Morgunblaðið - 15.03.1980, Blaðsíða 35

Morgunblaðið - 15.03.1980, Blaðsíða 35
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. MARZ 1980 35 Síðari grein Z og þær sem bárust gegnum skiln- ingarvitin fimm og langt og inni- legt lófatakið að aríunni lokinni sýndi að aðrir áhorfendur höfðu fundið fyrir því sama. I grísku goðafræðinni ekur Díonýsos, guð víns, jarðargróða og leiklistar, um heiminn og fyllir dýrkendur sina heilagri brjálsemi. Hátíðahöld þau, sem Grikkir efndu til Dionýsosi til dýrðar og af spratt leiklistin, voru tilraunir til að særa fram guðinn, láta hann taka sér bólfestu í líkama dýrk- endanna og veita þeim guðdómlegt frelsi. Þessar hátíðir lögðust að vísu af fyrir u.þ.b. tveimur árþús- undum og á Díonýsos trúir enginn lengur. En sannar það að guðinn ferðist ekki lengur um veröldina, ósýnilegur í vagni sínum, og fylg- ist með því hvernig mennirnir stundi þá helgiathöfn, sem hann lét þeim eftir í arf? Er kannski eini tilgangur allra þeirra fórna, sem leikhúsið krefst og enginn þekkir án þess að hafa lagt á sjálfan sig að knýja guðinn til að stöðva vagn sinn og líta í náð til dýrkendanna? Sjálfsagt hrista jarðbundnir lesendur höfuðið yfir slíkum hindurvitnum — og þekkja þá vonandi einhverjar betri skýr- ingar á öllu saman. Guðinn Díonýsos er duttlunga- fullur guð og miskunnarlaus og enginn veit með vissu með hvaða fórnum megi gera honum til geðs. Hann lætur sjaldan sjá sig nú orðið og kannski geðjast honum ekki alls kostar að hugarfari þeirra sem hafa dýrkun hans með höndum. Það eitt er víst að hann verður aldrei fangaður í einhverju gullnu búri, sem ríkir pólitíkusar, gáfaðir leikstjórar og snjallir leik- arar hafa smíðað í sameiningu, því að guðir láta ekki kaupa sig, það eina sem þeir spyrja um eru fórnir. Þá stund, sem ég var staddur í Berlín á síðastliðnu vori, lét hann sér finnast fátt um þær fórnir sem leikarar Peter Steins og listamenn Peking-Óperunnar færðu honum. En þegar austur- þýsk leikkona, sem ég sá og heyrði af hreinni tilviljun fara með hlutverk Madam Butterfly, upp- hóf raust sína stöðvaði guðinn vagn sinn og drap niður fæti örstutta stund. Má bjóða þér „góðan“ bolla af tei? Það eru ekki mörg bresku sjónvarpsleikritin, eða fram- haldsþættirnir, þar sem ekki er minnst á, fyrr eða siðar, að fá sér „góðan“ bolla af tei, „a nice cup of tea“. Tedrykkja virðist vera óaðskiljanlegur þáttur breskrar tilveru, og allra meina bót, að mati þarlendra. Sam- kvæmt nýlegum tölum drekkur hver Breti 650 bolla af tei á ári. Um magn drukkins te, hér á landi, eru ekki handbærar tölur, en ótrúlega margar tegundiraf tei eru hér á boðstólum í, að minnsta kosti, tveim stóru kjör- búða borgarinnar. Það eru heilar hillur af tepökkum, allskonar blöndur, sum nöfnin ákaflega framandi og sjálfsagt drykkur- inn af þeim ólíkur því tei, sem hjálpar dálkahöf. og fleirum til að komast „í gang“ morgunn hvern. Te-jurtin er sígræn, og vex í hitabeltis- og heitu loftslagi. Þau lönd, sem framleiða mest af tei eru Indland, Shri Lanka (áður Ceylon), Indonesia og Kína. Te- jurtin getur orðið 30—40 feta há, þegar hún vex villt, en í ræktun er hún höfð 2—6 fet á hæð. Fyrsta uppskeran fæst þegar