Morgunblaðið - 21.03.1978, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1978
Dómsmál
Umsjón ÁSDÍS
___________RAFNARS
Þann 7. október 1976 'var
höföað mál á hendur ritstjórum
Morfíunblaðsins og skopmynda-
teiknara blaðsins og þeim gefið
að sök að hafa með gerð og
birtingu tveggja mynda sem
birtust í Morgunblaðinu 8. ágúst
og 2. september 1976 gerst
brotlegir við 108. gr. almennra
hegningarlaga, þar sem myndir
þessar feli í sér móðgandi og
ærumeiðandi aðdróttanir um
opinberan starfsmann, þjóðverj-
ann Karl Schutz, sérfræðilegan
ráðunaut sakadóms Reykjavíkur
og rannsóknarlögreglunnar í
Reykjavík við rannsókn saka-
mála, út af starfi hans. Var þess
krafist m.a. að þeir yrðu dæmdir
til refsingar og greiðslu kr.
700.000 í miskabætur til handa
Karli Schiitz.
Ákærðu kröfðust sýknu af
kröfum ákæruvaldsins í máli
þessu.
Grófari ærumeiðing
fyrir lögregluþjón
óhugsandi“
Tildrög málsins voru þau, að
Karl Schutz, fyrrverandi
deildarforseti í rannsóknarlög-
reglu Sambandslýðveldisins
V-Þýzkalands, var í júlí 1976
ráðinn til starfa við saka-
dómaraembættið í Reykjavík til
þess að starfa sem sérfræðilegur
ráðunautur með rannsóknarlög-
reglunni í Reykjavík að rann-
sókn tiltekinna sakamála, sem
reynst höfðu sérlega umfangs-
” mikil og torveld í rannsókn.
Schutz kærði birtingu ofan-
greindra teikninga, sem birst
höfðu í Morgunblaðinu, með
bréfi 3. september 1976. Taldi
hann ærumeiðinguna í
teikningunum felast í því, að
hann sem Þjóðverji væri
grunaður um að hafa verið
lögregluþjónn undir einræðis-
stjórn nazista og væri þess
vegna reiðubúinn til þess að
framkvæma rannsóknir sem
væru taldar framkvæmdar á
þann hátt, að þær tækju hvorki
til laga né réttar. Þeir sem
hefðu talist til Gestapó og
SS-sveitanna væru um allan
heim þekktir sem ærulausir og
grimmir, sérstaklega ruddalegir
handlangarar einræðisstjórnar
nazista og þess vegna fyrirlitnir.
Auk þess hefði alþjóðlegur
dómstóll í Núrnberg fellt þann
dóm, að Gestapó í heild hefðu
verið glæpsamleg samtök. Gróf-
ari ærumeiðing fyrir lögreglu-
þjón væri algjörlega óhugsandi.
„í skopi felst að
gaman sé gert að
hlutunum“
Til varnar héldu ákærðu því
m.a. fram, að myndirnar sem
birst hefðu í blaðinu ættu að
sýna Þjóðverja, en þær væru
ekki teiknaðar af Karli Schútz.
Þær líktust honum ekki og að
rangt væri að hakakross á
handlegg mannsmyndarinnar
og ógreinilegt SS-merki á
treyjuboðungi annarrar
myndarinnar fæli í sér að-
dróttanir um það að K.S. hafi
verið nazisti. Ef það eitt að
teikna mann með þessi merki á
klæðnaði sínum sé talið meið-
andi eða móðgandi, geti velflest-
ir þýzkir karlmenn, sem voru á
herskyldualdri á stríðsárunum,
tekið þáð til sín og sé hér því
ekki um móðgun að ræða gagn-
vart neinum sérstökum ein-
staklingi.
Það væri út af fyrir sig
rannsóknarefni, hvort telja
mætti skop yfirleitt saknæmt. í
því sambandi væri vert að hafa
í huga, að væri um skopmynd að
ræða (eða skop í lausu máli eða
bundnu) skorti í flestum tilvik-
um þá forsendu fyrir refsinæmi
verknaðar að hann væri unninn
í þeim tilgangi að valda manni
miska. í skopinu fælist að
gaman væri gert að hlutunum,
en þar lægi ekki meinhugur að
baki. Því skorti huglæg skilyrði
fýrir refsinæmi skv. 108. gr.
hegningarlaganna þótt öðrum
skilyrðum hennar hefði verið
fullnægtt,
Hér á landi hefði verið ríkj-
andi frjálsræði í þessu
tjáningarformi, skopmyndum.
Eins og mál þetta bæri að fælist
í málshöfðuninni árás á
tjáningarfrelsið. Skopmyndir,
sem teiknari blaðsins hefði gert
undanfarin ár, hefðu engum
verið ætlaðar til hnjóðs heldur
aðeins verið ætlað að draga
fram með gamansömum hætti
ýmislegt, sem hverju sinni væri
ofarlega á baugi í fréttum og
fjölmiðlum. Hvorug þessara
mynda hefði verið teiknuð til
ámælis kæranda. Áhorfandi,
sem sæi myndirnar, drægi engar
þær ályktanir af þeim sem
kærandi gerði.
