Morgunblaðið - 24.04.1979, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 1979
Sra
Jón
Auðuns:
Ég hafði veður af því, að
einhver fámennur „hópur trú-
aðra“ eins og það fólk nefnir sig
gjarna til aðgreiningar frá okk-
ur aumingjunum hinum — hefði
ætlað að ærast og veitzt að
ritstjórn Morgunblaðsins, þegar
mér var falið að skrifa hugvekju
í blaðið um skeið á sunnudögum.
Af orðanna hljóðan í síðasta
hefti Kirkjuritsins að dæma
sýður ritstjóranum enn þessi
gremja í sál, og þótt hrönnum
illyrða og ofstækis sé nú hellt
yfir ritstjórn Mbl., og einkan-
lega annan ritstjórann, á ég hér
svo mikinn hlut og mikla „sök“,
að öllum hlýtur að vera ljóst, að
við málinu má ég ekki þegja.
Enda er höf. greinarinnar í
Kirkjuriti sérstakur trúnaðar-
maður kirkjunnar í landinu sem
ritstjóri eina málgagns hennar
og þá fráleitt að óvilja biskups-
ins sjálfs. Þótt hin rökfasta
ritstjórnargrein í Mbi. hafi svo
rækilega hirt ritstjóra Kirkju-
rits og þrír vinir hans hafi lítt
bætt málstrðinn með „varnar-
greinum" í Mbl. 18. þ.m.
Morgunblaðið
og kirkjan
Því til sönnunar, hver fjar-
stæða það er að Mbl. sé til
óþurftar kristninni í landinu má
benda á margt: Ekkert blaðanna
hefur opnað dálka sína líkt því
eins fyrir skoðanaskiptum um
kristindómsmái um langt árabil.
Meðan ég var dómprófastur í
meira en tvo áratugi hlaut ég oft
að biðja um rúm fyrir eitt og
annað í þarfir safnaðanna í
prófastsdæminu og hlaut ævin-
lega hina beztu fyrirgreiðslu.
Árum saman hefir Mbl. að
staðaldri birt smágreinar vakn-
ingapredikarans Billy Grahams,
og munu þær ekki hvað sízt
lesnar af þeim, sem ætla má að
skoðanabræður séu að vissu
marki þeirra, sem nú ráðast
harðast með ókvæðisorðum að
ritstjórn blaðsins fyrir hlut-
drægni og fjandskap í garð
kirkjunnar. Um skeið hefur Mbl.
gefið á hverjum helgum degi
heila blaðsíðu og stundum meira
þrem mönnum, sem munu telj-
ast til hægra arms innan kirkj-
unnar og ætti þetta að vera
nokkurt mótvægi gegn þeirri
vantrú, sem sunnudagsgreinar
mínar hafa flutt og Mbl. er
sakfellt fyrir að birta.
Þjóðviljinn
og kirkjan
Það hefur mörgum vafalaust
þótt kynlegt, að ritstjóri Kirkju-
rits telur annan ritstjóra Þjóð-
viljans nálega einan ritstjóra í
Rvík viðræðuhæfan um kristin-
dóm. Ekki hraða ég mér að því
að samgleðjast trúuðu fólki með
samherjann. Ekki væni ég Árna
Bergmann um óheilindi. Auðvit-
að á hann að hafa sína skoðun á
trúmálum í friði fyrir mér. En
öllum er vitanlegt, að í öllum
löndum kommúnista er kirkjan
talin höfuðfjandi, sem koma
verði á kné. Kenning Karls
Marx um kristna trú sem eitur,
ópíum, er enn í fullu gildi. Ekki
skal því gleymt að um það eru
engan veginn allir kommúnistar
á einu máli. En meðal þeirra,
sem stefnunni ráða í ráðstjórn-
arríkjum er einhugur um að
ofsækja kristna menn og út-
rýma kristnum söfnuðum sem
féndum kommúnismans. Þeim
sem þekkja aðferðir ráðstjórn-
armanna til að koma ár sinni
fyrir borð í vestrænum lýðræð-
isríkjum getur komið í hug að
þeir sjái þann kost vænlegan að
veita stuðning einmitt þeim
hópum innan kristninnar, sem
líklegastir eru til að gera trúna
tortryggilega og fjarlægja hana
almenningi svo að auðveldari
bráð verði hún andkristilegum
stjórnháttum. Er ólíklegt að
þeir líti með velþóknun þann
anda, sem ræður furðugreininni
í Kirkjuritinu? Þeir vita sinn
veg þeir herrar í Kreml og mikið
má vera ef mörgu ágætu, trúuðu
fólki óar ekki við að eiga Þjóð-
viljann að bandamanni. Öfgarn-
ar geta átt margt sameiginlegt.
Strangtrúarkristindómi og
kommúnisma er sameiginleg
skefjalaus einræðishneigð og
umburðarleysi í garð annarra.
