Morgunblaðið - 12.04.1980, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. APRIL 1980
21
A ROKSTOLUM
________HANNES_________
HÓLMSTEINN GISSURARSON:
Friedrich A. Hayek, sem varla
þarf að kynna fyrir íslendingum,
dvaldi á íslandi nokkra daga í
byrjun aprílmánaðar, flutti
fyrirlestra og ræddi við frétta-
menn. Frásögn blaðamanns
Vísis í blaði sínu frá þeim
viðræðum hefur orðið Þjóðvilja-
mönnum tilefni til nokkurra
skrifa. í Vísi sagði, að Hayek
hefði látið þessi orð falla: „Hinir
ríku hafa gefið hinum fátæku
betri atvinnutækifæri og þannig
gert þeim auðveldara að komast
af.“ Þessi orð hafa Þjóðvilja-
menn til marks um verkalýðs-
hatur Hayeks og nota tækifærið
til að ráðast á Geir Hall-
grímsson, Friðrik Sophusson,
mig og Guðmund H. Garðarsson!
Blaðamaður Vísis hafði orð Hay-
eks rétt eftir, þótt ýmsu væri við
að bæta og nánari skýringa
reyndar þörf. Þjóðviljamenn
hefðu fengið þær skýringar, ef
þeir hefðu komið á fundinn sem
Hayek hélt með fréttamönnum,
en þangað var þeim boðið eins og
öðrum. En þeir gerðu það ekki,
misskilja orð Hayeks, og ég verð
því að taka að mér að leiðrétta
misskilninginn.
Hvað átti Hayek við? Hann
átti við það, að iðnbyltingin
skipti sköpum í sögu mannkyns-
ins, því að eftir hana gátu miklu
fleiri lifað á jörðinni en fyrir
hana. Sú einfalda staðreynd
blasir við, að menn verða að hafa
tiltekið lágmark framleiðslu-
gæða til þess að komast af.
Iðnbyltingin var umfram allt
geipileg aukning þeirra fram-
leiðslugæða, hún var ótrúleg
aukning afkasta, ef miðað er við
tímabilið fyrir hana. En hvers
vegna jókst framleiðslan? Hvers
vegna varð iðnbyltingin? Hún
varð, vegna þess að menn fengu
að njóta atvinnufrelsis og gátu
því nýtt sérþekkingu sína. Hún
varð vegna þeirrar verkaskipt-
ingar, sem komst á, vegna við-
skipta frjálsra einstaklinga, sem
hleyptu grósku í atvinnulífið.
Margir segja sem svo, að tæknin
hafi valdið framleiðsluaukning-
unni. Þetta er að sjálfsögðu rétt,
en þó ekki fullnægjandi, því að
tækni kemur ekki að gagni,
nema hún nýtist, og hún nýtist
ekki nema í skipulagi verka-
skiptingar. Menn höfðu sama
hugvitið fyrir iðnbyltinguna og
eftir hana, en fengu ekki að nota
það fyrr en með frelsinu.
Af þessari ástæðu má segja,
að einkaframtakið hafi gefið
öreigastéttinni líf, því að með
einkaframtakinu tókst að fjölga
mannkyni svo sem raun bar
vitni, en án þess hefðu menn
ekki orðið til eða dáið úr hungri.
Þetta átti Hayek við, þegar hann
sagði, að hinir fátæku græddu á
hinum ríku. Tækifæri fátækra
manna eru fleiri í skipulagi, þar
sem sumir eru ríkir og aðrir
fátækir, heldur en í skipulagi,
þar sem næstum því allir eru
fátækir. Þetta skilja Þjóðvilja-
menn alls ekki fremur en annað,
sem Hayek sagði. En átrúnað-
argoð þjóðviljamanna, Karl
Marx, skildi sumt betur en þeir
og skrifaði í Sameignarávarp-
inu 1848, að borgarastéttin
„hefði skapað „verkamenn nú-
tímans, öreigalýðinn“, — var
m.ö.o. sammála Hayek! Marx
hafði rétt fyrir sér, því að án
borgarastéttarinnar, atvinnu-
rekendanna, þeirra, sem sköpuðu
nýtt fjármagn með hugviti sínu
og hagsýni, hefðu öreigarnir
aldrei orðið til, en frumskilyrðið
fyrir öllu þessu var skipulag
viðskipta, séreignar og sam-
keppni frjálsra einstaklinga.
