Morgunblaðið - 05.08.1979, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. ÁGÚST 1979
37
Skafti Stefánsson
frá Nöf—Minning
Fæddur 6. mars 1894
Dáinn 27. júlí 1979
Áttatíu og fimm ára öldungur
er fallinn í valinn. Löngu og
giftusamlegu dagsverki er lokið.
Glettin og greindarleg augu hafa
lokast. Vingjarnlegt bros er
stirðnað. Snjöll og þróttmikil rödd
er hljóðnuð. Skafti Stefánsson,
skipstjóri og útvegsmaður frá Nöf
við Höfsós, er allur. Ungur kynnt-
ist ég Skafta og móður hans, og
þeirra systkina, Dýrleifu Einars-
dóttur, sem talin var í sérflokki
hvað dugnað og áræði snerti, en þó
hjartahlý og fasprúð. Hún bjó með
börnum sínum af mikilli reisn og
myndarbrag, sem orð var á gert
um Skagafjörð allan. Bóndi henn-
ar, Stefán Pétursson, var frá
manndómsárum til elliára lamað-
ur og ósjálfbjarga í rúmi og stól,
með ósjálfráðar handahreyfingar,
sem þekking þess tíma kunni ekki
skil á. Þótt þessi skuggi grúfði yfir
Nafarheimili, var ætíð gaman að
koma þangað, og þar var ég marga
nótt nætursakir og mér eins og
öllum gestum búin veislu og vina-
hót.
Það var hugvekjandi að sjá
eiginkonuna og börnin ganga til
sjúklingsins á nokkurra mínútna
fresti, taka í hendur hans, sem
herptust að brjósti og höku, og
með því veita honum stundarfró-
un. Mér gleymdist það ekki að sjá
dætur hans ungar, Guðveigu og
Friðþóru, mata þennan stóra og
myndarlega mann og ganga frá
honum undir svefninn. Þessi karl-
mannlegi miðaldra víkingur sem
áður var, gat ekkert hjálpað, ekki
einu sinni tjáð sig, aðeins vottað
þakklæti með blíðu augnatilliti.
Sár og ömurleg reynsla hefur það
verið, og jafnvel neyð fyrir konu
og börn að takast á við vandann,
án þess að nokkuð væri hægt að
gera til bóta. En bitur reynsla
kennir manninum margt og jafn-
vel naktri konu að spinna. Nafar-
systkinin báru af með greind,
framtak og dugnað, og Skafti varð
þeirra rúmfrekastur í baráttunni
um brauðið, þótt öllu væri þar í
hóf stillt. Ungir voru þeir Skafti
og Pétur, elztu synir Dýrleifar,
þegar hún fékk lán til að kaupa
lítinn árabát, og fór hún fyrstu
róðrana til að kenna þeim tökin.
Þar eftir spáði Dýrleif í veðrið, og
sagði hvenær ætti að róa, og
fylgdist með drengjunum sínum
úr landi meðan til sást. Síðar
kaupa þeir stóran dekkbát, sem
skýrður var Úlfur Uggason. Skafti
var skipstjóri en Pétur vélstjóri.
Fast var sótt og mikið fiskað;
oftast toppskip miðað við Skaga-
fjörð og Siglufjörð. Orðstír Skafta
ríkti í huga fólksins fyrir framúr-
skarandi dugnað og dirfsku.
Heppnin brást honum aldrei að
hitta í fisk eða taka land, þó að
ekki sæist til sólar. Sama gegndi
um ferðir hans eftir að hann
byrjaði voruflutninga- og póst-
ferðir frá Siglufirði til Sauðár-
króks, og varð þá háður smáhöfn-
um, sem að vetrarlagi voru við-
sjálar. En hamingjan var Skafta
nær, sem áður, svo að undrum
sætti.