Þetta er þess vegna skiljanlegt,
að báðir, kristindómur og
kommúnismi, eiga rætur í Gyð-
ingdómi, sem kennir að Guðs
útvaldi lýður búi einn yfir öllum
sannleika, og hefur fætt af sér
það ofstæki, sem valdið hefur
miklum óheillum innan kristn-
innar. Þeim anda eru trúir þeir
menn, sem ráðast gegn ritstjórn
Mbl. vegna þess að þeir þola
ekki að þar heyrist aðrar raddir,
annar skilningur á sumum
trúarsetningum en þeir vita
einan réttan.
Samvizkan í
kjörklefunum
í Kirkjuritsgreininni segir
ritstj. að einhverjir prestar og
kirkjumenn hafi átt í baráttu
við samvizku sína þegar þeir
gengu inn í kjörklefann fyrir
síðustu kosningar. Það er auð-
velt að sjá, að hér er lævíslega
verið að gera ritstjóra Mbl.
tortryggilega og e.t.v. að saka þá
um ófarir flokks þeirra í síðustu
kosningum. „Hópur trúaðra" á
þá líklega að hafa átt í sálar-
striði í kjörklefunum vegna
þess, hve opið Mbl. hefur verið
mönnum með ólíkar trúmála-
skoðanir, og jafnvel opnað dálka
sína fyrir skaðræðismönnum
eins og mér. Ungi presturinn á
Eyrarbakka, sem er í þrístirn-
inu, sem komið hefur fram
ritstj. Kirkjurits til trausts og
halds, gerir myndarlega tilraun
í þá átt að hafa stjórn á skaps-
munum sínum, en varpar fram í
lok greinar sinnar (Mbl. 18.
þ.m.) hugmyndinni um að stofna
kristilegan flokk kjósenda. Slíkt
væri Þjóðviljamönnum mikið
fagnaðarefni. Hins vegar hygg
ég að allur þorri kjósenda gangi
í kjörklefann til að kjósa menn
eftir þjóðmálastefnum en ekki
trúarskoðunum. Ég man auðvit-
að vel þau ár, þegar
KFUM-menn voru nálega alls-
ráðandi um borgarmálefni
Rvíkur.
Ég veit ekki til þess, að við
ungir menn, sem andstæðir vor-
um ýmsum trúarhugmyndum
KFUM-manna, kenndum nokk-
urrar samvizkusturlunar í kjör-
klefunum af því að velja þá til
forustu um málefni Rvíkur. Við
vorum að kjósa um þjóðmál en
ekki trúarsetningar, og svo gerir
vitanlega þorri fólks enn. Ég
held ekki að blandað hafi verið
saman hérlendis að nokkru
marki trúarsetningum og
stjórnmálum, nema helzt í for-
setakosningunum eftir Svein
Björnsson látinn.
„Trúmálaaftur-
haldið trónar“
Allur lestur Kirkjurits-
greinarinnar vakti mér óhug, þó
kom þar að ég skellihló í miðjum
lestrinum, en það var þegar ég
kom að þessari „sakargift" á
ritstjórn Mbl. „í Morgunblaðinu
trónar enn sama
„trúmálaafturhaldið“ á
fremstu síðum“. Þar mun ljóst,
að átt er við sunnudagshugvekj-
ur mínar. Ég held að mér hafi
fremur verið brugðið um annað
en trúmálaafturhald, fremur
um hitt, að ég viki stundum svo
langt af vegi rétttrúnaðar að
óhæfa væri. Til sönnunar því,
hve illa kristnir íslendingar séu
er nefnt frjálslyndi þeirra og
áhugi á dulrænum efnum. Undir
þessa „sök“ er ég seldur og hef
aldrei dregið dul á það, hvorki í
greinum í Mbl. né predikun.
Mér nægir örstutt mál til að
svara þessu. Frjálslyndi mitt
mun einkum talið afstaða mín
til ekki-kristnu trúarbragðanna
og einnig það, að jafnvel þótt í
heil. Ritningu standi og sam-
þykkt sem sáluhjálparskilyrði á
kirkjuþingum liðinna alda að
trúað sé, er sitthvað, sem ég
hafna, ef samvizka mín og skiln-
ingur bjóða mér svo. Ég er með
öllu fráhverfur þeirri kreddu, að
kristinn dómur búi einn yfir
öllum sannleika. Og ég missi
þolinmæði þegar verið er að
þrástagast á ýmsum hugmynd-
um, sem löngu voru til í öðrum
trúarbrögðum fyrir daga Krists.
Dýrð hans er nógu vegsamleg
þótt ekki sé enn verið að eigna
honum það, sem aðrir sögðu
fyrir hans dag. Ég krefst þess að
rannsökuð séu hleypidómalaust,
og sem mest af ekki-guðfræð-
ingum, höfuðtrúarbrögðin og
niðurstöðurnar kenndar í skól-
um jafnhliða kristindómi.