Hayek og fleiri fræðimenn
ræða rækilega um þetta mál í
bókinni Capitalism and the
Historians. Kominn er að
mínum dómi tími til að ræða það
hér á landi, því að öll rök hníga
að því, að verkalýðsforingjar
róttæklinga misnoti vald sitt og
torveldi þær kjarabætur alls
almennings, sem einar eru
raunhæfar — þær kjarabætur,
sem verða vegna eðlilegs vaxtar
atvinnulífsins, en ekki krónu-
töluhækkana, sem valda verð-
bólgu, en verkalýðsforingjar með
heiðarlegum undantekningum
nota til þess að telja almenningi
trú um, að þeir séu sjálfir til
einhvers gagns. En þær umræð-
ur, sem nauðsynlegar eru um
málið, verða vonandi ekki með
sama hætti og skrif Þjóðvilja-
manna. Það er hryggilegt, þegar
menn, sem hljóta að hafa sæmi-
lega greind, gefast upp á að
ÞJÓÐVILJAMENN
SKRIFA UM HAYEK
[íclippt
Sviptum verka-
■ lýðsfélögin
i sérréttindum
J Einn af postulum „frjáls-
J hyRgjunnar”. sem afturhalds-
I ■ öflin i veröldinni hafa kosiö aö
I kalla sjálf sig i blekkingarskyni
| var hér ð landí á dögunum,
| Fredrich A. Hayek. Hann hélt
I fund meö blaöamönnum og
' JJ skyrir Vfsir ma. svo frá boö-
I skapnum:
J „Aö mfnu mati ð aö svipta
I verkaiýÖBfélögin þeim sérrétt-

flestra mati n*g til aö tryggja
öllum þegnunum mannscmandi
lifskjör, sókneftir hámarkshag
kvæmi væri atskileg. Svaraöi
Hayek þvf til aö menn greindi
stööugt á hverjar væru þarfir
manna og hvaö ætti aö setja
mörkin. A meöan markaöurinn
segöi til um aö þarfir manna
væruöuppfylltar, hlytu menn aö
stefna aö aukinni framleiöni."
íslenski frjáls-
hyggjuflokkurinn
Þaö er gagnlegt fyrir launa-
fólk aö lesa svo gagnoröa lýs-
anda, sem Hayek kom til þess i
aö brýna lslenska samreiöa - Jj
sveina slna á. Er hér átt viö .
frétt um misnotkun oliustyrks, I
sem Verslunarráö Islands telur «
augljósan.
Fréttin hljóöaöi svo:
„Verslunarráö Islands hefur |
komist aö þeirri niöurstööu aö j
niöurgreiösla orkuverös, svo- |
nefndur oliustyrkur, sé þjóö- ,
hagslega óhagkvæm aögerö |
sem geri timabundinn orku- (
vanda varanlegri. Forsendurn- .
ar fyrir þessari ályktun ráösins I
eru æöi kyndugar, m.a. tehir
ráöiö, aö þœr fjölskyldur sem
kyndi meö ollu fjölgi sér hraöar
VMl
Hinir ríku iiafa nefii
hinum fatæku...
- sagól mnn pgKKtt nótteisverðiaunanaii Frieflrtcn *. Ha<en
■ indum sem þau njóta umfram
JJ rétlindi borgaranna. Viö höfum
Ídæmi þess frá Bretlandi aö
verkamenn megi ekki skrúfa
* ákveöna skrúfu nema vera I
| akveönu verkalýösfélagi”.
