Morgunblaðið - 22.01.1978, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JANUAR 1978
Sovézk herskip austur af Islandi.
Þegar flogið er frá Ósló og
lent nokkrum klukkustundum
sfðar f Keflavfk á suðvestur-
horni Islands finnur maður
glöggt nálægð landsins við Nor-
eg. Og við fórum með venju-
legri áætlunarflugvél sem rauf
ekki hljóðmúrinn.
Þegar flugvélin renndi sér
upp að flugstöðinni eftir lend-
inguna fór hún framhjá ýmsum
tegundum herflugvéla með ein-
kennisstöfum bandarfska flug-
hersins. Þegar við gengum úr
flugvélinni til flugstöðvarinnar
hófu tvær Phantom-þotur sig til
flugs með miklum gný.
Er ég kom til hótelsins
kveikti ég á útvarpinu og gat
valið um tvær stöðvar: fslenzka
útvarpið og bandarfska herút-
varpið f Keflavfk. Þannig barst
mér til eyrna töluverð vitn-
eskja um Keflavfkurstöðina
áður en ég hitti að máli nokk-
urn fslenzkan eða bandarfskan
embættismann
Mikilvæg
NATO
Flestir Norðmenn gera sér
yfirleitt og í það minnsta grein
fyrir mikilvægi Keflavíkur fyr-
ir hernaðaráætlanir NATO.
Ekki alls fyrir löngu var haft
eftir Josef Luns, aðalfram-
kvæmdastjóra NATO, að mikil-
vægi íslands fyrir NATO væri á
borð við mörg flugvélamóður-
skip (í því felst nokkur kald-
h.,ir,ðni og þar sem flugvéla-
móðurskip kosta marga millj-
arða dala varð þetta til þess að
ýmsir tslendingar fóru að
spyrja að því af hverju þeir
fengju ekki meira í sinn hlut
frá Bandaríkjamönnum fyrir
að leyfa þeim afnot af yfirráða-
svæði sínu.)
Bandarísku hernaðarmann-
virkin á íslandi gegna marg-
þættu hlutverki og störf
varnarliðsins eru margs konar
en þetta er of flókið efni til að
gera því skil hér. Hafi einhver
áhuga á að kynna sér þessi mál
í ljósi hernaðarvaldamála
Norður-Atlantshafi, vil ég
benda þeim á að lesa New
Strategic Factors in the North
Atlantic, sem kom út 1977. Rit-
sjórar þessa verks voru
Christoph Bertram, forstöðu-
maður Alþjóðlegu herfræði-
stofnunarinnar í London, og
Johan Jörgen Holst, aðstoðar-
ráðherra í norska landvarnar-
ráðuneytinu.
Eitt af þvf sem hvað mest er
lögð áherzla í þessari bók er
mikilvægi raufarinnar svoköll-
uðu milli Grænlands, Islands og
Bretlands. I bókinni er líka
lögð á það áherzla að „banda-
ríska herstöðin í Keflavík hafi
sérstaklega mikilvægu hlut-
verki að gegna“.
Hlutverk
varnarliðsins
Bandaríska herliðið á Islandi
er kallað Varnarlið Islands.
Þannig er á það lögð áherzla —
ekki sízt frá sjónarmiði Islend-
inga — að þessi liðsafli gegni
fyrst og fremst þvi hlutverki að
verja Island. Varnir tslands eru
hins vegar ekkert einangrað
fyrirbæri, því að þær eru liður í
heildaráætlunum NATO. Hér
er i aðalatriðum um það að
ræða að viðhalda yfirráðunum
yfir Norður-Atlantshafi til þess
að auðvelda liðs- og birgða-
flutninga frá Norður-Ameríku
til Evrópu — þar á meðal Is-
lands og Noregs — á striðstím-
um. Þar við bætist það mark-
mið að hefta að eins miklu leyti
og það er kleift starfsemi so-
vézka heraflans sem hefur
bækistöðvar sfnar á Murmansk-
og Leníngrad-svæðunum.
