Morgunblaðið - 11.12.1979, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 1979
34
Ævar R. Kvaran:
Hetjusaga alþýðumanns
Jóhann J.E. Kúld
í LÍFSINS ÓLGUSJÓ
Ægisútgáfan, 1979.
Reykjavík.
Nöfn sumra þeirra íslenskra
bóka, sem út koma núna fyrir
jólin, virðast stundum ærið tilvilj-
anakennd. Mig grunar að stundum
séu nöfnin meira valin með tilliti
til auglýsingagildis en að bækurn-
ar beri nöfn með rentu.
Titill þeirrar bókar, sem ég geri
að umtalsefni í þessari grein,
stendur aö þessu leyti óvenjuvel
fyrir sínu. Hún segir frá sjómanni,
sem oft átti við ærinn mótbyr að
stríða, ekki síður á landi en legi.
Og að mínum dómi er þetta
hetjusaga, þó bersýnilegt sé að
höfundur æ’tlist ekki til þess, því
hvergi gætir hér nokkurs belgings
eða sjálfsálits, sem beri vott um
það. Það eru viðbrögð sögumanns
við atvikum og örðugleikum, sem
gera hann svo virðingarverðan, að
ég kalla þetta hetjusögu.
Frásögn Jóhanns Kúlds í þess-
ari bók er hluti af sögu kreppuár-
anna á Islandi, sem voru afleiðing
heimskreppunnar 1929. Það er
ekki hætt við því, að okkur, sem
lifum þessa tíma, hverfi þeir úr
minni. Böl atvinnuleysisins hafði
lagt sína myrku hönd yfir landið.
Fátækt var því mikil og jafnvel
matarskortur hjá mörgum. En
fólk virðist hafa verið stoltara þá
en núna. „Að fara á sveitina" var
það sem enginn vildi láta henda
sig. Það var talið mannskemmandi
og algjör niðurlæging. Ég vil taka
það skýrt fram, að ég er ekki að
minnast á þetta hér í sambandi
við bókina sem ég er að fjalla um,
heldur aðeins lýsa eigin viðhorfum
mínum sem unglings á því tíma-
bili, sem bókin fjallar um, því
„blessað stríðið" bjargaði okkur
öllum úr þessum kröggum, eins og
kunnugt er.
Jóhann var matsveinn á
síldveiðiskipum á þessu tímabili
og virðist hafa verið vinsæll sjó-
maður. Lýsing hans á lífi og
störfum fiskimanna við veiðar er
mjög góð og nákvæm og hefur því
tvímælalaust þjóðfélagslegt gildi.
En vitanlega varð hann, eins og
aðrir sjómenn, iðulega að leita
atvinnu í landi, þegar skipsrúm
var ekki að fá. Lýsing Jóhanns á
starfi og lífsháttum alþýðumanna
á Akureyri á þeim tímum er mjög
athyglisverð, auk þess sem hann
ásamt öðrum iðulega lenti í ýms-
um átökum á vinnumarkaðinum á
þessum atvinnuleysistímum. Það
kemur nefnilega glöggt fram í
þessum endurminningum, að Jó-
hanni er snemma falin forusta í
Jóhann J.E. Kúld
verkalýðsmálum, svo hann hlýtur
að teljast meðal brautryðjenda
verkalýðshreyfingar á íslandi.
Það var einkum tvennt, sem
gerði lífskjör Jóhanns Kúlds erfið
og hörð á þessum krepputímum: í
fyrsta lagi forusta hans í lífs-
kjarabaráttu verkalýðsins og svo
heilsuleysi.
Það er bersýnilegt af frásögn
þessarar bókar og kemur beinlínis
fram í tilvitnuðum orðum ákveð-
inna manna og samtölum við þá,
að Jóhann hefur verið dugandi
starfsmaður, því þeir sem veittu
honum vinnu virðast hafa sóst
eftir því að fá hann aftur til sín.
En þegar á reyndi var þetta ekki
nóg. Atvinnurekendum virðist
hafa sviðið mjög forusta hans í
baráttu verkalýðsins fyrir bættum
kjörum og notuðu aðstöðu sína á
þessum atvinnuleysistímum til
þess að reyna að kúga hann eða
múta honum til þess að hætta
þessum afskiptum. Það er ekki
falleg saga, en hér er hún rakin
með upprifjun samtala og nafn-
greindra manna, sem gerir það að
verkum, að höfundur hlýtur hér að
vera að segja ómengaðan sann-
leikann.
