Morgunblaðið - 22.11.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1979
17
Sr. Friðrik J. Rafnar.
um ljóðum og dáði Johannes
Jörgensen sem skáld. Ég fékk að
gjöf Lignelser hans, varð hrifinn
af þeim og þýddi sumar þeirra og
birti í blöðum, sem ég stýrði. Ég
hafði allt frá bernsku borið hlýjan
hug til kaþólskrar kirkju, og kom
þar til siðabótarsaga Islendinga,
en síðar kynni af hinum ágæta
manni, Meulenberg biskupi, afrek-
um kaþólskra manna í sjúkra-
húsmálum hér á landi og loks náið
samfélag við Stefán skáld frá
Hvítadal. Svo ákvað ég þá að afla
mér einnar af bókum Johannesar
Jörgensen um kaþólska dýrlinga,
og varð bókin um Frans frá Assisí
fyrir valinu, þar eð ég hafði þá
þegar fengið vitneskju um ævi
hans og það gildi, sem hún hafði
haft fyrir líf og starf fjölmargra
innan vébanda kaþólsku kirkjunn-
ar. Ég las svo af mikilli athygli
bók séra Friðriks J. Rafnar, sá, að
hann hafði þar haft sem aðal-
heimild hið gagnmerka rit Jörg-
ensens, en farizt svo vel notkun
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
Bragi kallar „Ungfrúin fína“, og
það verk virðist í sjálfu sér þess
verðugt, að Bragi geti tileinkað
þessi verk Barnaári. Það mætti
nefna fleiri verk í þessu sam-
bandi, en látum nægja að sinni.
Það eru 22 verk á sýningarskrá
Braga, en hann sýnir ennfremur
nokkrar myndir frá fyrri tímum,
sem ekki eru á skrá. Með því að
bera þau verk saman við það, er
hann er að fást við í dag, má
hæglega glöggva sig á, hvernig
þróun hans hefur orðið að und-
anförnu. Eitt verk enn verð ég þó
að minnast á eftir Braga. Það er
Búkovsky, sem segir sína sögu,
og er nokkuð öruggt, að sumum
muni finnast óþægilegt að fá
fyrir sjónir almennings, svona
rétt fyrir kosningar. En svona er
lífið litla manneskja, segir Þór-
bergur í Sálminum um blómið,
ef ég man rétt.
Ég hafði óskipta ánægju af
verkum Sigurðar Arnar Brynj-
ólfssonar. Hann er fyrst og
fremst það, sem þeir í útlöndum
kalla „Cartoonist", og kann ég
ekki orð yfir þá stétt á vorri
tungu. Sigurður hittir oft furðu
vel í mark og tekur þá oft á
tíðum fyrir málvenjur og hag-
ræðir á pappírnum eftir sínu
höfði. Hann virðist hafa lært af
ólíkustu mönnum í teikningum
sínum, og nefni ég aðeins tvo,
sem komu mér í hug, er ég sá
verk hans. En það eru svo ólíkir
listamenn sem Steinbeck og Du-
buffet. Sigurður Örn hefur
stundað nám hér heima og
Diskótekið i Hruna
þess, að þar gætti ekki áhrifa í stíl
frá hinum danska snillingi, heldur
var bókin á hreinu og skýru
íslenzku máli og engu sleppt, sem
máli varðaði til þess að bókin gæfi
sanna mynd af þeim guðsmanni,
sem komizt hafði einna næst því
að feta í fótspor hins mikla
meistara. Bókin var ekki
myndskreytt og allur búnaður
hennar eins látlaus og á öðrum
bókum sem Þorsteinn M. Jónsson
gaf út í þennan tíma. Ég var árið
1930 orðinn bókavörður á ísafirði
og ég lét fljótlega binda bókina og
hafði nokkurn áhuga á að sann-
reyna, hvort hún yrði almennt
lesin. Segja má, að sú yrði raunin,
og það, sem meira var, ég heyrði
oftar en einu sinni um hana rætt í
þeim hópi, sem safnaðist saman í
biðröð, þegar útlán fóru fram.
Yfirleitt fannst fólki það fjar-
stæða að líf dýrlingsins gæti orðið
mönnum hér á landi fyrirmynd.
Það væri svo fjarri aðstæðum.