Konráð, fóstri minn, sagði eitt
sinn um Skafta: „Hann hlýtur að
sjá í tvo heima. Eða býr hann yfir
fjarsýnisgáfu? Ef ekki það, þá er
það sagnarandi, sem ekki svíkur,
sem vísar honum veginn." Skafti
var iíka mikið umtalaður fyrir
hnyttin tilsvör, sem ekki mega
gleymast. Eitt sinn var hann
staddur í Haganesvík á skipi sínu,
á leið til Siglufjarðar. Verzlunar-
stjórinn Eðvald Möller biður hann
fyrir áríðandi skilaboð, og getur
þess, að nauðsynlegt sé að skrifa
það hjá sér. Skafti segir: „Ég
skrifa ekki á hlaupum. Eins og þið
ættuð að vita, þá hefi ég öll svona
skilaboð í hnakkanum." Það mun
hafa verið árið 1919, nánar tiltekið
að kveldi 16. apríl, að Sk.ifti er á
Siglufirði, og býr sig undir vest-
urferð í morgunsárið kl. 7. E ki
bregður hann vana sínum, og
sefur um borð í bátnum. Þó ekki
lengi, því hann er vakinn kl. 3 af
einhverjum sem hann ekki veit, og
vissi aldrei. Meira var ekki sofið
þá nótt.
Á vesturleið ber Skafta djúpt
fyrir Strákafjörur vegna storms
og sjóa. Eins og fyrr fer ekkert
markvert framhjá haukfránum
augum skipstjórans. Hann sér til
Úlfsdala í gegnum sortann, en sér
ekki bæinn Engidal. Hvað hefur
komið fyrir? Engar vangaveltur
fremur venju. Hann tekur stýrið
hart í bak, og biður um meiri ferð.
Úlfur Uggason fer á kostum und-
an úthafsöldunni inn fjörðinn.
Einhver farþegi segir við skip-
stjórann: „Hvað gengur á, gleymd-
ir þú einhverju?" „Nei,“ var svar-
ið. „Ég þarf að segja sorgarfrétt."
Snjóflóð hafði fallið á Engidal um
nóttina; 7 manns týndu lífi. Hver
hafði vakið Skafta? Nokkru eftir
fyrra stríð var Skafti í fiskiróðri,
og kom þá auga á eitthvað, sem
þurfti að skoða. Hann leggur
lykkju á leið sína, og við athugun
kom í Ijós að þetta var tundurdufl,
sem ekki var hægt að sjá eða vita
hve hollt væri viðkomu. En hvað
sem hættunni leið, brugðu báts-
verjar böndum á þetta meinvætti,
með auðvitað sérstakri varúð, og
það síðan dregið inn á Siglufjörð.
Einhver spekingur, sem var að
springa af of miklu bókviti í
eðlisfræði, snupraði Skafta fyrir
glannaskap, að hafa lagt hendur á
þennan skaðvald og eiga á hættu
að slasa sig eða drepa. Þá svaraði
vinurinn hátt og snjallt: „Heyrðu
drengur minn. Við vissum að þetta
var ekkert leikfang sem maraði í
kafi á skipaleið, og svo vildi ég
ekki að það ræki inn á Skaga-
fjörð.“ í tugi ára hafði Skafti
mikil umsvif og mannaforráð á
Siglufirði, bæði útgerð og síldar-
söltun, og var þá stundum ekki
mikið sofið. Oft voru úfar milli
vinnuveitenda og verkamanna um
kaup og kjör, en ekki vissi ég til að
Skafti ætti nokkru sinni í útistöð-
um eða átökum við menn sína. Til
þess var hann of mikill mannvin-
ur, og ætíð var hann eldheitur
félagshyggjumaður.
Fyrir nokkrum árum vorum við
Skafti og frú hans, Helga Jóns-
dóttir, sem ég þekkti þá ekki,
samstiga í N.L.F.Í. í Hveragerði.
Þá rifjuðum við heldur betur upp
gamla tímann. Þá sem oftar, var
Skafti veitandinn, og ég lagði við
hlustir. Var mikið hlegið og spjall-
að. Nokkru eftir þessa kynningu
okkar kom hann fram í sjónvarpi,
en þeirrar stundar beið ég með
sannri ánægju að fá að sjá og
heyra hverjum ógrynnum yrði
pumpað úr þeim gnægtabrunni.