Að öðru leyti krafðist teiknar-
inn sýknu, þar sem það væri
einvörðungu birting myndanna
en ekki gerð þeirra sem væri
refsiverð og/ eða saknæm, ef um
refsinæmi og saknæmi væri að
ræða á annað borð. Hann hefði
gert myndirnar sem starfsmað-
ur blaðsins, en á birtingu þeirra
bæri hann enga ábyrgð. Rit-
stjórar blaðsins héldu því aftur
fram, að þar sem höfundur
myndanna hefði nafngreint sig
nægilega, þá bæri hann sam-
kvæmt ábyrgðarröð 15. gr.
prentlaga nr. 57/ 1956 einn
ábyrgð á umræddum myndum. í
nefndri lagagrein fælist frávik
frá hinum almennu reglum
refsi- og skaðabótaréttarins. Ef
um ábyrgð væri að ræða þá félli
hún á eftir röð, þannig að þeir
sem kæmu á eftir hinum ábyrga
væru vítalausir.
Ennfremur var bent á það, að
ritstjórar blaðsins hefðu opin-
berlega beðist afsökunar í
blaðagrein, sem birt hefði verið
á áberandi stað í blaðinu og lýst
því þar yfir, að það hefði aldrei
verið ætlun þeirra eða teiknar-
ans að gefa í skyn, að K.S. hefði
átt aðild að þýzka nazista-
flokknum eða leynilögreglu
nazista, Gestapó, eða valda
honum sársauka eða óþægind-
um.
„Til þess fallnar
að skerða virðingu
og álit K.S.“
Héraðsdómur féllst á það
sjónarmið kæranda, að í hinum
umdeildu myndum fælist að-
dróttun, sem væri til þess fallin
eins og á stóð að torvelda störf
kæranda sem lögregluþjóns og
skerða virðingu hans og álit.
Samkvæmt hinni sérstöku
ábyrgðarreglu 2. mgr. 15. gr.
prentlaga bæri höfundur því
aðeins refsi- og fébótaábyrgð á
efni rits, að hann hefði nafn-
greint sig. Væri nafngreining
höfundar ófullnægjandi bæri
útgefandi rits eða ritstjóri
ábyrgðina.
I niðurstöðum dómsins segir
m.a.: „Á teiknaða umgerð eða
ramma um myndir þær, sem
mál þetta snýst um, er ritað
auðkennið SIGMUND, en frá
nafni höfunriar er ekki skýrt að
öðru leyti. Eins og auðkenningu
myndanna er háttað, verður
ekki talið að hér sé um nægilega
nafngreiningu að ræða í merk-
ingu 15. gr. prentlaga nr. 57/
1956 og skiptir hér ekki máli
þótt ákærði S, sem starfaði á
umræddu tímabili sem teiknari
við Morgunblaðið, hafi lýst því
yfir að hann sé höfundur
myndanna og beri ábyrgð á gerð
þeirra. Samkvæmt 3. mgr. 15.
gr. laganna verði ábyrgð á
umræddum teikningum og birt-
ingu þeirra lögð á ritstjóra
blaðsins".
Var höfundur myndanna
sýknaður, en refsing ritstjór-
anna þótti hæfilega ákveðin
sekt að fjárhæð 25.000 á hvorn
og var þá tekið tillit til þeirra
málsbóta er fólust í afsökunar-
beiðni þeirra sem birt var í
Morgunblaðinu. Miskabætur til
handa K.S. þóttu hæfilega
ákveðnar kr. 100.000 og var þá
tekið tillit til þess, að ummæli
þau um K.S. er birtust í
Reykjavíkurbréfi blaðsins og
yfirlýsingin í blaðinu var mjög
til fallin að draga úr tjóni hans.
Kveðið var á um birtingu
dómsins í blaðinu og ritstjórnir
dæmdir til greiðslu
málskostnaðar.
Haft í huga að
myndirnar voru
birtar sem skops-
myndir
Málinu var áfrýjað til Hæsta-
réttar og í niðurstöðum dómsins
segir m.a. að höfundur mynd-
anna hafi viðurkennt að hafa
teiknað þær og samið texta þá
sem undir þeim hafi verið. Við
yfirheyrslur hafi hann skýrt frá
því að alls hafi hann teiknað
2400 myndir fyrir Morgunblað-
ið, en myndirnar merki hann
með skírnarnafni sínu, númeri,
dagsetningu og ártali. Umrædd-
ar myndir væru báðar þannig
merktar.