I Hinir riku hafa
\ gefið hinum
i fátceku
S Þessi frjálshyggjupostuli
I haföi meira aö segja Þetta er
“ einnig úr Vlsi:
| „Þaökom fram I máli Hayeks
ingu frjálshyggjumanns, og
reyndar einn af feörum írjáls-
hyggjunnar, á þvl um hvaö er aö
tefla. Þaö cr ekki siöur gagnlegt
aö rifja þaö upp fyrir sér hverj-
ir þeir eru islensku frjáls-
hyggjumennirnir. Þeir eru allir
f- einum stjórnmálaflokki hér-
lendis og ráöa þar feröinni, þeir
eru leiftursóknarmenn Sjálf-
stæöisflokksins, Geir
Hallgrimsson og Fiiörik Zop-
husson. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson og Guömundur H.
Garöarsson.
Klippari var einmitt aö nefna
þaö ð dögunum, aö oftar en ekki

rT.
en þær sem kynda meö hitaveitu J
til þess eins aö misnota oliu- ■
styrkinn!
I ályktuninni segir aö eitt ■
söluskattsstig muni nægja til |
orkumála en margt mæli þó ■
gegn niöurgreiöslu orkuverös. I I
fyrsta lagi leiöi þaö til orkusf^ m
unar f staö orkusparnaöar. I ■
ööru lagi dragi niöurgreiöslurn ■
ar Ur ðhuga sveitarfélaga til aö J
koma sér upp kyndistöövum og |
nota umframraforku til húshit- ■
unar. Þá verW hitaveitufram- |
kvæmdir ekki eins hagkvæmar ,
og annars. t þriöja og slöasta |
lagi segir aö „þær fjölskyldur J
sem njóta olfustyrks hafi til- .
henigingu til þess aö veröa I
stærri en þær sem njóta hita- •
veitu, enda sé misnotkun alltaf j
boöiö heim meö slikum aögerö- ■
um”."
Er þaö nema von aö frjáls- i
hyggjumennimir vllji láta taka i
sérréttindin af sllkum lýö' I
-áþ !
j Z Frledrlch A. Hayek.
rökræða, taka trú á einhver ill
öfl („afturhaldsöflin í heimin-
um“, sem kalla sig „frjáls-
hyggju" til þess að blekkja
menn, eins og Þjóðviljamenn
orða það) og kenna þessum
öflum um allar takmarkanir
tilverunnar. Þessi trú Þjóðvilja-
manna er dulræn, en ekki rök-
ræn.
Það frumskilyrði verður að
setja fyrir umræðum, að rót-
tæklingarnir láti sér ekki nægja
að ætla frjálshyggjumönnum
annarlegar hvatir, heldur reyni
að hrekja rök þeirra. Þjóðvilja-
mönnum og öðrum róttækling-
um ber að hætta skætingnum,
sem er þeim til skammar, og
reyna að svara frjálshyggju-
mönnum af einhverju viti. Þeir
hafa til þess næg tækifæri: Út er
komin bók eftir Hayek á
íslenzku, Leiðin til ánauðar,
sem þeir geta gagnrýnt, og hann
er að ljúka samningu bókarinnar
Ofmetnaðurinn óskaplegi (The
Immense Conceit), þar sem hann
leiðir rök að því, að samhyggjan
(sósíalisminn) sé ekki önnur
siðferðileg skoðun en frjáls-
-hyggjan, heldur sé hún röng frá
fræðilegu sjónarmiði. Bókin á að
koma samtímis út á mörgum
höfuðtungum Vesturlanda í árs-
byrjun 1981, og hyggst Hayek
skora á róttæklinga að svara sér
á fjölmennu málþingi. Fróðlegt
verður að heyra svörin.
Menn geta ekki einungis verið
ríkir eða fátækir að veraldarauð,
heldur einnig að þekkingu og
skilningi. Enginn vafi er á því,
hverjir eru fátækir að þekkingu
og skilningi í stjórnmálaumræð-
um á íslandi. Vonandi geta þeir
eitthvað grætt á hinum sem
ríkari eru að þeim gæðum.
notaði þetta orð þrívegis, og get
vel fallizt á að þar sé um ofnotkun
að ræða í svo stuttum pistli: Fyrst
um þá sem hófu þessa umræðu, en
þeir voru margir, þá um ræðuna,
sem Gylfi Þ. Gíslason flutti í
Þjóðminjasafninu í febrúar, 1963,
en í þriðja lagi um Magnús
Kjartansson persónulega!