Lífsreynslusaga, sem spannaoi
yfir full 70 ár. En ég varð fyrir
miklum vonbrigðum. Líklega hef-
ur spyrillinn ekki verið honum
nógu kunnugur, og þá ekki síður
það að Skafta var ekki eiginlegt að
tala um sjálfan sig eða trana sér
fram. Það þurfti hann aldrei að
gera. Það var tekið eftir honum án
þess, svo spakvitur og fjölfróður
sem maðurinn var. Að endingu
þakka ég Skafta vini mínum fyrir
alla næturgreiðana í þá tíð, svo og
margt annað.
Votta eiginkonu hans börnum
og systrum söknuð. Skafti Stef-
ánsson frá Nöf er genginn feðra
sinna til, og þar er honum búin
blómasæng sem hann hefur til
unnið.
Bjarni M. Jónsson
Þann 27. júlí s.l. andaðist hér í
Reykjavík, Skafti Stefánsson
fyrrv. útgerðarmaður og síldar-
saltandi í Siglufirði.
Jarðarför hans verður gerð frá
Fossvogskirkju þriðjudaginn 7.
ágúst n.k. Ég vil með nokkrum
orðum þakka vináttu hans og
lryt;>jð um hálfrar aldar skeið.
Þ ð var sumarið 1929 sem við
kynntumst fyrir alvöru. Hann 35
ára atvinnurekardi og ég 12 ára
sendill hjá Landsíma íslands. Ég
átti þetta sumar og það næsta,
erindi, oft í viku, á slóðir Skafta
frá Nöf, með skeyti eða þeirra
erinda að kalla starfsmenn hans í
síma.
Alltaf hafði Skafti tíma til að
spjalla við mig, spyrja mig um
líðan mína og minna, og oft fylgdu
góð ráð til lítils gutta sem þurfti
iðulega að ganga eða hjóla um
götóttar bryggjur og klifra um
borð um síldarskip sem lágu oft
hvort við annars hlið.
Þetta rifjast allt upp nú við
þáttaskil.
Ég á Skafta þakkarskuld að
gjalda fyrir margvíslegan stuðn-
ing við mig þegar ég var í fram-
boði til Alþingis í Siglufirði og
síðar í Norðurlandskjördæmi
vestra, en e.t.v. fyrst og fremst
fyrir velvild hans og vinarhug á
þeim sumrum er ég áðan nefndi.
Skafti Stefánsson var fæddur 6.
marz 1894 að Málmey á Skaga-
firði. Foreldrar hans voru þau
hjónin Dýrleif Einarsdóttir og
Stefán Pétursson. Þess minnist ég
frá barnæsku að umtalað var
beggja megin Siglufjarðarskarðs,
hversu dugleg, áræðin og kjark-
mikil þessi hjón hefðu verið. Þau
voru efnalaus er þau hófu búskap-
inn, en bú þeirra blómgaðist
fyrstu árin svo orð var á gert.
Skafti var frumburður þeirra, en
þau áttu alls 5 börn.
Árið 1897 herjaði fjárpest á
fjárstofn foreldra hans og grand-
aði honum. Fluttust þá Dýrleif og
Stefán frá Málmey að Litlu
Brekku á Höfðaströnd og bjuggu
þar í nokkur ár. Meðan þau bjuggu
í Litlu Brekku veikist Stefán
Pétursson svo að hann getur ekki
stundað búskap og flytur í Málm-
ey aftur og stundar þar róðra.
Á þessum Málmeyjarárum hefst
sjómennskuferill Skafta Stefáns-
sonar. Þá var hann 8 eða 9 ára
gamall. Hann aðstoðaði föður sinn
m.a. við beituskurð. Síðan skeður
það að faðir hans veikist alvarlega
á síðari Málmeyjarárunum, fær
slag og verður óvinnufær en lifir
þó 26 ár eftir það.
Skafti varð eftir þetta fyrir-
vinna heimilisins ásamt móður
sinni, studdur að sjálfsögðu af
yngri systkinum sínum eftir því
sem aldur og kraftar leyfðu.
