vilhjálmsson og Gunnar
Guðmundsson, tóku þeir ljóðið
Aftansöng út (Sólmánuði) eftir
undirritaðan, og hefði þó Sumar-
kvöld (í Sefafjöllum) líklega
hæft betur. En það er um svipað
efni og öllu betur kveðið. Jóhann-
es úr Kötlum valdi kvæðið Blóð-
berg í Nýju skólaljóðin, og virðist
honum hafa þótt það vel hæfa.
Hér vii ég einnig benda á úrval
Menningarsjóðs, tslenzk Ijóð, f
þrem bindum, 1944 — 1973, þar
sem ég á alls 10 kvæði. Fýrir fáum
dögum kom út Islenzkt Ijóðasafn,
tuttugasta öld, 1., valið af Krist-
jáni Karlssyni bókmenntafræð-
ingi og skáldi. Honum hefur þótt
sæma, að í því birtust m.a. 4 ljóð
eftir undirritaðan, og hika ég ekki
við að telja að minnsta kosti tvö
þeirra, Upprisuhátfð og Afa-
Rauður, henti vel í lestrarbók fyr-
ir unglinga.
Allt er þetta þó lítils vert, og
kæmust væntanleg lestrarbækur
vel af án tilgreindra ijóða. Hitt
ætla ég, að meiri missir sé að, að
nefndin sleppir með öllu að taka
ijóðaþýðingar undirritaðs í lestr-
arbækur sínar. Ætla ég, að sumar
þeirra heyri undir „Menningu f
ólíkum myndum”, eins og hún
skilgreinir hugtakið á bls. 2, hvað
erlenda menningu áhrærir. Skýr-
skota ég þá fyrst til Þýddra ljóða
frá 12 löndum og nefni nokkurn
veginn af handahófi eitt ijóð frá
hverju landi, sem ég tel við ung-
linga hæfi: Frá Færeyjum: Þú
gengur fram með ánni, eftir Chr.
Matras; frá Danmörku: Söngur
sögunnar, eftir Jeppe Aakjær; frá
Noregi: Ég eigra mér, eftir Arn-
ulf Överland; frá Svfþjóð: Agnes
Kariotta, eftir Olof Lagercrantz;
frá Finnlandi: Vetrarbrautin,
eftir Zachris Topelius; frá Skot-
landi: Fagra Laxá, eftir Robert
Burns; frá Wales: Og dauðinn fær
aldrei yfirráð, eftir Dylan Thom-
as; frá Englandi: Evelyn Hope,
eftir Robert Browning og frá ír-
landi: Barn heillað af álfum, eftir
William Butler Yeats.
Síðast en ekki sízt vil ég minn-
ast á tvo ljóðaflokka sem ég þýddi
eitt sinn eftir William Blake,
Söngva sakleysisins og Ljóð Iffs-
reynslunnar. Þau komu út 1959.
An efa mætti gera betri þýðingar
á þessum Ljóðum. En svo undar-
lega vill til, að ummæli ensku-
mælandi bókmenntafræðinga,
sem einnig eru fram úr skarandi
vel að ser í íslenzku, eru mjög svo
lofsamleg. A ég þar við dóm G.
Turville- Petre, prófessors i Ox-
ford, og Gwyn Jones, prófessors
við háskólann i Wales, er ég hafði
sent þeim bókina nýútkomna.
Prófessor G. Turville- Petre
farast þannig orð m.a.:
„Ég skrifa til að þakka þér hrff-
andi þýðingar á Blake, skáidi,
sem ég er sérstaklega hrifinn af.
Að mínu áliti, er túlkun þfn fuli-
komlega heppnuð. Eg er sérstak-
lega ánægður með þýðingar þínar
á Blake.“ Þess má geta, að próf G.
Turiville-Petre er frábærlega vel
að sér í fslenzku og íslenzkum
bókmenntum. Ég hlýddi eitt sinn
á han flytja erindi um Eddukvæði
f Háskóla Islands. Hann talaði ís-
lenzku og það eins og bezt verður
gert.
Svipað er mér sagt, að prófessor
Gwyn Jones sé farið, en ekki hef
ég heyrt hann tala fslenzku. Hann
sagði hálfum mánuði eftir að bók-
in hafði borizt til hans og hann
lesið þýðingarnar vandlega:
„Ég dáist að verki þínu og því
yndi, sem það hefur fært mér. Ég
er sannfærður um, að íslenzkir
lesendur munu verða fyrir undur-
samlegum áhrifum af Blake við
lestur þýðinga þinna. Þú hefur
náð hrynjandi Blakes með frá-
bærri leikni.” En þetta var ein-
mitt þyngsta þrautin við þýðing-
arnar, og þar naut ég óþreytandi
alúðar og óbrigðullar smekkvísi
Einars Ól. Sveinsson við þetta
vandasama verk.