NATO mundi stefna að því að
koma þessu til leiðar með því
að eyða sovézkum flotastöðvum
og flugvélabækistöðvum og
með þvi að tortíma eins mörg-
um sovézkum skipum og flug-
vélum og kostur er áður en þau
gætu ráðizt á stöðvar og herlið
Atlantshafi haldið undir reglu-
legu eftirliti.
Vitneskjan, sem Orion-
flugvélarnar afla, er áreiðan-
lega aukin með hjálp banda-
risks leitarbúnaðar neðansjáv-
ar í raufinni milli Grænlands,
tslands og Bretlands. Eins og
segir í Strategic Survey Alþjóð-
legu herfræðistofnunarinnar
1975 er auðvelt með hjálp
stórra bergmálsleitartækja
neðansjávar og fullkomnum
kafbátaleitarbúnaði að hafa
uppi á kafbátum og fylgjast
með þeim í „flöskuhálsum",
þar sem auðvelt er að kljást við
þá, eins og í raufinni Grænland
— Island — Bretland og á
Japanshafi.
Nú á greinilega að efla sér-
staka girðingu leitartækja á
Norður-Atlantshafi I árs-
skýrslu bandaríska landvarna-
ráðuneytisins fyrir fjárhagsár-
ið 1978 segir: „Viðtæk lang-
Norðmenn
og varnir
íslands
eftir John C. Ausland
NATO. Margs konar liðsafli
NATO tæki þátt í þessum að-
gerðum, en ég ætla að ein-
skorða mig við þær sem varða
Island.
Mikilvægasta verkefni
bandariska herliðsins á Islandi
er að hafa uppi á sovézkum
herskipum, bæði ofansjávar-
skipum og kafbátum, og eyða
þeim á stríðstímum. Ofarlega á
blaði eru sovézkir kjarnorku-
flaugakafbátar, sem hafa bæki-
stöð á Murmansk-svæðinu,
vegna þeirrar hættu sem frá
þeim stafar sökum þeirrar
miklu tortímingar sem þeir
geta komið til leiðar i Norður-
Ameríku.
B.ndarískar Orion-flugvélar
á Keflavíkurflugvelli gegna
mikilvægu hlutverki í eftirliti
með ferðum sovézkra flota-
deilda. Orionflugvélarnar eru
búnar tölvutengdum leitar-
tækjum, sem gera þeim kleift
að fylgjast með skipum bæði
ofansjávar og neðansjávar.
Þessar flugvélar hafa náið sam-
starf við norskar Orion-
flugvélar, sem hafa bækistöð á
Andöya í Norður-Noregi, og
brezkar Nimrod-þotur, sem
hafa bækistöð i Skotlandi. Þess-
ar þrjár stöðvar mynda þrí-
hyrning og frá þéim er Norður-
tímaáætlun um fast eftirlit
neðansjávar er nú til athugun-
ar. Þessi áætlun mun ná til tíu
ára tímabils og þar verður gert
ráð fyrir öllum nauðsynlegum
mannvirkjum.
Auk þess sem tsland er mikil-
væg bækistöð Orion-flugvéla
gegnir landið lika mikilvægu
hlutverki í viðvörunarkerfi
gegn sovézkum flugvélum. A
Islandi eru tvær stórar ratsjár-
stöðvar, önnur í Keflavik og hin
á suðausturhorni landsins.
Þessar stöðvar tengjast öðrum
stöðvum i Færeyjum og Græn-
landi. Til stuðning þessu rat-
sjáreftiriiti eru viðvörunarflug-
vélar með bækistöð í Keflavík
og auk þess sveit Phantom-
orrustuflugvéla.
Samskipti Islands
og Bandarfkjanna
Samskipti Bandarikjanna og
Islands með tilliti til Keflavík-
ur hafa verið snurðulaus siðan
nýr samningur var gerður milli
landanna 1974 og ekki er hægt
að fjalla um stöðina án þess að
minnast á þetta atriði i nokkr-
um orðum.