Eftir þetta áfall flutti fjölskyld-
an á ný til lands og hóf búskap á
litlu býli við Hofsós sem Nöf var
kallað. Sögu þessarar fjölskyldu,
sem bjó að Nöf, þekki ég vel og er
hún sannkölluð hetjusaga, þó ekki
verði hún rakin hér.
Árið 1920 flytur Skafti Stefáns-
son til Siglufjarðar fullur af
áhuga hins unga athafnamanns en
ríkur af reynslu áranna að Nöf.
Eins og fyrr segir, urðu útgerð
og fiskkaup vettvangur Skafta
Stefánssonar.
Það væri synd að segja að alltaf
hafi vel gengið, oft olli aflaleysi,
og illt veðurfar óhöppum og tapi,
en Skafti missti aldrei kjarkinn og
bar höfuðið jafnan hátt. Hann
stillti jafnan gleði sinni í hóf
þegar allt lék í lyndi og mikill afli
barst á land, og gott verð fékkst
fyrir afurðirnar.
Skafti Stefánsson var svo laus
við allar öfgar.
Skafti Stefánsson var 23 ára
þegar Framsóknarflokkurinn var
stofnaður og hann var einlægur
stuðningsmaður hans alla tíð. Það
er ekki þar með sagt að ég og aðrir
sem vorum að vinna að brautar-
gengi flokksins fengjum ekki orð í
eyra og alvarlegar ábendingar frá
honum, varðandi siglingu þjóðar-
skútunnar. En allt slíkt var vel
virt og ég minnist þess'að margar
pólitískar áminningar hans virk-
uðu á mig eins og farið væri í gott
bað.
Skafti Stefánsson var einn af
stofnendum Kaupfélags Siglfirð-
inga og sat lengi í stjórn þess.
Hann var einlægur stuðningsmað-
ur Samvinnuhreyfingarinnar.
Hann átti á tímabili sæti í bæjar-
stjórn Siglufjarðar svo og í Hafn-
arnefnd Siglufjarðar og fleiri
nefndum.
í þessum störfum sínum sem
öðrum sýndi Skaftr Stefánsson
trúmennsku og dugnað. Skafti
Stefánsson var gæfumaður þrátt
fyrir margvíslega erfiðleika á
uppvaxtarárunum í Skagafirði.
Þann 6. marz 1924 kvæntist
hann Helgu Jónsdöttur frá Akur-
eyri. Helga var systir Gunnlaugs
Tryggva, bóksala, sem lengi var
ritstjóri Islendings og þjóðkunnur
maður. Frú Helga reyndist manni
sínum alla tíð hinn traustasti
förunautur. Hún lifir mann sinn
og býr nú í Reykjavík. Hún er enn
sem fyrr fríð kona, góð og greind.
Börn þeirra fjögur sem upp
komust hafa öll lokið stúdents-
prófi, en þau eru: Jón lögfræðing-
ur, fyrrv. alþingismaður, nýskip-
aður borgarfógeti í Reykjavík,
kvæntur Hólmfríði Gestsdóttur,
Stefán yfirlæknir á Borgarspítal-
anum, kvæntur Maj Ivarsson,
Gunnlaugur Tryggvi, fulltrúi hjá
Áfengis- og tóbaksverzlun ríkis-
ins, kvæntur Vigdísi Jónsdóttur,
og Jóhanna húsfreyja gift Birni
Gunnarssyni.
Þegar ég síðla kvölds 2. ágúst
hugsa um líf og störf Skafta
Stefánssonar, minnist ég þess að
frú Guðrún Björnsdóttir frá
Kornsá, sem um árabil var skóla-
stjóri í Siglufirði, ritaði um Skafta
í sunnudagsblað Tímans þann 22.
nóv. 1964 merka og athyglisverða
grein. Mér finnst allt vel .sagt í
þessari grein og kýs að birta
eftirfarandi kafla úr henni:
Á styrjaldarárunurfi 1914—1918
lærðu íslendingar að bjargast
nokkuð sjálfir í ýmsu því, er þeir
höfðu áður að mestu látið útlend-
inga um. Síldveiðar og síldarsölt-
un innlendra manna jókst nú að
miklum mun, og næstu árin eftir
styrjaldarlok kom nokkur inn-
flytjendastraumur til Siglufjarð-
ar, sem var þá aðalsíldveiðistöðin.
