Morgunblaðið - 22.01.1978, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR22. JANÚAR 1978
33
S veinn á Egils-
stöðum 85 ára
Bændahöfðinginn Sveinn á
Egilsstöðum varð 85 ára hinn 8.
jan. s.l.
Ef Islandssögunni er flett aftur
til áranna fyrir síðustu aldamót,
blasir við okkur allt annað land
og að ýmsu leyti allt önnur þjóð
en við þekkjum í dag. Landið
sjálft er stirðnað af undangegn-
um Isárum og grasleysissumrum,
mestallt Austurland er svart af
ösku eftir öskjugosið 1875 og um
vikur og öskuskaflana þar, liggja
krókóttar slóðir heilla f jölskyldna
á leið til Seyðisfjarðar. Það er
úrræðalaust fólk að flýja harðind-
in og vonleysið og hyggst nú
freista gæfunnar I Amerlku.
„Sinumýrar rotnar rýrar
reitasvörul hjú.
Og sjá f blásnu harúi
bóndi s*ll. þar mótir fyrir garúi.
Svona bjó hann.
hingað hjó hann
hann. en ekki þú“.
Svona kvað Einar Benediktsson
og vakti þjóð sina af svefni niður-
lægingarinnar. Sveinn á Egils-
stöðum stóðst ekki frýjuorðin.
ÖU þjóðin veit nú, að hann er
kominn langt, langt út fyrir þetta
garðbrot, bæði I eiginlegri og
óeigninlegri merkingu. Hann hóf
landnám I sinu heimalandi og það
er senn allt numið og fullnýtt.
Hann gerði líka að veruleika
draum Hannesar Hafstein i hans
aldamótaljóðum um þá tið, „er
sárin foldar gróa, sveitirnar fyll-
ast, akrar hylja móa“ þvi þótt
sveitirnar hafi ekki fyllst af fólki,
hafa þær fyllst af þekkingu úr-
ræðum og tækni, sem ekkert var
til af áður, og i bókstaflegri merk-
ingu hefur Sveinn fyllt sina sveit.
Auk þess að hafa byggt upp eitt
nýtiskulegasta bú landsine, sitja
nú að hans undirlagi þrir bændur
á þeim hluta Egilsstaða, sem einn
sat áður. Og nú þegar Sveinn á
Egilsstöðum hefur 5 um áttrætt
gengur hann sumar hvert að skóg-
rækt i landi sinu og nú er nytja-
skógur framtiðarinnar að byrja að
teigja sig upp úr gamla islenska
birkiskóginum á Egilsstöðum,
sem veitir öruggt skjól hinum
nýju landnemum i islenskri flóru.
Spádómur aldamótaskáldsins
hefur ræst. Þetta er Ilka óbrot-
gjarnt tákn þeirrar fylgni sem
Sveinn á Egilsstöðum hefur alla
tið sýnt við hverskonar nýjungar
sem til heilla horfa i ungu, fram-
sæknu þjóðlifi. Og enn gengur
þessi kempa til gegninga dag
hvern og brúkar engin vettlinga-
tök við þau verk.
Sú kynslóð, sem nú er að kom-
ast til áhrifa i íslensku þjóðlifi, er
eftirstríðsframleiðsla, alin upp i
verðbólguþjóðfélagi. Það er stöð-
ugt vitað til þess, að hún og raun-
ar öll æskan i dag sé glæsilegri og
betur búin til átaka en nokkur
önnur frá upphafi. Ekki skal úr
þvf dregið að ungt fólk I dag er
gerðarlegt, enda fékk það nóg að
borða i uppvextinum og þjóðfé-
lagið hefur sannarlega mulið und-
ir þetta fólk I menntun og tæki-
færum. En hefur þetta fólk yfir-
leitt haldið tengslum við fortíð-
ina? Hefur það sett sig inn I kjör
og kringumstæður þess unga
fólks, sem var samferða Sveini á
Egilsstöðum og hans jafnöldrum?
Manni liggur við að spyrja
þegar maður hugleiðir lifshlaup
slíkra manna sem Sveins, hvert
þeir hefðu náð við aðstæður þær,
Framhald á bls. 38
Talið er, að allt að 1/6 hluti
landsmanna hafi flúið land á
þessu árabili og er það hlutfall þó
eflaust enn hærra á Austurlandi,
þar sem erfiðleikarnir voru hvað
mestir.
