Morgunblaðið - 11.12.1979, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 1979
Rúna Gísladóttir og Þórir S. Guðbergsson:
Leikþörf og
leikföng barna
Hvað er keypt og hvers vegna?
Koma stríðsleikföng í staðinn
fyrir legg og skel?
Við lifum ekki í gamla tímanum, en getum að einhverju leyti
breytt viðhorfum og hugsanagangi komandi kynslóða. Leikföng
eru til þess ætluð að mæta athafna- og rannsóknarþörf
barnsins.
„Gömlu, góðu
dagarnir“
Yfir „gömlu, góðu dögunum"
hvílir oft einhver sérstakur blær.
Bernsku- og æskuminningar vekja
gjarnan hjá okkur sérstakar
kenndir — fjarlægðin gerir fjöllin
blá.
Leikurinn með legg og skel er að
mestu horfinn, en minningin um
góða samveru og gefandi leiki
lifir. Leikurinn með hrútshorn,
steina, fífla, fjaðrir o.fl. sést varla
meðal barna, en sætleg minning
lifir eftir hjá hinum fullorðnu,
minning, sem við gælum oft við,
en gerum lítið með. Við vitum eins
og óljóst, hvaða leikir og leikföng
voru okkur mikils virði hér áður
fyrr, en í ysi og erli, kapphlaupi
við tímann og vaxandi verðbólgu,
hefur okkur mistekist að flytja
þennan arf yngri kynslóðum.
Hvað veljum við handa börnum
okkar og hvers vegna? Hvaða
áhrif geta leikföng haft á börn?
Hafa stríðsleikföng leyst af hólmi
legg og skel? Það er þörf á því að
endurskoða viðhorf okkar til leik-
fanga með tilgang og markmið í
huga.
Leikur er hluti af menningu
okkar, arfi og siðum. Hann hefur
breyst og þróast í tímanna rás og
börn „erft“ leiki frá foreldrum
sínum, öfum og ömmum o.s.frv.
Hinir fullorðnu hafa áhrif á börn-
in, kenna þeim og hjálpa þeim að
velja og hafna. Tímarnir eru
breyttir, en tilgangur leikjanna er
áfram hinn sami.
Tilgangur
og markmið
Þjóðfélagshættir hafa breyst,
iðnvæðing og tæknimenning hafa
gjörbreytt lífi okkar — en leikþörf
barnsins breytist ekki. Leikurinn
MEÐ ORFI OG UÁ
Samskipti fullorðinna og
barna er nauðsynlegur þátt-
ur í almennum þroska
barna.
1. grein
er líf barnsins. Barnið leikur sér
af því að það hefur þörf fyrir það
bæði til þess að þjálfa fín- og
grófhreyfingar, til þess að þrosk-
ast tilfinningalega, félagslega og
vitsmunalega. Leikurinn getur
aukið hugtakaskilning barnsins
og um leið haft áhrif á málþrosk-
ann. Það leikur sér með hluti,
skoðar þá, lærir nöfnin á þeim,
skilur hlutverk þeirra og gildi og
setur þá í samband og samhengi
við daglegt líf.
Leikurinn breytist eftir þroska
barnsins. Handleggja- og fóta-
hreyfingar vöggubarnsins virðast
í fyrstu vera fálmkenndar og
óöruggar, en þær eru samt góð og
nauðsynleg þjálfun fyrir smá-
vaxna vöðva. Síðan byrja börnin
að rannsaka líkama sinn, stinga
fingrum og tám í munninn. Um
leið og barnið fæðist hefst sem
sagt hinn mikli og spennandi
„rannsóknarleiðangur" í lífsins
ólgu sjó!
Dr. Símon Jóh. Agústsson segir
í bók sinni: Leikir og leikföng:
„Klaufaskapur, fákunnátta og
misheppnun, sem hafa myndu
hættulegar afleiðingar í þjóðfé-
laginu, hafa engin slík eftirköst í
leikjum. Þar fær barnið tækifæri
til þess að æfa sig og gera
tilraunir, leiðrétta sig og afla sér
nytsamlegrar lífsreynslu á mörg-
um sviðum, án þess að þessi
reynsla verði því of dýrkeypt.