Bæði islenzkir og bandarískir
embættismennssögðu að tals-
vert hafði miðað áleiðis í því að
hrinda samningnum frá 1974 í
framkvæmd. Þar var gert ráð
fyrir þvi að fækkað yrði í liði
Bandaríkjamanna, að efni
bandaríska sjónvarpsins yrði
sent út eftir lokuðu kerfi, svo
að íslenzkir sjónvarpsáhorfend-
ur geti ekki horft á það (ekki
eru allir Islendingar ánægðir
mað það), og að ýmsar breyt-
ingar til bóta yrðu gerðar á
Keflavíkurstöðinni. Hér er
meðal annar um að ræða bygg-
ingu nýs flugturns.
Eina mikilvæga atriðið, sem
er ekki komið til framkvæmda,
er bygging tveggja flugstöðva-
bygginga þannig að herinn
verði aðskildur frá áætlunar-
flugi, en í samningnum sagði að
þetta ákvæði væri „háð þeim
fjárframlögum, sem væru til-
tæk, og hernaðarþörfum“.
Horfurnar
Öþarft ætti að vera að benda
á mikilvægi bandariska herliðs-
ins á Islandi fyrir öryggi Nor-
egs. Island gegnir ekki aðeins
mikilvægu hlutverki í
hernaðaráætlunum NATO á
Norður-Atlantshafi. Við þetta
bætist að missir stöðvarinnar
hefði vafalaust það í för með
sér að þrýst yrði á Norðmenn að
láta meira af mörkum.
Eins og Anders G. Sjaastad
og Johan Kristen Skogstad
segja í bók sinni Politikk og
sikkerhet f Norske-havs
omraadet: „Án Keflavíkur-
stöðavarinnar verða verulega
stór hafsvæði eftirlitslaus — að
minnsta kosti ef ekki kemur til
umtalsverð og þá mjög
kostnaðarsöm aukning á starf-
semi Breta og Norðmanna".
Norska stjórnin hefur gert
sér fullkomna grein fyrir þess-
um atriðum og þetta hefur átt
drjúgan þátt i varkárum af-
skiptum, sem Norðmenn hafa
einstaka sinnum haft, i því
augnamiði að mýkja samskipti
Islendinga og bandamanna
þeirra.
Horfurnar á þvi að Banda-
ríkjamenn haldi stöðinni í
Keflavík virðast góðar sem
stendur. Islenzka stjórnin er
vissulega jákvæð í afstöðu sinni
til NATO og stöðvarinnar. Hins
vegar eiga að'fara fram kosn-
ingar á Islandi næsta sumar og
stöðin verður áreiðanlega kosn-
ingamál.
I þessu tilliti á vel við að
vitna í ályktunarorð ritgerðar
eftir Björn Bjarnason, deildar-
stjóra í íslenzka forsætisráðu-
neytinu: „Utanríkisstefna ís-
lands verður áreiðanlega mikið
hitamál hér eftir sem hingað
til. Hver kynslóð verður að gera
upp við sig hvernig hún vill sjá
öryggi sínu borgið. Þótt engin
leið sé til að spá um niðurstöð-
una er vonandi að fyrst og
fremst megi takast að brúa bil-
ið milli ólíkra viðhorfa annarra
flokka en kommúnista með
hliðsjón af viðkvæmri legu
landsins og núverandi framlagi
Islendinga til friðar og jafn-
vægis á Norður-Atlantshafi, líf-
ásð hins vestræna heims.“
— Vance
Framhald af bls. 1
um afskipti utanaðkomandi aðila.
OKcun utanríkisráðherra sagði að
málið skyldi leyst af þeim sem
það snerti og afskipti annarra
væru til þess eins fallin að flækja
málið og gera það enn erfiðara.
Utanríkisráðherrann benti síðan
á að samskipti Bandaríkjanna og
Tyrklands væru I sjálfu sér ekki
nema I meðallagi hlýleg og þvi
væri sennilega meira um vert að
vinna að þvi að bæta þau en fa.a
að blanda öðru enn viðkvæmara
mála og vandleystara inn i það.
