Morgunblaðið - 05.02.1980, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. FEBRÚAR 1980

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakið.
Stjórnmál eru ekki faðm-
lög. Þau eru keppni
þátttakenda um metorð og
völd. Sagan hefur sýnt, að
minnsti klofningur í stjórn-
málaflokkum getur reynzt
þeim þungur í skauti og
jafnvel stórhættulegur.
Þannig gekk Framsóknar-
flokkurinn ekki heill til
skógar frá því hann klofnaði
og þar til endanlegt uppgjör
fór fram milli Jónasar frá
Hriflu og forystumanna
flokksins. Á því tímabili
gengu Tryggyi Þórhallsson
og Ásgeir Ásgeirsson úr
flokknum. Enn klofnaði
flokkurinn vegna Möðru-
vallahreyfingarinnar og
voru þá möðruvellingar
reknir úr Framsókn. Héðinn
Valdimarsson klauf Alþýðu-
flokkinn á sínum tíma og
hóf skammvinnt samstarf
við kommúnista. Síðar
klofnaði flokkurinn aftur
vegna átaka innan foryst-
unnar út af Hannibal Vald-
imarssyni, sem einnig gekk
til samstarfs við kommún-
ista um skeið. Og sjálfur
hefur Kommúnistaflokkur-
inn margklofnað og miklir
forystumenn sagt skilið við
hann eins og Hannibal,
Björn Jónsson og Áki Jak-
obsson, sem allir sneru heim
til föðurhúsanna, Alþýðu-
flokksins.
Þannig hefur íslenzk
stjórnmálasaga síður en svo
verið átakalaus. Hún hefur
þvert á móti einkennzt af
miklum átökum, ekki sízt
innan stjórnmálaflokkanna
sjálfra og margir þverbrest-
ir komið í ljós. En þrátt
fyrir það hafa fyrrnefndir
flokkar staðið af sér hretið.
Það mun Sjálfstæðisflokk-
urinn einnig gera eftir þau
átök, sem átt hafa sér stað
innan hans frá því í forseta-
kosningunum 1952, þegar
Gunnar Thoroddsen gekk
þvert á stefnu forystunnar
og í lið með tengdaföður
sínum, ásamt fjölda sjálf-
stæðismanna, en það tryggði
Ásgeiri Ásgeirssyni sigur í
forsetakosningunum. Að
öðru leyti hefur verið heldur
átakalítið innan forystu
Sjálfstæðisflokksins og
a.m.k. hefur málefnaágrein-
ingur ekki orðið til þess að
það hrikti í stoðum flokks-
ins. Þó urðu átök milli Jóns
Þorlákssonar og Ólafs Thors
um gengismál á þriðja ára-
tugnum og kjördæmamál á
þeim fjórða, en allur ágrein-
ingur leystur í bróðerni og
órjúfandi vinátta alla tíð
með þessum stórbrotnu for-
ystumönnum flokksins og
arftaka þeirra, Bjarna Bene-
diktssyni.
Það hefur ekki farið milli
mála, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur átt við að etja
innanflokksvandamál frá
því síðastnefndi foringinn
féll í valinn í blóma lífsins.
Jóhann Hafstein tók við af
honum og stjórnaði flokkn-
um um skeið af alkunnu
drenglyndi og heiðarleika.
Hann kvað það köllun sína
að brúa bilið milli fortíðar
og framtíðar, sjá um að
flokkurinn kæmist heill og
óskiptur í hendur yngra for-
ystumanns — og það gerði
hann með sóma. Hann var
síðasti forsætisráðherra
Viðreisnarstjórnarinnar. En
þá gáfust Alþýðuflokksmenn
upp og þorðu ekki að halda
því heillaríka samstarfi til
streitu. Komst þá enn á
vinstri stjórn, landinu til
óheilla, enda hófst þá sú
óðaverðbólga og ringulreið,
sem af henni hefur leitt, og
við höfum ekki enn bitið úr
nálinni með þau ósköp öll.
En nú hefði þurft að taka á
með festu.
Minnst hefur borið á átök-
um innan Sjálfstæðisflokks-
ins í íslenzkri stjórnmála-
sögu, ef frá eru talin átökin
1952 og afleiðingar þeirra og
svo þau átök, sem nú eiga
sér stað innan flokksins.