Einn nefndi Fjalla-Eyvind og
Höllu, annar sagði, að helzt væri
hugsanlegt, að maður, sem lifði
svipuðu lífi og flakkarar liðins
tíma hefðu lifað, gæti að nokkru
leyti fetað í fótspor Krists. En
einn lét svo um mælt, að bókin
sannaði, að jafnvel menn í heitu
landi, sem hefðu þá lífsaðstöðu,
sem dýrlingurinn hefði haft, hlytu
að pína úr sér lífið fyrir aldur
fram, ef þeir ætluðu sér að lifa í
fyllsta samræmi við kenningar
Krists. Ennfremur var sagt í
þessu sambandi, að einmitt spillti
fyrir kristindóminum, að það, sem
þar væri krafizt, væri öllum ofur-
efli. Svo var það eitt kvöldið, að
mættur var Þórður Kristjánsson,
roskinn sjómaður og verkamaður,
sem ég var búinn að kenna að lesa
góðar bækur. Hann lét þau orð
falla, þá er rætt var um þessi efni,
að hann væri víst ekki öðrum
fremur biblíufastur, en svo mikið
myndi hann, að Kristur hefði sagt,
að það, sem maðurinn gerði sínum
minnstu bræðrum, gerðu þeir hon-
um sjálfum. Og svo væri það
annað, sem ætti að geta komið
hverjum einum að gagni í lífinu.
Kristur hefði sagt: Allt, sem þér
einnig verið í Hollandi. Viti
menn! kemur ekki einn þaðan án
þess að vera á kafi í Conception-
alisma. Satt að segja var ég
búinn að fá þá hugmynd um
Holland, að ekkert væri þar á
ferð nema það, er þeir kalla
Nýlist hér á íslandi. Sigurður
Örn hefur sjaldgæfa kímnigáfu,
er honum tekst fullkomlega að
koma til skila. Þessi kímni hefur
vissan undirtón, er ber í sér
harða ádeilu á kerfið: t.d. koma
hér við sögu Möppudýrin, ráð-
herrar, prestar og konungar.
Myndröð frá Flatey finnst mér
með því besta eftir Sigurð Örn,
og er hann þá ekki í blaðastíln-
um, heldur er þetta það, er Danir
kalla „Farvelagt tegning". Það
eru 70 verk eftir Sigurð Örn á
þessari fyrstu sýningu hans hér
á landi, og geri aðrir betur.
Hann er vandvirkur og hefur
mikið vald á línu og myndbygg-
ingu. Þetta er mikið hól fyrir
ungan mann, sem er að byrja
feril sinn, ef til vill borgar sig
ekki að segja öllu meir. Það er
ekki verra að eiga hitt og þetta
til góða, er fram líða stundir. í
stuttu máli: Þarna kemur fram
ungur maður, sem ég hef sérlega
gaman að, og hver veit nema
hann eigi eftir að veita drjúgt
innlegg í myndlist okkar.
Skemmtilegt plakat og mjög
snotur sýningarskrá fylgir þess-
ari sýningu þeirra Braga og
Sigurðar. Er það nokkuð
óvenjulegt að sjá jafn vandlega
búið um hnúta og í þessu tilfelli.
En segja mætti mér, að hér væri
á ferð reynsla Sigurðar sem
auglýsingateiknara, og ef svo er
mætti einnig taka þennan þátt
með í reikninginn. Vonandi
verða ekki allir svo uppteknir af
pólitík næstu daga, að þeir gefi
sér ekki tíma til að sjá þessa
skemmtilegu sýningu.
Valtýr Pétursson.
viljið að aðrir menn gjöri yður,
það skuluð þér og þeim gjöra.
Menn setti hljóða, og ég hélt
áfram afgreiðslu bóka steinþegj-
andi.
Hin nýja útgáfa af bók séra
Friðriks J. Rafnar er með miklum
myndarbrag, en um hana hefur
séð Torfi Ólafsson, sannkaþólskur
og mjög virkur sem slíkur. Hann
ritar skilmerkilegan formála, og í
honum segir hann meðal annars:
„Sáralitlu hefur verið breytt í
þessari útgáfu, en mál og stíll séra
Friðriks J. Rafnar látið halda sér,
enda þarf ekki um það að vanda.
Þá ritar Torfi alllangan eftirmála,
þar sem hann skýrir fyrst og
fremst frá upphafi og þróun Fran-
ciskureglunnar, en af þeirri reglu
eru nunnurnar, sem vinna af
einstæðum áhuga, dugnaði og
fórnfýsi að starfrækslu sjúkra-
húss, barnaskóla og prentsmiðju.