Skopmyndir í
dagblaði kærðar
Dómur Hæstaréttar 21. feb. s.l.: Ærumeidingarmál
Dr. Magni Guðmundsson:
Frumvarp til nýrra bankalaga
I fyrri hluta þessarar greinar,
sem birtist sl. laugardag, ræddi
ég öðru fremur nauðsyn þess að
fá lög, er tækju til allra
starfandi banka í landinu, hver
svo sem eignaraðilin er. Okkur
vantar ekki sérlög fyrir ríkisvið-
skiptabankana. Þau eru þegar
fyrir hendi, og þess utan liggur
markalínan ekki milli ríkis-
banka og einkabanka, heldur
milli banka og annarra innláns-
stofnana. Hinar síðarnefndu,
sem geta verið all-sundurleitar
að byggingu, tíðka fremur lang-
tíma lán (sem oft getur verið
þörf að verðtryggja) og lán til
einkaþarfa, meðan viðskipta-
bankarnir aftur á móti sérhæfa
sig í skammtíma lánum fyrir
atvinnuvegina.
Skattfríðindi
bankakerfisins
Enda þótt einkabönkum — að
minnsta kosti þeim, sem fyrir
eru — virðist ætlað líf í nýju
frumvörpunum, er hitt þó
greinilegt, að- ríkisviðskipta-
bankarnir eiga áfram að njóta
forréttinda. Það sést m.a. af
ákvæðum um verzlun með er-
lendan gjaldeyri, eins og um var
fjallað í fyrri greininni. Grunur
um mismunun læðist einnig að
lesandanum, þegar hann fer yfir
44. grein frumvarpsins, sem
undanþiggur ríkisviðskipta-
bankana öllum opinberum
gjöldum og sköttum. Slík
undanþága út af fyrir sig nær
ekki nokkurri átt. Hún var
réttlætanleg, meðan þessir
bankar voru að ná sér á strik,
en enginn grundvöllur fyrir
henni lengur. Skattundanþága
fyrir ríkisviðskiptabanka felur í
sér mismunun gv. hinum við-
skiptabönkunum og — rökrænt
— gv. öllum innlánsstofnunum,
nema eitt sé látið yfir alla
ganga.
En bankarekstur og skyld
starfsemi er orðin stór atvinnu-
grein, fjárfestingin mikil og
bundinn mannafli slíkur, að
óhugsandi er að undanþiggja
hana opinberum gjöldum og
sköttum. Við höfum reynt þetta
gv. samvinnuverzluninni, sem
var um árabil undanþegin hluta
skattbyrðarinnar. En það fékkst
ekki staðizt, og þurfti raunar
Síðari grein
norskan hagfræðing til að koma
okkur í skilning um þetta.
Loks er fyrirtækjunum sjálf-
um vafasamur greiði gerður
með skattfrelsi. Afleiðingin vill
verða sú, að þau slævist og
standi ekki lengur á verðinum.
Samstarfsnefndin
I þriðja kafla frumvarpsins, 2.
grein, er rætt um samstarfs-
nefnd ríkisviðskiptabankanna.
Einhver slík nefnd hefir verið
við lýði um hríð. Athygli vekur,
að Seðlabankinn á fulltrúa í
nefndinni, en einkabankarnir
ekki. Hvað er hér á seyði?
Seðlabanki (miðbanki) gegnir
hlutverki gerólíku viðskipta-
bönkunum. Ef fulltrúi hans
situr fundi ríkisviðskiptabank-
anna, hvernig eiga einka-
bankarnir að geta treyst óhlut-
drægni hans í ákvörðunum um
almenn peningamál?
Ég hefi fyrir satt, að sam-
starfsnefnd og hliðstæð sam-
kunda, svonefnd „stjórn við-
skiptabankanna", mæti helzt til
fundar í því skyni að semja sín
á milli um sömu verðskrár og
þjónustugæði. Spillir ekki að
geta þess í leiðinni, að þetta
telst lögbrot vestan hafs, þar
sem samkeppni er í heiðri höfð.
Hvers konar samblástur um
verð og skilmála milli einstakra
banka í t.d. Kanada heyrir undir
„Combines Investigation Act“
og varðar þungum sektum. Æ
fleiri þættir bankastarfseminn-
ar falla undir lögin, og er þess
naumast langt að bíða, að svo
verði einnig um vextina.
Sameining
eða samkeppni
Engu síður getur samstarfs-
nefndin, sem rædd var í síðasta
þætti, orðið þjóðþrifafyrirtæki.
Með því að vinna að hagræðingu
innan ríkisbankanna og stuðla
að nánara samstarfi þeirra á
milli, gæti hún hugsanlega orðið
vísir að einum ríkisbanka. er
gegni hlutverki allra hinna.
Eins og margir mætir menn
hafa bent á — og þeirra á meðal
Jón Árnason, fyrrum banka-
stjóri Landsbankans, sem áður
var til vitnað — verður það með
engu móti réttlætt, að smáland
reki fimm sjálfstæða ríkis-
banka: Búnaðarbanka, Lands-
banka, Útvegsbanka, Seðla-
banka (sem breytist ört í
viðskiþtabanka) og Iðnaðar-
banka, sem er að vísu í hluta-
félagsformi, en ríkiseign að
mestu. Þetta gerist á tímum
vélvæðingar og rafeindatækni,
þegar viðskipti bankanna fimm
eru öll brotabrot þess, sem útbú
smábanka erlendis annast.
Hugmynd Lúðvíks Jósefsson-