Ekki hefur verið um að ræða
neinn málefnalegan ágrein-
ing, í hæsta lagi mismun-
andi túlkanir á stöðunni í
stjórnmálum. Hér hefur
fremur verið um persónu-
lega valdastreitu að ræða,
sem sjálfstæðismenn um
land allt hafa horft upp á
með sívaxandi ugg og
áhyggjum.
Augljóst er að ekki
hafa allir getað unað
málalokum á síðasta
landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins, þegar Geir
Hallgrímsson var kosinn
formaður hans með yfir-
burðum. Nú er svo komið,
að Gunnar Thoroddsen,
varaformaður flokksins,
hefur tvívegis gripið inn í
stjórnarmyndunartilraun-
ir formanns síns með þeim
hætti, að Geir Hallgríms-
son telur, aö afdrifaríkt
hafi orðið, fyrst þegar
hann fyrir skemmstu fór
að gæla við minnihluta-
stjórn framsóknar- og al-
þýðuflokksmanna án um-
boðs frá þingflokki Sjálf-
stæðisflokksins og nú,
þegar hann tekur frum-
kvæðið í sínar hendur —
án samráðs við formann
flokksins eða þingflokks,
hvað þá þingflokkinn
sjálfan, en slíkt heitir á
íslenzku tilraun til klofn-
ings, hvað sem líður sléttu
og felldu yfirborðinu að
öðru leyti. Slíkt hefur
aldrei gerzt fyrr í sögu
Sjálfstæðisflokksins, að
gengið sé með þeim hætti
framhjá formanni hans og
þingflokki og allur saman-
burður við myndun Ný-
sköpunarstjórnarinnar
1944 er út í hött. Þá
myndaði formaður flokks-
ins, Ólafur Thors, ríkis-
stjórn að vilja þingflokks
síns, en fimm þingmenn
treystu sér ekki til að
styðja hana vegna aðildar
kommúnista, en nú er
reynt að mynda vinstri
stjórn með aðild fram-
sóknarmanna og komm-
únista, sem sjálfstæðis-
menn hafa aldrei unnið
með fyrr í einni og sömu
ríkisstjórn — og reynt að
kljúfa þingmenn flokksins
út úr þingflokknum til að
þetta takist. Hér er að
sjálfsögðu ekki höfuð-
atriði, að verið sé að
mynda méirihlutastjórn,
heldur að höfuðandstæð-
ingar Sjálfstæðisflokksins
reyna að nota óánægju
meðal einstakra sjálf-
stæðismanna til að mynda
ríkisstjórn, sem klyfi
flokkinn. Á því hefur verið
tönnlazt hve nauðsynlegt
sé að mynda ríkisstjórn,
en þeir rúblumenn og
ýmsir aðrir virðast ekki
telja það neinu skipta,
hvers konar ríkisstjórn
verið er að mynda. Það
hlýtur þó að vera aðal-
atriðið og ekki síður hitt
að væntanlegir stuðn-
ingsmenn ríkisstjórnar
Gunnars Thoroddsens fái
að sjá málefnasamning
hennar, en á það virtist
skorta í gærkveldi. Það
gefur auga leið, að þing-
flokkur Sjálfstæðisflokks-
ins getur ekki stutt þessar
aðgerðir eins og á málum
er haldið. Það segir t.a.m.
mikla sögu, að málefna-
samningurinn var ræddur
á sunnudag í höfuðstöðv-
um kommúnista á íslandi,
Rúblunni við Laugaveg.
En ef Rúblan kemst á
laggirnar undir forystu
dr. Gunnars, hlýtur það að
leiða til alvarlegs klofn-
ings í forystuliði sjálf-
stæðismanna, en þá er
eftir að sjá, hvort sjálf-
stæðisfólki um land allt
þyki ekki nóg komið. Hitt
er svo annað mál, að
stjórnmál eru ekkert
faðmlag, a.m.k. ekki faðm-
Iag til frambúðar og höf-
uðpersónur þessa valda-
tafls eiga eftir að upplifa
það með eftirminnilegum
hætti. En sá klofningur,
sem varð í Sjálfstæðis-
flokknum vegna sérstöðu
Gunnars Thoroddsens,
hlaut að draga dilk á eftir
sér. Menn töldu þó, að
sjálfstæðismenn bæru
gæfu til að standa saman,
þegar þingflokkurinn
hafði í síðustu viku lýst
yfir nær einróma trausti á
Geir Hallgrímssyni, for-
manni flokksins og áfram-
haldandi stjórnarmynd-
unartilraunum hans og að
þeirri samþykkt stóðu
menn, sem nú eru orðaðir
við Rúbluna.