Alltaf sáum við; sem fyrir vorum,
ókunn andlit. Ég er ómannglögg
að eðlisfari, og nú hafði ég látið af
skólastjórn og hætt kennslu að
mestu, svo að þar var engin
sérstök hvöt fyrir mig að kynnast
aðkomufólkinu. Ég veitti því þess
vegna ósköp litla eftirtekt. Þar fór
þó svo, að einn maður, sem ég sá
nú oftar og oftar bregða fyrir,
vakti athygli mína öðrum fremur.
Þreklegur var hann og hafði ætíð
hraðan á, stórskorinn nokkuð í
andliti og veðurbitinn, en ætíð
glaðlegur á svip, bar höfuðið hátt
og var svo djarfmannlegur og
öruggur í fasi, að ósjálfrátt vaxti
traust. Ég hafði eitt sinn orð á því
við manninn minn, að ég væri
öðru hverju að mæta manni á
götunni, sem mér virtist svo sér-
stæður persónuleiki að mig lang-
aði til þess að vita hver hann væri.
Lengra komst ég ekki, því hann
svaraði strax:
„Það er sjálfsagt Skafti á Nöf.“
„Hvernig veistu það?“ sagði ég.
„Ég er ekkert farin að lýsa honum
fyrir þér.“
„Jú, það er alveg auðvitað"
svaraði hann. „Skafti vekur eftir-
tekt hvar sem hann fer, enda er
hann talinn djarfasti sjósóknari
norðanlands."
Meira fræddist ég ekki um
Skafta í það sinnið, en forvitni
minni var engan veginn svalað. Ég
hélt fyrirspurnum áfram og fékk
smám saman ýmsar fregnir af
fjölskyldunni á Nöf enda búsetti
Skafti og skyldulið hans sig að
fullu í Siglufirði litlu síðar, —
fyrstu árin voru þau þar aðeins á
sumrin. Ég fékk tækifæri til
nánari kynna, bæði af fjölskyld-
unni sjálfri og líka af nokkrum
nágrönnum þeirra úr Skagafirði
sem einnig fluttu til Siglufjarðar
og urðu síðar góðvinir mínir er ég
reyndi að sannsögli og áreiðanleik.
Ég þykist þess því fullviss, að
heimildir mínar séu ábyggilegar
og saga Skafta Stefánssonar þess
verð, að henni sé á loft haldið.
Ekki mun ég þó gera henni nein
fullnægjandi skil enda gæti hún
verið þrem mönnum nokkurt verk-
efni: Sagnaritarinn, sem á sínum
tíma skrifar sögu Siglufjarðar,
hlýtur að ætla Skafta ríflegt rúm í
bók sinni. Fyrir sálarrannsóknar-
manninn mundi margvísleg dul-
ræn reynsla Skafta vera hinn
mesti fengur.
Og fyrir listamanninn gæti ævi-
ferill Skafta, og þó ef til vill fyrst
og fremst æskuár hans og syst-
kina hans, þolgæði og óbifanlegt
trúartraust föður hans og fágæt
hetjubarátta móður hans, verið
hinn ákjósanlegasti efniviður í
skáldsögu.
Við þessa lýsingu frú Guðrúnar
hefi ég litlu við að bæta, — aðeins
þessu:
Við Þórný sendum frú Helgu og
börnum hennar og öðrum ástvin-
um Skafta Stefánssonar innileg-
ustu samúðarkveðjur. Við vitum
að minningin um einstakan maka
og föður mildar sársaukann við
leiðarlok.
Það er von mín að landið okkar
eignist jafnan fólk, sem líkist
honum að manndómi og fyrir-
mennsku.
Jón Kjartansson.
fMtogtmMiKfeffe
óskar eftir
blaðburðarfólki
Austurbær:
□ Hverfisgata I, II.
9
Uppl. í síma
35408
□ Háaleitisbraut
14—60.
□ Grettisgata
36—98
Vesturbær:
□ Vesturgata
2—45
\