I þriðja lagi gerir Magnús at-
hugasemdir við það, eða öllu
heldur hallærislega tilraun til
þess að gera gys að því, að slíkur
þáttur skuli fluttur á páskadag.
Hann leggur að yfirstjórn
menntamála að hann verði end-
urtekinn á uppstigningardag.
Sannkristnir menn vita, að á sama
hátt og föstudagurinn langi, dagur
píningarinnar, er sorgardagup
Vilmundur
Gylfason:
Athugasemd
Magnús Kjartansson, sem að
minni hyggju er fjölgáfaður
maður, þó hitt megi fremur draga
í efa; að hann hafi ætíð beitt
gáfum sínum sem skyldi, gerir
stutta en hógværa athugasemd við
mál, sem ég undirritaður tók
saman fyrir Ríkisútvarpið á
páskadag. Ekki vil vil ég munn-
höggvast við Magnús, en vil þó
gera þrjár minniháttar athuga-
semdir.
Magnús kallar þennan þátt
„fyrsta opinbera fram,lag“ VG; og
á þá væntanlega við til alvarlegr-
ar og fræðilegrar sagnfræði. Þetta
er ónákvæmt. Sjálfur vildi ég að
ritgerð sem birt var í afmælisriti
til heiðurs sjötugum Ólafi Hans-
syni, og fjallaði um Frelsishug-
takið í öndverðri sögu Bandaríkj-
anna, bæri slíkt heiti.
Þá segir Magnús að ég „velji
föður mínum tvívegis orðið „upp-
lýstur““. Þetta er ónákvæmt. Eg
samkvæmt kristinni trú, þá er
páskadagur, þá er Jesús Jósefsson
reis upp, dagur fögnuðar. Eg velti
því nokkuð fyrir mér hvort það
gæti talist smekkleysa að flytja
slíkan þátt á páskadag, ekki vegna
manna eins og okkar Magnúsar
Kjartanssonar, heldur fremur
vegna hinna, sem eru öruggari í
sinni trú, en komst að þeirri
niðurstöðu, að svo væri ekki.
Mér þykja hins vegar athuga-
semdir Magnúsar Kjartanssonar
um páska, uppstigningardag og
Jesús Jósefsson í þessu samhengi
eindæma smekklausar.
Jón Helgason orti:
Ef allt þetta fólk fær í Kullsolum himnanna
ttist
sem gerir sér far um að nugga sér utan í
Krist
þá hlýtur sú spurning að vakna hvort mikils
sé misst
þótt maður að siðustu lendi í annarri vist.
Virðingarfyllst,
Vilmundur Gylfason.
Magnús Kjartansson.
Auðmiúk'
til útvarpsráðs, útvarpsstjora
og menntamálaráðherra
> mundir sem minnst er fyr.r■
, aefinn að vinna storf sin t kyrr
lyr-trrf
’iwrri ^
hátt annan þó hafna þeir
Kennaradeild Hjúkrunarfélags íslands:
Skorar á heilbrigðisstéttir
að standa gegn reykingum
KENNARADEILD Hjúkrun-
arfélags íslands hefur sent
frá sér eftirfarandi áskorun:
„í tilefni alþjóða heilbrigð-
isdagsins í ár, 7. apríl sl., sem
Alþjóða heilbrigðisstofnunin
helgar að þessu sinni barátt-
unni gegn reykingum, skorar
Kennaradeild Hjúkrunarfé-
lags íslands á heilbrigðisstétt-
ir að taka höndum saman um
harðari afstöðu gegn reyking-
um.
Reykingar eru nú stærsti
einstaki þátturinn er veldur
heilsutjóni og hægt er að
fyrirbyggja. Kennaradeild
Hjúkrunarfélags íslands vill
beina því til hjúkrunarfræð-
inga að þeir kynni sér álit
sérfræðinga stofnunarinnar
og beiti sér í þessu mikilvæga
heilsuverndarstarfi."