Þær setja og prenta Merki kross-
ins og sitthvað fleira, hafa meðal
annars vélsett Sögu heilags Frans
frá Assisí. í eftirmálanum segir
frá því, að það var hinn mæti
maður og rithöfundur Oscar
Clausen, sem átti frumkvæðið að
hinni kaþólsku stofnun og starf-
semi í Stykkishólmi, enda leitaði
hann þar liðsinnis, sem þess var
fyrst og fremst von, fékk til liðs
við sig hinn röggsama guðsmann
og framkvæmdafrömuð, Meulen-
berg biskup og nunnur í Landa-
koti. Er saga hinnar fjölþættu
starfsemi kaþólskrar kirkju í
Stykkishólmi næsta fróðleg og allt
að því furðuleg.
Bókin er prýdd fjölda litmynda,
sem að einu eða öðru leyti tengjast
starfi og lífi Frans frá Assisí — og
svo er og um bókarkápuna.
Ég þakka svo góðum gefanda
þessa merku bók og Torfa Ólafs-
syni vandaða og fróðlega formála
og eftirmála, og ég leyfi mér að
fullyrða, að nú — á tímum nægðar
og nautna, eigi hún brýnt erindi
við fjölmarga. Og víst er um það,
að engan mun það mannskemma
að lesa hana og hugleiða, hvort
hún bendi ekki til þess, að maður-
inn lifi ekki á einu saman brauði.
Guðmundur Gíslason Hagalin.
Þórarinn Eldjárn
Erindi
Iðunn 1979.
Þórarinn Eldjárn er einkenni-
legt skáld sem fer sínar eigin
leiðir þrátt fyrir samfylgd skálda
eins og Jónasar Hallgrímssonar,
Jóns Helgasonar og Steins Stein-
ars. Ekki má heldur gleyma Jó-
hannesi Birkiland, en Harmsaga
hans hefur oftar en einu sinni
orðið Þórarni að yrkisefni.
Hefðbundið form ljóða Þórarins
Eldjárns segir ekki allt um þau.
Þótt skáldið rími og stuðli af
eðlislægri hagmælsku og skorti
ekki tilvísanir í gamlan kveðskap
og þjóðsögur eru yrkisefnin oft
nútímaleg. Til dæmis lýsir hann
ungri Reykjavíkurkonu í kvæðinu
Rósa á heimleið. Hún hefur fengið
sér að borða á Fjarkanum og er nú
á leið gangandi heim í Norðurmýri
því „heldur vill hún kenna til og
ganga/en sitja líkt og Eygló undir
stýri/með afborgunarföla báða
vanga". Hún bregður sér inn í
ísafold, gengur fram hjá frægum
bókum, fornum og nýjum, en
þegar hún nálgast dyrnar sem
snúa út að Austurvelli verður
henni litið á hólfin sem geyma
erlend blöð. „Og fögnuðurinn fer
um hana hér/sem fyllti menn er
Grettir deyddi vominn,/hún trúir
varla þessu sem hún sér:/HÚN
SÉR AÐ DÖNSKU BLÖÐIN ERU
KOMIN".
Kannski finnst lesendum þetta
bara venjulegt grínkvæði, en eitt
er víst að með sérkennilegum
hætti bregður það ljósi á fortíð og
nútíð. í skoplegum myndum af lífi
nútímafólks skírskotar Þórarinn
Eldjárn sífellt til liðins tíma og
bókmennta. „Hún ísafold liggur
og logar af banvænni sótt“, yrkir
hann um þjóðarvanda. Um
skemmtanalíf unga fólksins er
sagt: „og nýjustu dansarnir duna
/á diskótekinu í Hruna".
Þórarinn Eldjárn vakti ungur
athygli með Kvæðum (1974) sem
höfðuðu einkum til kynslóðar
hans, ungs menntafólks. Disney-
rímur frá í fyrra juku hróður hins
orðhaga samfélagsgagnrýnanda.
Nýja bókin er beint framhald
Kvæða, en í henni eru líka ljóð
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
sem minna á Disneyrímur, saman-
ber Nóbelskvæði þar sem fjallað
er um hin kunnu verðlaun:
„syndagjöldin fyrir dínamítið".