jurtin er fimm ára gömul og heldur áfram að gefa af sér í 25-50 ár. Hægt er að koma jurtinni til með því að sá fyrir henni, en venjulega er það gert með græðl- ingum, sem fyrst eru hafðir í gróðurreitum, en síðan plantað út á ekrurnar. Venjulega er það aðeins brum- ið, blómknappur og tvö efstu laufin, sem tínd eru af, úr þeim fæst besta teið. Gæði tesins minnka eftir því, sem laufin eru neðar af jurtinni, enda eldri og ekki eins mjúk. í mjög heitu loftslagi, eins og Shri Lanka og Indonesiu, þar sem er heitt allt árið, er upp- skera fáanleg á 10 daga fresti. Þar, sem er aðeins kaldara, svo sem í Kína og Japan, fæst uppskera tvisvar til fjórum sinn- um á ári. Áður fyrr voru það nær ein- göngu konur, sem önnuðust söfn- un telaufanna, það gæti þó hafa breyst á seinni árum, og meðal- afköst á dag 35 kg. af telaufum, eða 9 kg. af tilbúnu tei. Telaufin eru þurrkuð og gerð tilbúin til neyslu á tvo mismunandi vegu, eftir því á hvaða markað þau fara. Yfirleitt kjósa vesturlanda- búar dökkt te, en austurlanda- búar Ijóst (grænt) te. Mismunur á meðferð er sá, að dökka teið fæst með því að láta laufin sölna, síðan eru þau brotin eða kramin til að fá út úr þeim safann, síðan geymd og látin gerjast áður en þau eru þurrkuð. Við grænt te, er laufið hinsvegar þurrkað strax til að koma í veg fyrir gerjun. Tedrykkja fyrr og núv Samkvæmt fornum kínversk- um sögnum hófst tedrykkja í Kína um 2700 árum fyrir Kr. En sagnir í Indlandi og Japan herma að tedrykkja hefjist í Indlandi fyrir 1900 árum. Fyrstu rituðu heimildirnar um te er að finna í kínverskum ritum 350 e. Kr. Það er álitið að Búddamunkar hafi hvatt til te- drykkju í Asíu til að sporna við áfengisdrykkju. Hollensk skip fluttu fyrsta tefarminn til Evr- ópu árið 1610. En fyrsti farmur- inn kom til Bretlands, og ný- lendnanna í Norður Ameríku, um miðja sautjándu öld. Eins og sjálfsagt margir muna úr mannkynssögunni var tollur lagður á te, í nýlendum Breta í Norður Ameríku, ákaflega óvinsæll og varð til þess að landsmenn risu upp gegn ný- lenduherrunum. Árið 1773 lágu þrjú skip, með tefarm, í Boston. Hópur manna tók sig saman, klæddist indíánabúningum og fóru um boð í skipin og vörpuðu farminum í sjóinn, við mikinn fögnuð hundrað borgarbúa, sem fylgdust með aðförinni. Tjónið var mikið, þá metið á £18.000, og brugðust stjórnvöld ókvæða við, gripið var til harkalegra aðgerða gegn Boston-búum. En aðeins þremur árum seinna, árið 1776 var lýst yfir sjálfstæði Banda- ríkja Norður Ameríku. Atburðurinn í Boston gengur síðan undir nafninu „The Boston Tea Party" á enskri tungi, eða teboðið í Boston. Sunnudaginn 2. mars var reyndar minnst á Boston og teboðið í sjónvarpinu í þættinum „Húsið á sléttunni", þegar verið var að undirbúa hátíðahöldin 4. júlí. Síðdegistedry kk j a Upphaf síðdegistedrykkju er rakið til Önnu nokkurrar, sjöundu hertogaynju af Bedford, ártalið ýmist talið á milli 1770—80 eða rétt eftir aldamótin 1800. En Anna þessi hafði góða matarlyst og varð svöng á milli mála, þ.e. milli hádegis- og kvöldverðar. Hún skipaði svo fyrir að te og meðlæti skyldi borið fram hvern eftirmiðdag. Til að fleiri gætu notið góðgætis- ins, og félagsskaparins vegna, bauð