Eftir sátu auðir bæir og yfir-
gefnar bújarðir og það grisjaði
stórum i heilar sveitir. Þeir sem
eftir urðu og héldu baráttunni
áfram, voru fjötraðir af fátækt og
við lá fellir fólks og fénaðar.
Engum getur dulist, að sllk Ilfs-
aðstaða hefur sterk og varanleg
áhrif á búendurna og þeir, sem i
gegnum slíka lifsreynslu ganga,
bera þess nokkur merki.
En þegar neyðin er stærst, þá er
hjálpin oft næst, eins og máltækið
segir. íslands óhamingju varð eigi
allt að vopni i það sinn. Fram
komu menn, sem stæltust við
hverja raun. Sumir voru skáld og
birtu hvatningarljóð og eldheit
ættjarðarkvæði. Allt slikt gekk
ljúflega i lesþyrstan almúgann.
Framsýnir dugnaðar- og atorku-
menn komu fram með nýjungar.
Torfi Bjarnason kenndi lands-
mönnum að smiða og nota plóg og
hann kom einnig með nýja gerð af
Ijáum. Jósef Björnsson og Jónas
Eiríksson fluttu inn tilbúinn
áburð, Tryggvi Gunnarsson réðst
í stórvirki i byggingu skipa, húsa
og brúa og auk þess vann hann
ötullega að innlendri verslun.
Pétur Thorsteinsson og Geir
Zoéga hófu umfangsmikla þil-
skipaútgerð og ekki megum við
gleyma nágranna vorum Ottó
Wathne á Seyðisfirði, sem var
einn af vormönnum tslands, þó
útlendur væri að ætt. Allir þessir
menn og auðvitað miklu fleiri
áttu sinn stóra þátt i þvi að stappa
stálinu I þjóðina, en undiraldan
var sterk þjóðerniskennd og eld-
heit sjálfstæðisþrá. Heimastjórn-
in 1904 markaði timamót og þá
var líka eins og allt þjóðlifið vakn-
aði, líkt og blóm, sem springur út
á hlýjum vormorgni. Það er engin
tilviljun að mörg stórvirki voru
unnin á þessum fyrstu árum
aldarinnar, verk sem enn þann
dag i dag standa sem vörður við
veg og vekja aðdáun.
Upp úr þessum jarðvegi og inn i
þetta þjóðlif fæddist Sveinn á
Egilsstöðum. Mér finnst alltaf
nauðsynlegt að hafa þessa mynd í
huga sem einskonar bakgrunn,
þegar ég rifja upp lifsferil þeirra
kynslóðar sem þá ólst upp i land-
inu. Kynslóð Sveins man, eða
fann a.m.k. áhrif harðindanna og
erfiðleikaáranna fyrir aldamótin
slðustu, skuggar þeirra teigðu sig
i gegnum fólkið sem þraukaði þá
af. Svo komu aldamótin — heima-
stjórnin — ummennafélögin voru
stofnuð og aðrar hugsjóna- og
mannbótastefnur ruddu sér til
rúms. Nú var merkið hafið og
undir þvi skyldi sigur nást með
ræktun lands og lýðs, iþróttir
voru á dagskrá, bindini, heit um
hreinsun og fegrun móðurmáls-
ins, að klæða landið og sækja
fram til fullkomins sjálfstæðis
þjóðarinnar.
Sveinn á Egilsstöðum ólst upp í
fögru og búsældarlegu héraði i
stórum hópi mannvænlegra systk-
ina. Heimilið var stórt og umsvifa-
mikið. Hann fór ekki varhluta af
þeim menningarstraumum sem
fóru um þjóðlífið. Aldamótaljóðin
voru lesin og lærð.
Kærar þakkir
Besta
hljómsveit ársins. 1977.
Spilverk þjóðanna.
Eik nr. 3.
Besta
plata ársins
Sturla.
Besta
lag ársins
Sirkus Geira Smart.
Besta
söngkona ársins.
Sigrún Hjálmtýsdóttir.
Besti
lagasmiður.
Spilverk þjóðanna.nr. 2.
Besti texti
Spilverk þjóðanna. nr. 2.
Besd söngvari
Egill Ólafsson nr. 2.
Besti
hljóðfæraleikari
Gunnar Þórðarson.
Besti
hljómborðsleikari
Jakob Magnússon.
Söluhæsta
plata ársins 1977.
Gamlar góðar lummur
Gunnar Pórðarson.
Steinar hf. og Ýmir hf. Laugavegi 66 sími 28155.