En fyrst ég er farinn að tala um
íslendinga, ætla ég að vitna í rit-
dóm, sem skáldið Jakob Jóh.
Smári skrifaði i Eimreiðina um
þýðingarnar, hann segir: „Þ.G.
hefur ráðizt f það vandaverk að
þýða tvo ljóðaflokka eftir Blake,
og er það mjög erfitt verk, hvort
sem ljóðin eru einföld og barnsleg
eða dul og táknræn. Eg hef borið
þýðingarnar saman við frumtext-
ann og fæ ekki betur séð en að
þýðingarnar séu með miklum
glæsibrag og jafnvel að hann lyfti
ögn undir höfundinn, þar sem
manni virðist hann dotta, eins og
sagt var, að Hómer gerði stund-
um. „(Eimr. 3. h. 1961).
Loks er að geta þess, að snjall
bókmenntaklerkur, Benjamín
Kristjánsson, benti mér á, að ljóð
Blakes hentuðu mér vel til þýð-
inga og sendi mér meir að segja
Songs of Innocence og Songs of
Experience (líklega það eina ein-
tak, sem hann átti) i því skyni.
Hann skrifaði mér eftir að hafa
lesið þýðinguna: „Berðu ekki
áhyggju út af þýðingum þínum.
Þær mæla með sér sjálfar.
Kannske tekur það tíma, að menn
átti sig á þeim. Sjálfur Blake
þurfti að bíða 100 ár eftir viður-
kenningu. En allt sem gott er,
hlýtur viðurkenningu um sfðir.
Þessi stef eiga eftir að berast inn í
vitund þjóðarinnar, vera sett í
barnabækur og til þeirra vitnað.”
(Dags. 12. jan. ’60).
Hér má geta þess, að íslenzka
útgáfan af Ljóðum Blake’s er
löngu uppseld, og hefur nokkrum
sinnum verið sótt um að nota ýms-
ar þeirra í sjónvarp og einu sinni í
útvarp. Björn Th. Björnsson not-
aði þær í þættinum Á hljóðbergi
eitt sinn. Ég nefndi sérstaklega úr
Söngvum sakleysisins: Vor,
Lambið, 1 Hamingjudal og Barn-
fóstruljóð og úr Ljóðum lífs-
reynslunnar: Flautuna, Tfgris-
dýrið, Flakkarann litla og Eitur-
tréð sem heppilegt efni i lestrar-
bækur — og reyndar handa full-
orðnum lika.
En umfram allt: Af þessum
ljóðum Blake’s má æskulýður
framtíðarinnar ekki missa hér á
landi frekar en í öðrum löndum
hins menntaða heims. Ef þýðing-
ar mínar eru ekki nógu góðar,
verða aðrir að gera betur. Og sé
valið í fyrirhugaðar lestrarbækur
ekki nógu gott — og á það vantar
enn mikið, að mínum dómi, verð-
ur að gera betur. Lestrarbækurn-
ar verða að líkindum notaðar
mörg, mörg ár. Og það veltur á
miklu fyrir framtíðarmenningu
þjóðarinnar, að þær verði vel úr
garði gerðar.
Þóroddur Guðmundsson.
Um lestrarbækur
Fréttabréf úr Hrunamannahreppi:
Hafist handa við smíði
leiguíbúða fyrir aldraða
Um áramót er gjarnan litið til
baka yfir liðið ár og einnig reynt
að skyggnast fram á veginn hvað
hið nýja ár muni bera í skauti
sínu, því „mönnunum munar
annaðhvort aftur á bak ellegar
nokkuð á leið”.
Yfirleitt má segja að sæmilega
vel hafi viðrað til búskapar hér f
Hrunamannahreppi á s.l. ári.
Veturinn eftir áramót var kaldur
en hægviðrasamur og snjóléttur
svo að jarðklaki gekk mikið í jörð.
Þrutu vatnsból á nokkrum bæjum
til erfiðleika og ama fyrir bú-
endur.
Vegna hins mikla jarðklaka
greri jörð fremur seint og jarð-
vinnsla og sáning var með seinna
móti. Grasspretta á túnum varð
þó f góðu meðallagi og nýting
heyja góð, þar sem heyþurrkar
voru góðir f byrjun ágústmánaðar
en júlímánuður var erfiður til
heyskapar sökum rigninga.
Hausttíð var ágæt fram til
nóvember. Kýr héldu þvf vel á nyt
sinni á haust og dilkar, sem komu
með rýrara móti af fjalli, bötnuðu
við beit á há og grænfóðri og urðu
f meðallagi til frálags.