... erindi vitnar einnig um til-
hneigingu skáldsins til að festa á
blað hversdagsheim sinn (Sonar-
dilla/Föðurdilla) og koma til skila
minningum úr bernsku (í safn-
tröppunum). Þessi ljóð og fleiri í
líkum anda eru að mínu mati
dæmi um æskilega þróun í ljóða-
gerð Þórarins Eldjárns.
Því ber ekki að neita að mörg
kvæði bókarinnar eru fyrst og
fremst hagmælska og löngun til
að skemmta lesendum eða þóknast
þeim. Stundum verður gamansemi
höfundarins of léttvæg, það sem á
að vera fyndið eitthvað annað.
Ekki má falla fyrir þeirri freist-
ingu að ríma út í bláinn vegna
þess hve það er auðvelt.
Sjálfur gerir Þórarinn Eldjárn
sér grein fyrir takmörkunum
sínum því að í bókarlok lætur
hann fylgja eftirfarandi játningu:
sló éit þar stefin sem nýttust úr nót minni
og vörpu
á nokkuð svo einstrengingslega hörpu
Hógværð skáldsins skal þó ekki
lögð honum til lasts. En skiptir
hann um hörpu eða bætir við
streng?
Það ætti ekki að saka.
Sinfóníutónleikar
Efnisskrá: ,
Árni Björnsson — Forleikur að
Nýársnóttinni
Johan Svendsen — Sinfónía nr.
2, óp 15
Rachmaninov — Píanókonsert
nr. 2
Einleikari: Rögnvaldur Sigur-
jónsson
Stjórnandi: Karsten Andersen
Forleikurinn að Nýársnóttinni
er nærri 30 ára gamalt verk,
saminn af manni, sem er, án
þess að nokkuð sé ofsagt, einn
þeirra er við Islendingar eigum
mikið að þakka fyrir ótaldar
stundir erfiðis við sköpun Sin-
fóníuhljómsveitar íslands. Það
var ánægjulegt að heyra þetta
verk leikið við betri skilyrði en
voru fyrir hendi hér á landi er
það var frumflutt og var mótun
stjórnandans, Karstens Ander-
sen, á Forleik Árna Björnssonar
mjög góð. Annað verkið á efn-
isskránni var önnur sinfónían,
eftir Johan Svendsen. Sinfóní-
una samdi Svendsen 1876, eða
um sama leyti og við íslendingar
Tðnllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
vorum farnir að huga að lúðra-
blæstri, en í lúðrum heyrðist
fyrst hér á landi árið 1874.
Svendsen var einn af glæsi-
legustu tónlistarmönnum á
Norðurlöndum og frábært tón-
skáld. Það mátti finna fyrir
stolti í stjórnun Karsteins And-
ersen og hljómsveitin lék verkið
á köflum mjög vel.
Síðasta verkið var svo Píanó-
konsert nr. 2 eftir Rachmaninov.
Þetta verk hefur haft mikil áhrif
og má m.a. merkja þau í kvik-
mynda- og dægurtónlist allt til
dagsins í dag. Áhrif þess eru
samstæð áhrifum þeim er Can-
sónettan hafði á óperuna, er hún
tók sæti da capo aríunnar. í
sinfónískum verkum er heil-
steypt laglína ekki skilyrði og
þegar píanókonsert breytist úr
sviptingum milli píanós og
hljómsveitar í glampandi fallega
Cansónu, vilja allir syngja með
og þar er að finna skýringuna á
því hversu oft má heyra lag-
línurnar úr þessum píanókonsert
fluttar í alls konar blæbrigðum.
Rögnvaldur Sigurjónsson er
sérkennilegur listamaður og
leikur á ýmsu hjá honum. Nú var
flutningur hans svo rólegur og
yfirvegaður og þó eins og hann
væri annars hugar. í hæga
kaflanum átti hann falleg tilþrif
en heildarsvipur verksins var ef
til vill einum of kyrrlátur en þó
rómantískur og fallegur. Rögn-
valdur, sem listamaður, á margt
sammerkt með íslenskri veðr-
áttu, stórar og hömlulausar
sviptingar og nú virðist kyrrð
hvíla um sinn yfir leik þessa
bardagamanns og vonandi á
hann eftir að leika okkur þau
blæbrigði íslenskra veðráttu er
fallegast hafa verið túlkuð af
skáldum okkar.
Jón Ásgeirsson.