Og það eru einmitt viðbrögð
hans við þessum tilraunum, sem
að mínum dómi gera baráttu hans
hetjulega, því hann neitaði með
öllu að bregðast félögum sínum,
þótt freistingin hljóti að hafa
verið mikil. í stað fullkomins
atvinnuöryggis varð hann nú að
horfast í augu við það að vera á
svörtum lista meðal atvinnurek-
enda og svo bætist það við, að
hann var kvæntur og þar að auki
svo heilsulaus orðinn, að honum
var beinlínis hætta búin af erfiðis-
vinnu, því hann var berklaveikur.
Hann dvaldi langtímum saman á
hælum og konan hans líka, enda
dró þessi sjúkdómur hana að
lokum til dauða.
Látlaus lýsing höfundar á við-
skilnaði þessara hjóna, sem unn-
ust, er einn fegursti kafli þessarar
bókar.
Einn er sá þáttur í frásögn
bókarinnar, sem mjög er athyglis-
verður, en það eru skyggnisýnir
Jóhanns. Til dæmis maðurinn sem
hann sér hvað eftir annað á gamla
Lagarfossi á ýmsum stöðum á
skipinu og misjafnlega klæddan
eftir því hvað hann er að fást við
þá stundina. Eru þær frásagnir
sumar æðispennandi. Sýndi höf-
undur mikla hugdirfsku gagnvart
þeim reimleikum og komst hann
síðar að því, að maður þessi hefði
horfið af Lagarfossi í vondu veðri
um nótt og töldu flestir, að hann
hefði tekið fyrir borð á stríðsárun-
um 1914-1918.
Ég tel bókina í LÍFSINS ÓLGU-
SJÓ höfundi sínum til sóma.
Palle Petersen
Börn jarðar
***
Forsiða bókarinnar, sem er um
börn og fyrir börn.
Börn
jarðar á
barnaári
BÓKAÚTGÁFAN Bjallan hf. hef-
ur sent frá sér bókina Börn jarðar
eftir danska rithöfundinn Palle
Petersen. Kristín Unnsteinsdóttir
og Fríða S. Haraldsdóttir hafa
þýtt bókina. Börn jarðar er upp-
haflega gefin út af Barnahjálp
Sameinuðu þjóðanna (UNICEF)
og hefur nú á barnaári komið út í
mörgum löndum. Bókin' lýsir í
máli og myndum aðstöðu og lífs-
kjörum barna víða um heim.
Aftast í bókinni eru ítarlegar
leiðbeiningar til foreldra, kennara
og fóstra um hvernig fjalla má um
efni bókarinnar. Prentstofa G.
Benediktssonar sá um setningu og
prentun.
Málverka-
sýning í Nýja
Galleríinu
LAUGARDAGINN 8. desember
var opnuð málverkasýning í Nýja
galleríinu að Laugavegi 12, uppi.
Þarna sýna fimm listamenn
verk sín, þeir Árni Garðar Krist-
insson, Hjálmtýr Bjarg, Kristinn
Morthens, Magnús Þórarinsson og
Sigurður Haukur Lúðvíksson.
Ennfremur eru sýndar myndir
eftir Kjarval og Jón Helgason.
Allar myndirnar eru til sölu.
Sýningin verður opin daglega til
jóla frá klukkan 13—18 og er
aðgangur ókeypis.
Kær kveðja til allra þeirra,
sem beðið hafa eftir ódýrri
ljósritunarvél fyrir
venjulegan pappír!
Við bjóðum þér splúnkunýja OMIC SELEX
1100 LD fyrir aðeins:
Kr. 1.450.000.-
Þegar aðrar sambærilegar vélar kosta
frá 1.900 þúsundum upp í rúmlega
3 milljónir, ef ekki meira.
(OMIC)
lUPl
Sýningarvél í verzlun okkar.
Komið, skoðið - Hringið, skrifið.

%
fm
i.ujj.
SKRIFSTOFUVÉLAR H.F.
+•= 4- ^
Vþ. x
HVERFISGATA
33