Morgunblaðið harmar,
að borgaraleg öfl landsins
geta ekki snúið saman
bökum á örlagatímum. Ef
svo heldur fram sem horf-
ir, á ringulreiðin eftir að
magnast í landinu með
ófyrirsjáanlegum afleið-
ingum, en það verður ekki
vatn á myllu neinna nema
upplausnarafla — og þá
að sjálfsögðu helzt komm-
únista. Það væri átakan-
legt, ef borgaraleg öfl og
frjálshyggjufólk í landinu
félli um stundarsakir fyrir
pólitískum töfrabrögðum
einstakra stjórnmála-
manna og kynni ekki að
greina kjarna frá auka-
atriðum. Og það er ekki
sízt alvarlegt mál fyrir
lýðræði og þingræði í
landinu, að óeining skuli
ríkja í stærsta stjórn-
málaflokki landsins, Sjálf-
stæðisflokknum, og sjálf-
stæðismenn ekki bera
gæfu til að standa saman.
Það verður vatn á myllu
kölska. En Sjálfstæðis-
flokkurinn á eftir að
hrista af sér allar klofn-
ingstilraunir og ganga í
endurnýjun lífdaganna.
Það er ósk flestra Islend-
inga og gegn henni mun
ekkert afl í landinu geta
staðið til langframa. En
það tekur sjálfsagt tíma
að græða þau sár, sem nú
blæða.
Allt þetta upphlaup á
Alþingi íslendinga undan-
farna daga lýsir ekki
styrk þess, heldur veik-
leika. Því miður. En þá
spyrja margir hvað gerir
til, þótt sjúkdómurinn
birtist öllum almenningi.
Hann geti varla verið
launungarmál. Og hann
verði ekki læknaður nema
einkennin komi í ljós.
Gunnar Thoroddsen á
að baki sér langa pólitíska
sögu. Hún hófst með
glæsibrag, þegar hann
kom ungur á þing, aðeins
23ja ára, 1934. En Morg-
unblaðið treystir sér ekki
til að spá um, hver endir-
inn verður á þeirri gæfu-
legu byrjun. Það hafa
fleiri byrjað vel og nöfn
nokkurra þeirra nefnd í
þessari forystugrein s.s.
Tryggva Þórhallssonar.
Kalinn á hjarta þaðan
slapp ég — gat hann sagt
með Grími Thomsen, að
gráu gamni loknu. Það er
raunar megineinkenni
pólitískrar sögu íslands,
að klofningsmenn hafa
getað gert sér þessa
ljóðlínu að einkunnarorð-
um sínum. En við, sem
höfum horft með sívax-
andi undrun á þaó, sem
hefur verið að gerast á
Alþingi íslendinga undan-
farin dægur, eigum að
horfast í augu við stað-
reyndir og draga ályktan-
ir af þeim, en ekki öðru.
Það sem t.a.m. heita
klofningstilraunir, á ekki
að nefna einhverjum öðr-
um, fallegri nöfnum. Og
þeir sem þessi ósköp komu
á óvart, eiga að gera sér
grein fyrir því að aðdrag-
andinn er lengri en marg-
ur hyggur.
Að sigra heiminn er
eins og að spila á spil með
spekingslegum svip og
setja allt að veði — ekki
sízt í útvarpi og sjónvarpi.
Ekkert skiptir í raun og
veru máli í þeim leik og
allt gert „með glöðu geði“:
Og þótt þú tapir, það
gerir ekkert til,
því það er nefnilega
vitlaust gefið.
Vonandi á þjóðin eftir
að upplifa betri, heiðar-
legri og drengilegri spila-
mennsku en hún hefur nú
verið áhorfandi að.
Hún á það skilið.
RÚBLAN