Morgunblaðið - 12.04.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. APRÍL 1980
Sérfræðingar fjalla um verðbólguna
EFNAHAGSÚRRÆ
eru til en
stjórnmálavilj
inn ræður
úrslitum
Hverfum frá beinum aögeröum
gegn veröbólgunni, stefnum aö
hagvexti og leggjum þannig grunninn
aö samdrætti hennar segir
Jónas H. Haralz.
í kosninKunum í dcsember gátu kjósendur í höfuðdráttum valið
milli tveKKja leiða í haráttunni Kejfn verðbólKunni, leiftursóknarinn-
ar og svonefndrar niðurtalningar. Að kosningum loknum voru menn
sammála um það, að leiftursóknin hefði haft of ógnvekjandi áhrif á
kjósendur. í raun vildu þcir ekki horfast í augu við afleiðingar
verðbólgunnar og það mikia átak, sem nauðsynlegt er til að draga úr
henni. I ríkisstjórn settust síðan Alþýðubandalagið. sem ekki hefur
mótað neina stcfnu gegn verðbólgunni, Framsóknarflokkurinn, sem
harðist fyrir niðurtaíningunni, og brot úr Sjálfstæðisflokknum, sem
réttlætti gerðir sínar m.a. með því að vísa til óánægjunnar út af
leiftursókninni. í stjórnarsáttmálanum segir; „Ríkisstjórnin mun
vinna að hjöðnun verðbólgu, þannig að á árinu 1982 verði verðbólgan
orðin svipuð og í helstu viðskiptalöndum íslendinga.“ Tveggja ára
niðurtalning á sem sé að fara fram og samkvæmt sáttmálanum skal
hún framkvæmd með því að setja þak á verðhækkanir án tillits til
almennra kostnaðarhækkana. Að vísu boðaði Framsóknarflokkurinn
ekki slíka stefnu fyrir kosningar, en það skiptir í sjálfu sér litlu máli,
því að hvorki kosningastefnan né stjórnarstefnan virðast meira virði
en pappírinn, sem þær eru skráðar á, ef marka má framkva'mdina.
Því er þetta rifjað upp hér, að á undanförnum vikum hafa
áhugamenn um efnahagsmál átt þess kost að kynnast baráttuaðferð-
um gegn verðbólgunni í fyrirlestrum góðra erlendra gesta.
Félag viðskiptafræðinga og hag-
fræðinga efndi til ráðstefnu um
verðbólgu í Munaðarnesi 28. og 29.
mars. Eins og Brynjólfur Bjarna-
son formaður félagsins sagði við
setningu ráðstefnunnar var til-
gangur hennar að leiða alþjóðleg
viðhorf til verðbólguvandans í
snertingu við reynslu okkar
Islendinga í þessu efni. Voru
fengnir þrír erlendir sérfræðingar
til að flytja fyrirlestra og síðan
gerði Jónas H. Haralz lands-
bankastjóri grein fyrir þróun
mála hér á landi, eins og nánar
berður greint frá síðar. Loks fóru
fram pallborðsumræður undir
stjórn Guðmundar Magnússonar
háskólarektors, en ráðstefnustjóri
var Guðlaugur Þorvaldsson
ríkissáttasemjari.
Hér verða ekki rakin erindi
hinna erlendu gesta, að öðru leyti
en því, að rifja upp eitt af
höfuðatriðunum í erindi Davíds
Colanders 32 ára gamals aðstoðar-
prófessors í hagfræði við háskól-
ann í Miami á Flórida. Hann var
þeirrar skoðunar, að ekki bæri að
ráðast gegn verðbólgunni með
leiftursókn heldur væri skynsam-
legra að ætla sér allt að fimm
árum til að ná henni niður.
F.A. Hayek 81 árs gamall nób-
elsverðlaunahafi í hagfræði var
annarrar skoðunar í erindi sínu í
hátíðarsal Háskóla íslands 3.
apríl. Hann vitnaði til reynslu
sinnar af verðbólgunni í Austur-
ríki og Þýskalandi og sagði, að
gegn vágestinum ætti að ráðast
með leiftursókn að kæfa hann á 3
til 6 mánuðum. Hvort seni ætlunin
væri að koma efnahagnum á
réttan kjöl á til dæmis 5 árum eða
skömmum tíma, kostaði baráttan
við verðbólguna alltaf fórnir. I
lýðræðisríkjum hefðu stjórnmála-
menn ekki þrek til að halda
þannig að kjósendum í fimm ár, að
árangur næðist. Frá pólitísku
sjónarmiði fælist því mun meira
raunsæi í því að segja við kjósend-
ur: Við skulum taka þrautirnar út
á skömmum tíma, gerum við það,
getum við byrjað nýtt líf eftir sex
mánuði.
I erindi sínu á ráðstefnunni í
Munaðarnesi komst Jónas H. Har-
alz þannig að orði, að það væri að
nokkru persónuleg lýsing á þeirri
kvöl, sem því fylgdi að vera
þátttakandi í mótun og fram-
kvæmd efnahagsstefnu á íslandi.
Hann sagðist vilja nefna fjórar
ástæður, sem fyrir utan einhæfan
efnahagsgrundvöll, stuðluðu að
því að verðbólga ætti auðveldara
með að dafna hér en annars staðar
eða erfiðara væri um vik að beita
hefðbundnum aðferðum til að
leysa efnahagsvandann. I fyrsta
lagi hefði almennur skilningur
ekki skapast fyrir nauðsyn þeirrar
þrískiptingar þjóðfélagsvalds, sem
hefðbundin væri annars staðar, og
rík tilhneiging væri til að efla vald
löggjafans á kostnað fram-
kvæmdavaldsins. í öðru lagi væri
kjördæmaskipan og kosninga-
löggjöf með þeim hætti, að strjál-
býlið hefði hlutfallslega óeðlilega
mikil áhrif. I þriðja lagi yrði að
líta á uppbyggingu og áhrif verka-
lýðshreyfingarinnar, sem hefði
mikil völd, en litla miðstýringu
innan vébanda sinna og þyrfti í
litlum mæli að lúta fyrirmælum
löggjafans. Og í fjórða lagi væri
hugmyndafræðilegur ágreiningur
í íslensku þjóðfélagi tiltölulega
mun meiri en annars staðar.