Leikirnir hafa aðallega uppeldis-
gildi vegna þess, að þeir hafa
ýmsa hæfileika, þeir hafa aðallega
æfingagildi. Aðalatriði leikjanna
er ekki árangurinn eða verkið,
heldur sú æfing og færni, sem þeir
veita.“
Við lifum ekki í gamla tíman-
um, en getum að einhverju leyti
breytt viðhorfum og hugsana-
gangi komandi kynslóða. Leikföng
eru til þess ætluð að mæta at-
hafna- og rannsóknarþörf barns-
ins. Þau eru snar og mikilvægur
þáttur í heimi og lífi barnsins og
hafa áhrif á þroska þess á marga
vegu. Það veltur því á miklu hvers
konar leikföng við veljum börnum
okkar, hvaða leiki þau læra á
„heimavígstöðvum", í leikfimi og
annars staðar sem þau koma
saman.
Mörg börn hafa farið
ógleymanlegar fjöruferðir
með foreldrum sínum eða
félögum.
Gott og vont
Það er erfitt í Þessu sem og öllu
öðru uppeldi að gefa einhverja
ákveðna forskrift fyrir því, hvað
er gott og hvað er ekki gott, hvað
eru holl leikföng eða óholl, hættu-
leg eða hættulaus o.s.frv.
Það er alltaf erfitt að vega og
meta og dæma. Við eigum í
nokkrum vanda og megum ekki
hlaupast frá honum. Við erum
knúin til að hugsa ef við viljum
ekki láta „tískuna" gleypa okkur

Gísli Konráðsson og ævistarf
hans er eitt hinna furðulegu
fyrirbæra í ísienzku þjóðlífi. f
fari hans var ríkust „fýsnin til
fróðleiks og skrifta“, fátækleg-
ur kostur bóka var notaður til
hlítar og andi fornra sagna og
kveðskapar bregður blæ yfir
daglegt líf. Syrpa þessi úr
handritum hans hefur að geyma
þjóðsögur og munnmæli hvað-
anæva af landinu og er þó að-
eins lítið eitt af því er þessi
mikli fræðaþulur skráði. Þeir
fjársjóðir, sem Gísli Konráðs-
son lét eftir sig, verða skemmti-
efni margra kynslóða, rann-
sóknarefni margra alda, — og
„meira þó í huga hans hvarf
með honum dánum“.
Syrpa Gísla Konráðssonar er
án efa ein þjóðlegasta bókin,
sem út kemur á þessu ári.
Þetta er þriðja bindi þessa bóka-
flokks og hefur að geyma 16
nýja þætti um mæður, skráða
af börnum þeirra. Alls eru þá
komnir 46 þættir í öllum þrem
bindum þessa skemmtilega
bókaflokks, um húsfreyjur úr
sveitum og bæjum og frá víð-
um starfsvettvangi. Með safni
þessu er mótuð all góð þjóð-
lífsmynd þess tíma er þessar
húsfreyjur störfuðu á, dregnar
fram myndir, sem vart munu
gleymast þeim er bækurnar
lesa, því hver þáttur safnsins
er tær og fagur óður um móður-
ást.
Enn eru öll þrjú bindin fáanleg,
en óðum gengur á upplag fyrri
bindanna, svo vissara er að
tryggja sér eintak af þeim fyrr
en seinna.
Tryggva saga Ófeigssonar er
tvímælalaust ein merkasta
ævisaga síðari tíma. Hún er
samfelld baráttusaga manns,
sem stöðugt sótti á brattann,
mat menn eftir dugnaði, kjarki
og krafti, og flokkaði þá í „úr-
valsmenn“ og „liðléttinga“.
Sjálfur var Tryggvi umdeildur,
enda maðurinn mikillar gerðar
og ærið umsvifa- og fyrirferðar-
mikill í íslenzku þjóðlífi síðasta
mannsaldurinn.
Tryggva saga Ófeigssonar er
mesta sjómannabók, sem gef-
in hefur verið út á íslandi, og
samfelld saga togaraútgerðar
frá fyrstu tíö. Bókin er sjór af
fróðleik um allt er að fiskveiðum
og útgerð lýtur og hún er ekki
aðeins einstæð í bókmenntum
okkar, hún er stórkostlegt
framlag til íslenzkrar þjóðar-
sögu.