Síðan í nóvemberbyrjun hefur
verið rysjótt kuldatíð utan viku
hlýðviðriskafla í byrjun desem-
ber, og nú er hér talsverður snjór
á jörð.
Framkvæmdir voru töluvert
miklar hér í sveit á s.l. ári, eins og
oft áður. Byggð voru tvö fjós, var
annað tekið i notkun en hitt er
skemmra á veg komið. Þau koma i
staðinn fyrir gömul og úrsérgeng-
in fjós. Þá var á einum bæ byggt
við fjósið lausgönguhús fyrir
geldneyti.
Þrjú gróðurhús ásamt
pökkunarhúsum voru byggð,
verkfærahús á einum bæ
ogpökkunarsalur og frystiklefi
við alifuglasiáturhúsið í Miðfelli.
Eitt stórt alifuglahús komst undir
þak.
Af fbúðarhúsum munu vera 14 í
smíðum og munar þar mest um
auknar byggingar á Flúðum og er
sveitarfélagið m.a. að byggja tvær
leiguíbúöir. Einnjg voru byggðar
nokkrir sumarbústaðir að Reykja-
bóli, en þar er skipulagt sumarbú-
staðahverfi.
Þá var í haust byrjað á vegum
sveitarinnar að byggja leigufbúð-
ir fyrir aldraða. Var steyptur
grunnur að húsi fyrir þrjár fbúðir
og er ætlunin að þetta hús verði
fokhelt fyrir næsta haust. Gert er
ráð fyrir miklum stækkunar-
möguleikum við þetta svokallaða
elliheimili. Hefur það hlotið nafn-
ið Heimaland. Er mikill áhugi
fyrir þessari framkvæmd hér og
hafa Heimalandi þegar borist
rausnarlegar gjafir.
Túnrækt og framræsla hefur
verið svipuð og undanfarin ár.
Ég hygg, að afkoma bænda hér
um slóðir hafi verið mjög misjöfn
s.l. ár, enda búgreinar margar og
misjafnlega arðbærar. Lökust
mun afkoman vera hjá bændum,
sem þurfa að kaupa mikið vinnu-
afl og greiða miklar.afborganir af
byggingum eða öðrum fjár-
festingum. Rekstrarvörur hafa
hækkað gífurlega í verðbólgunni
en afurðaverð ekki að sama skapi.
Þá koma fullnaðargreiðslur fyrir
afurðir allt of seint, oftast ekki
fyrr en eftir eitt til eitt og hálft
ár.
Um þessi áramót eru bændur
mjög uggandi um framtið sina og
efnahag. Þeir hafa dregist aftur
úr i kapphlaupinu mikla á eftir
gullkálfinum, sem reyndar er
fyrir löngu orðinn 'að verðbólgu-
ófreskju, er ræðst nú að þjóðinni
með kjafti og klóm og skaðar
hana óbætanlega verði þetta óféti
ekki að velli lagt hið bráðasta.
Gleðilegt ár.
Sig. Sigm.
Klámblaðsútgefandi
gerist siðfrömuður
Columbus, Ohio. 8. janúar. AP.
FYRRVERANDI útgefandi
klámblaðs í Bandarikjunum,
Larry Flynt að nafni, hefur sett
auglýsingar í átta af stærstu
sunnudagsblöðum þar í landi
og boðið milljón dollara hverj-
um þeim, er gefið gæti upplýs-
ingar, er leitt gætu til hand-
töku þeirra, er stóðu að baki
morðinu á John F. Kennedy
1963. Sagði Flynt sem er eig-
andi tímaritsins „Hustler" en
hefur sagt af sér störfum sem
útgefandi f auglýsingunni að
almenningur ætti rétt á að fá að
vita hver myrti forsetann f
raun og veru f Dallas. Var hinn
sami Flynt dreginn fyrir rétt
fyrir nokkru á þeirri forsendu
að hann hefði útbreytt klám I
Atlanta.
Howard Spies, varaforseti
Larry Flynt-
útgáfufyrirtækisins. greindi
frá þvf að Flynt hefði upplýs-
ingar, er gæfu honum tilefni til
að ætla að Lee Harvey Oswald
hefði ekki verið einn f ráðum,
þegar Kennedy var skotinn.
Spies gaf hins vegar ekkert upp
um hvers vegna Flynt hefði
færst þetta f fang en sagði að
hann hefði ráðgert þessa her-
ferð sfna fyrir tveimur mánuð-
um. Flynt hefur skýrt frá þvf
að hann afi orðið fyrir trúarleg-
um áhrifum frá Ruth Carter
systur Carters forseta.