Jónas gerði grein fyrir efna-
hagssveiflunum og skýrði, hvernig
ekki hefði reynzt unnt, að beita
aðgerðum til að koma á stöðugleik
fyrr en gjaldeyrisstaðan og láns-
traust þjóðarinnar heföi verið að
þrotum komið. Þá hefði árangur-
inn heldur ekki látið á sér standa.
Nefndi hann þar sérstaklega árin
1960/61, 1969/70 og 1976/77. En
hvers vegna hefur ekki tekist að
nýta þann ávinning, sem þannig
hefur fengist, spurði hann síðan
og sagði, að í stuttu máli mætti
lýsa ástæðunum fyrir því á þenn-
an hátt: Þegar brýnasti vandinn
er leystur og svo virðist sem
efnahagshruni hafi verið forðað,
er ekki lengur fyrir hendi það
agavald gagnvart stjórnmála-
flokkum og hagsmunasamtökum,
sem knýr þessa aðila til sam-
ræmdra aðgerða. Ríkisstjórnin og
stuðningsmenn hennar eru þjak-
aðir eftir átökin og þurfa að
einbeita sér að því að halda
vinsældum í næstu kosningum.
Síðan batnar efnahagsstaðan á ný,
bæði vegna aðgerðanna og bættra
ytri aðstæðna. Sjávarútvegurinn
vill endurheimta það, sem hann
varð að láta af hendi. Hann er því
tregur til að fallast á beitingu
verðjöfnunarsjóða, gengishækk-
unar eða raunvaxtastefnu og
krefst að auki meira fjármagns til
nýrrar fjárfestingar. Alþingi og
sveitarstjórnir einblína á þá opin-
beru þjónustu, sem dregist hefur
aftur úr á erfiðleikatímunum.
Síðast en ekki síst einsetur verka-
lýðshreyfingin sér að ná því, sem
tapast hefur. Oftar en einu sinni
hafi sú kröfugerð leitt til hreinna
kaupgjaldssprenginga, sem síðan
hafi haft nýja gengisfellingu í för
með sér. Mætti í þessu sambandi
sérstaklega nefna árin 1955, 1965,
1974 og 1977.
Eftir að hafa rakið ítarlega
þau efnahagslegu úrræði, sem
beitt hefur verið hér á landi og
gert grein fyrir niðurstöðum verð-
bólgunefndar í ársbyrjun 1978,
minnti Jónas H. Haralz á það,
hvernig viðhorf manna til þróunar
þjóðfélagsins og markmiða hefðu
breyst síðustu áratugi. í stað óska
um hagvöxt og efnahagslegt ör-
yggi hefðu komið fjölmörg ný
markmið. Virtist varla líða sá
dagur, að ekki væri minnst á
þennan eða hinn hópinn eða mál-
efnið, sem orðið hefði útundan.
Þetta leiddi óhjákvæmilega til
árekstra, sem leysa ætti úr á
pólitískum vettvangi. A sama
tíma gerðist það svo, að pólitíska
valdið væri að dreifast þannig að
ríkisstjórnir einstakra landa ættu
æ meira undir svæðisbundnum
ríkjabandalögum eða alþjóða-
stofnunum á erlendum vettvangi
og sveitarstjórnum og héraðasam-
tökum heima fyrir eða yrðu að
beygja sig fyrir lénsherrum okkar
tíma, hagsmuna- og þrýstihópun-
um. I þessu umróti hefðu fjölmiðl-
arnir síðan komið fram sem nýtt
afl. Þeir leituðust ekki lengur við
að dreifa upplýsingum og skýra
þær, heldur héldu þeir í senn á loft
boðskap starfsmanna sinna og
eigin fjárhagslegri afkomu. I
fyrirtækjum væri vegið að
traustri stjórn með valdboði utan-
að í nafni pólitísks lýðræðis og að
innan í nafni atvinnulýðræðis.
Hversu mikilvæg sem þessi póli-
tísku áhrif væru, gætu þau þó ekki
valdið aukinni verðbólgu nema
efnahagslegar leiðir kæmu til sög-
unnar. A undanförnum áratug
hefðu þessar leiðir fyrst og fremst
verið gengissigið og miklar erlend-
ar lántökur, sem aftur á móti
hefðu byggst á óvenjulegu fram-
boði á erlendum lánsfjármörkuð-
um. Þetta tvennt hefði gert það að
verkum, að hvorki stjórnmála-
menn né hagsmunaaðilar hefðu
fundið fyrir þeim utanaðkomandi
takmörkunum, sem áður hefðu
skipt svo miklu máli. Þessar
David Colander aðstoðarprófess-
or frá Miami flytur erindi sitt.
Jónas H. Haralz Landsbanka-
stjóri flytur erindi sitt.
takmarkanir væru þó vissulega
enn fyrir hendi, eins og komið
hefði í ljós 1974, en í okkar
heimshluta virtust þær þó enn
vera tiltölulega fjarlægar.
Undir lok máls síns minnti
Jónas á það, að þrír af fjórum
stjórnmálaflokkum hefðu í stefnu-
skrám sínum talið viðureignina