Vitað er að Tyrkir óska eftir
bættum samskiptum við Banda-
ríkin, meðal annars vegna þess að
þeir telja aðkallandi að fá frá
þeim mikilvæga hernaðar- og fjár-
hagsaðstoð. Tyrkneski herinn
sem skiptir meginmáli á suð-
austurvæng Atlantshafsbanda-
lagsins er mjög illa búinn og þarf
að endurnýja ýmsan kost hans.
— Portúgal
Framhald af bls. 1
stjórninni og skýrði hann frá þvi
er hann sagði frá samvinnu flokk-
anna, að hann teldi það heppileg-
ast að svo stöddu að minnsta kosti
að hann tæki ekki að sér ráðu-
neyti.
Enda þótt stjórn Sósialista-
flokks Soares og miðdemókrata
hafi hreinan meirihluta á þingi,
hafa ýmsir spáð þvi að verkalýðs-
félögin muni gera henni erfitt
fyrir þar sem kommúnistar hafa
meirihlutaaðstöðu f um 80%
verkalýðsfélaga. Aðspurð um
þetta sagði Kirsten að þetta væri
ekki ýkja almenn skoðun i Portú-
gal, enda væri nú svo komið að
flestir vildu leggja eitthvað á sig
ef það mætti verða til þess að
efnahagsástandið i Portúgal kæm-
ist á traustan grundvöll. Komm-
únistar væru að vísu mjög andvig-
ir þessari stjórn og myndu án efa
vinna af alefli gegn henni, en
áhrif þeirra væru ekki slík að það
myndi sköpum skipta.
Sósialdemókrataflokkurinn og
Kommúnistaflokkurinn voru um
hrið að ihuga að ganga til sam-
starfs við Soares en úr þvi varð
ekki. Kommúnistar drógu sig á
sfðustu stundu til baka en innan
Sósialdemókrataflokksins rikir
verulegur ágreiningur og mun
það hafa átt þátt i að flokkurinn
dró sig i hlé. Formaður Sósial-
demókrataflokksins PSD Sa
Carneiro hefur af þessum sökum
dregið sig í hlé fram yfir flokks-
þing PSD í næsta mánuði og vara-
formaður flokksins, Sousa
Franco, gegnir nú formennsku.
— Jórdanir
Framhald af bls. 1
austurlöndum á næstu dögum, en
sagði að mikið væri undir því
komið hvað Sadat segði á þingi.
Forsetinn kvað það skoðun sina
eftir einkaviðræður við Sadat að
síðustu viðbrögð hans væru ekki
sýndarmennska eða til þess ætluð
að þvinga Israelsmenn til undan-
látssemi, heldur væri Sadat ein-
lægur í friðarumleitunum sinum.
Carter sagði að stjórnmálavið-
ræðurnar væru ákaflega vanda-
samar og viðkvæmar, og væri
mun æskilegra að þær færu fram
í einrúmi þar sem samningamenn
gætu brotið málið til mergjar án
þess að ein setning gæti orðið til
þess að koma róti á tilfinningar
milljóna manna.
I yfirlýsingu Jórdana í dag kom
m.a. fram að Egyptar stefndu að
alhliða lausn málsins og byggðu
kröfur sinar á sameiginlegum
hagsmunum Araba, um leið og
þeir miðuðu við þvi að koma á
friði með réttiæti. Fyrir þessa af-
stöðu og framlag til friðar i Mið-
austurlöndum ættu Egyptar
kröfu á stuðningi Arabarikjanna í
heild, auk allra rikja, sem vildu
frið og réttlæti.
— Sendinefnd
Framhald af bls. 48
ríkisstjórn landsins. Sigurður
Bjarnason hefði þá rætt við tvo
ráðherra úr stjórninni og hefðu
báðir lofað þessu. Eftir þessar við-
ræður milli sendiherrans og ráð-
herranna væri vitað að sendi-
herra væri í góðu sambandi við þá
og væntu menn þess að eitthvað
gerðist í málinu nú.