Önnur er sú grein á frjáls-
lyndi mínu, sem ég hef aldrei
ætlast til að allir yrðu mér
samferða um fremur en hina
fyrri, en það er að ég er andvíg-
ur því, að gagnrýni og rannsókn
ritninganna sé aðeins rekin með
eins konar leynd innan veggja
prestaskólanna, en síðan haldið
að mestu leyndri fyrir þeim, sem
á prestana hlusta. Ég held að
þetta sé meginástæða þeirrar
tortryggni í garð presta, sem
víða gætir.
Óhræddur legg ég það undir
dóm almennings í landinu, hvort
sæmilegt geti talizt af málgagni
kirkjunnar að ráðast með heift
að ritstjórn Mbl. fyrir að leyfa
rúm í blaðinu fyrir þessar
skoðanir.
Þá er talið til stórra mein-
semda það, hve Islendingar séu
hneigðir að svonefndum dulræn-
um efnum. Svo fyrirferðarmikil
eru þau fyrirbæri á blaðsíðum
guðspjallanna og Postulasög-
unnar, að engan ætti að furða á
því, að umhugsun þeirra sé
kristnum mönnum hugleikin.
Kristur var sjálfur sá „anda-
trúarmaður" að hann var sann-
færður um tilvist illra anda og
góðra. Þá lágmarkskröfu mætti
gera til forustumanna þeirrar
kirkju, sem kennir sig við nafn
hans, að þeir sem kynna vilja
sér nútímafyrirbrigði er að
ýmsu virðast hliðstæð þeim sem
guðspjöll greina frá að gerzt
hafi með frumkristninni, séu
ekki ofsóttir með illyrðum og
ærumeiðingum. Sjálfsagt villast
margir, sem á þeim leiðum leita,
en, Guð hjálpi mér, hvað segir
saga kristninnar ekki mikið og
margt af gönuhlaupum og hjá-
trú. Og sumt hið fjarstæðu-
kenndasta í þjóðsögum okkar,
eins og sagan um Þorgeirsbola,
en þá hugmynd má setja í
nokkurt samband við söguna af
því, er Jesús sendi illu andana í
saklausa svínahjörð með
hörmulegum afleiðingum. Það
þarf að teygja trúgirnina nokk-
uð langt ef trúnað skal leggja á
þá sögu.
Mál mitt fer að verða nokkuð
langt, en það legg ég enn kvíða-
laust undir dóm almennings,
hvort ritstjórn Mbl. verðskuldi
aðra eins árás frá málgagni
kirkjunnar og fram hefur kom-
ið, fyrir að ljá rúm túlkun á
málefni, sem þorra fólks í land-
inu mun hugleikið.
Khomeini —
Symmakkus og
Kirkjuritið
Ritstjórnargreinin í Mbl., sem
við ýmsa virðist hafa komið
óþægilega með sínum einarða
málflutningi og því, að þar er
skýrum orðum bent á það, sem
sameiginlegt er Khomeini hin-
um íranska og orðum og anda
Kirkjuritsins. Sama ógagn
vinna báðir þessir menn þeim
trúarbrögðum, sem þeir vilja
þjóna. Um víða veröld horfa
menn lostnir furðu og ógeði á
það, sem í Iran er að gerast,
einnig fjölmargir menn í öðrum
löndum íslams, sem þekkja aðr-
ar og göfugri hliðar á átrúnaði
sínum en þær, sem Khomeini er
fulltrúi fyrir. Atburðirnir í íran
ættu að vera brennandi aðvörun
einnig til kristinna manna gegn
hamslausu trúarofstæki en hvöt
til umburðarlyndis og frjáls-
lyndis í trúmálum.
Þegar menn komast í ham
trúarofstækis yfir því að aðrir
hafa ekki sömu trúarskoðanir og
þeir, kemur mér oft í hug merki-
leg saga: þegar kristnir menn
kröfðust alræðisvalds yfir
trúarbrögðum í rómverska rík-
inu deildu þeir heil. Ambrósíus
og Symmakkus þingforseti róm-
verska Senatsins, sem krafðist
þess að í ríkinu væri leyfð hin
forna guðsdýrkun jafnhliða
hinni kristnu. Með ofbeldi var
lokað öllum helgidómum
ekki-kristinna manna, og heim-
spekiskólum Aþenu, með ofbeldi
vaðið inn í gamla Senatið og
tekin ofan standmynd Frelsis-
gyðjunnar, sem Júlíus Sesar
hafði reist þar. Þá mælti hinn
gamli þingforseti, Symmakkus, í
orðaskiptum við heil. Ambrósíus
í skjali, sem enn er varðveitt:
„Er það hugsanlegt að ekki sé
til nema ein leið að svo stór-
kostlegum leyndardómi?“ —
guðdóminum.
Hinn kristni og víðfrægi sögu-
heimspekingur, Arnold
Toynbee, sagði: „Þeirri spurn-
ingu hefur kristindómurinn ekki
svarað enn.“ Henni var ekki
svarað í furðugrein Kirkjurits-
ins. Jón Auðuns.
Kirkjuritíð og
kristni Islands