hún ýmsum konum til sín í síðdegiste. Er skemmst frá því að segja, að síðdegistedrykkja hefur verið fastur punktur í breskri tilveru allar götu síðan og fram á þennan dag. Sum teboð eru þekktari og minnisstæðari en önnur, má þar nefna Brjálaða teboðið, í sögunni um Lísu í Undralandi eftir Bretann Lewis Carrol. Bókin kom út árið 1865 og hefur skemmt mörgum kynslóðum barna, um allan heim, síðan. Það er stundum sagt, í gamni og alvöru, að breskt þjóðlíf lamist dag hvern á mínútunni klukkan fjögur, þá er tetími. „High tea“, eða stór-te, er borið fram síðar á á deginum kl. 5—6, auk venjulegs meðlætis er þá oft hafður heitur réttur, og kemur þá sú máltíð í staðinn fyrir kvöldmat. Það er nú orðið minna um eiginlegar testofur en áður var, en þær finnast þó enn. Fyrstu testofuna opnaði kona nokkur, Catherine Cranston að nafni, í Glasgow. En þekktasta testofan var „Willow Tree Tea Room“, sem opnuð var í Sauchie- hall — stræti í Glasgow árið 1904. En svo mjög var vandað til alls útbúnaðar testofunnar, að frægur hönnuður sá um allt innanstokks, allt frá innrétting- um til skreytingar á matseðli. Þessi testofa er til enn, er nú hluti af stórverslun Dalys. Mestu tedrykkju þjóðir heims eru Bretar, Sovétmenn, Kínverj- ar og Japanir. Bandaríkjamenn eru líka allmiklir tedrykkju- menn. ís-te, sem þykir góður svaladrykkur í heitu loftslagi, var kynnt á heimssýningunni í St. Louis í Bandaríkjunum árið 1904. Tepokar, gerðir úr efni, komu fram á sjónarsviðið í New York árið 1908. Nú er svo komið að víða er stór hluti teframleiðslunnar í hinum handhægu tepokum úr pappírs- grisju. Te á breska vísu Það er ekki sama hvernig te er lagað, segja Bretar. Teketill úr málmi er ekki nothæfur, það á að vera gler- eða leirketill. Byrj- að er á, að fylla ketilinn með sjóðandi heitu vatni til að hita hann vel. Vatninu er síðan hellt úr, teiaufin eru sett í, ein teskeið fyrir hvern drukkinn bolla, sum- ir setja eina auka teskeið „fyrir" ketilinn. Sjóðandi vatni er hellt á, lokið sett á ketilinn, tehetta yfir, og drykkurinn látinn „trekkja" í 5 mín., áður en hellt er í bollana. Sykur, mjólk og sítróna er borið með.ásamt heitu vatni í könnu. Meðlæti með tei er brauð, kökur og kex. Brauðið er venju- lega litlar samlokur, t.d. með agúrkum, ristað brauð með marmelaði og hunangi. Svo má nefna skonsur, „muffins", „shortbread", brauðbúðing, te- bollur og smákökur. En það má mjög vel laga „góðan" bolla af tei með því að hella sjóðandi vatni yfir tepok- ann í bollanum, láta „trekkja" augnablik og drykkurinn er til- búinn. Ef til vill ekki eins fullkominn og hjá breskum, en góður þó. En vilji menn hinsveg- ar fá sér bolla, af öðru vísi tei, með hægur vandi að reyna eitthvað af mörgum tegundum, sem á boðstólum eru. Það gæti þá borið nafn eins og : Lapsang Souchong, Assam, Kardomah, Darjeeling, Keemun, Ceylon, Earl Grey, Orange Pekoe auk jasmin-tes, ginseng og sítrónu, svo eitthvað sé nefnt. En til að laga reglulega „breskt te“, er hægt að kaupa dós af „eftirmið- dagstei" frá þeim nafntoguðu „Jackson of Piccadilly", sem séð hafa bresku hefðarfólki fyrir góðmeti í marga mannsaldra.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.