Morgunblaðið - 19.10.1980, Qupperneq 16

1f>
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1980
heilbrigðisþing ... heilbrigöisþing ... heilbrigðisþing ... heilbrigðisþing ... heilbrigðisþing ... heil
Heilbrigðisþjónusta ásamt fisk-
iðnaði eina alislenzka stóriðjan
Vift Íslcndingar framlciðum
tnikla ok KÓða hcilhrÍKOis|)jónuHtu.
Mióaó vió crlcntlan samanhuró
vcróur aft scnjast, ah scnnilctía fá
íhúar cnnrar hjóðar jafn gófta og
mikla hcilbrigftisþjónustu fyrir
jafn lítinn pcninK on IslomlinKar.
Astíitðan cr fyrst og frcmst
mcnntun hcilhrÍKÚisstctta. Ilvcrui
vcita t.tl. sórfncóimcnntaftir la.’kn-
ar jafn st.óran hlula af hcilhrinúis-
|)jónustunni ok hcr.
Ilvcrs vcgna rarðum við |)á
stjórnun htrilhrÍKÓishjónustunn-
ar? Asta-Ournar cru cinkum |>rjár:
I Káóamenn hcí llirigftismála
vilja auka fjárvcitinnar til hcil-
hrigftisinála. I»að vcrður ckki
Hcrt ncma í samkcppni vió
aórar atvinnucrcinar. Þá vcró-
ur hcilhrinðis|)jónustan aó (ída
sannaA „arftscmi" sína í sam-
kcppni um fjármunina.
2. Mcnn cru ckki sammála um
forgangsroftun vcrkcfna innan
hcilhrijfftisncirans. Þ;cr for-
scndur, scm mcnn j'efa scr fyrir
nauftsyn akvcftinnar (ijónustu,
mótiist mjojt af cij;in sjómlcild-
arhrinj;.
:t. Mcnn vil.ii ckki mcft ncinni
friisftilcjjri vissti, mcft hvafta
aftfcrftum sjúkdómsj'rcininj'ar
fásl á scm skjótastan oj; ódýr-
astan hát.t.
Kjórfta ásticftiin cr svo cf til vill
cins konar viftls'itarásticðii, scm
snýr fyrsl oj; frcmst aft Ríkisspít-
olunum, cn v.arftar okkur oll.
Mcnti cru sífcllt aft tala um
inarkvissari sljórnun, sctninj;ii
markmifta.
Vift liofiim lcnj;i hiift lieknaráft
á sjúkriihúsiimim. Samkvicmt
hcilhrij;ftisloj;um frá 197.'! skulu
|>au starfa vift oll sjúkrahús, |>ar
sciii slarfa d licknar i*fta flciri.
Mcft soiiiii loj;um iirftu cinnij; til
starfsmannaráft vift oll sticrri
sjúkrahús. Vift endurskoftun laj;-
anna 1978 urftu síftan til heilhrijíö-
ismálaráft læknishérafta. I^öjri n
um þroskahefta síðan ráð
fyrir, aft um stofnanir eins oj{
Kópavoj^shadi fjalli sérstakar
svæðisstjórnir.
Ríkisspítalar tilheyra nú fjórum
heilhrij;ftismálaráftum oj? einni
svæðisstjórn:
1. I lcilhrij;ftismálaráft Reykjavík-
urlæknishérafts, Landspítalinn,
Kleppsspítalinn.
2. I lcilhrij;ftismálaráft Reykja-
neslæknishérafts, Vífilsstaða-
spítalinn.
.7. I leilhrij;ftismálaráft Norður-
landslæknishérafts eystra,
Kristneshæli.
4. I Ieilhrij;ftismálaráð Suður-
landsla‘knishcrafts, Gunnars-
holtshælift.
5. Svæðisstjórn í málefnum
Þroskaheftra í Reykjan.hér.,
Kópavoj;shælið.
Ilvað Landspítalann varftar má
hæta |)ví vift að hluti yfirlækna er
skipaður af öðru ráðuneyti en fer
með yfirstjórn spítalans oj; j;etur
stjórn s|)ítalans enj;in áhrif haft á
val cða skipan þcirra í embætti.
Byj;j;inj;arframkva‘mdum á Land-
spítalalóð cr síðan stjórnað af
scrstakri hyj;j;inj;arnefnd. Yfir-
stjórn mannvirkjaj;erðar á Land-
sj)ítalalóð. Sú nefnd er skipuft
sameij;inlcj;a af heilbrij;ðisráð-
hcrra oj; mcnntamálaráðherra.
Af |>cssu sést, að hvaft Ríkissjnt-
alana varftar vcrftur |>aft að sejy-
ast, að rcj;luj;erðir oj; laj;asetn-
inj;ar undanfarinna ára mótast
nokkuft af huj;arfari Scsars, þ.c. aft
dcila og drottna. Vandinn er bara,
hve marj;ir vilja vera Sesar.
Éj; tel, að forsendur fyrir j;óðri
stj(jrn heilbrij;ðismála séu eftir-
farandi:
I. Verkefnaval oj; forj;anj;sröðun
Erindi Davíðs
A. Gunnars-
sonar, for-
stjóra ríkis-
spítalanna um
stjórnun
sjúkrahúsa
verkefna í höndum stjornmála-
manna. Sömu stjórnmálamenn
oj; ákveða skatta vej;na þessara
verkefna ákveði verkefnin.
2. Framkvæmd stjórnunar sé í
höndum atvinnustjórnenda,
sem hafi nútíma stjórntæki sér
til aðstoðar.
3. Tryj;gt sé, að starfsfólk geti
haft áhrif á vinnuaðstöðu sína.
Atvinnulýðræðið flytjist nær
vinnustað.
Heilbrigðismálaráð héraða séu,
hvað varðar ríkisstofnanir, ráð-
gefandi gagnvart stjórn stofn-
unarinnar.
5. Framkvæmd faglegrar stjórn-
unar á vinnustað verði hóp-
vinna, forystuhlutverk yfir-
lækna verði aukið frá því sem
nú er.
6. Gæðaeftirlit verði aukið,
læknaráðin verði virkjuð mun
meir en verið hefur í þessu
skyni. Hugsanlegt er að sam-
hliða þeim verði komið upp eins
konar sjúklingaumboðsmanni.
í því sambandi er rétt að hafa í
huga, að stjórn heilbrigðismála er
í raun í þremur lögum:
1. Forgangsröðun og setning
markmiða á að vera verkefni
stjórnmálamanna að fengnum
fræðilegum upplýsingum sér-
fræðinga á hinum ýmsu svið-
um.
2. Innri stjórnun heilbrigðisþjón-
ustunnar, sem í raun á áð vera í
höndum atvinnustjórnenda.
3. Stjórnun lækninga á að vera í
höndum yfirlækna, hjúkrunar-
stjóra og annars forstöðufólks.
Til að ná fram þessum forsend-
um hef ég lagt fram ákveðnar
tillögur hvað varðar Ríkisspítal-
ana.
Stjórnarnefnd Ríkisspítalanna
verði kosin pólitískri kosningu af
Alþingi við hver stjórnarskipti í
landinu. Við kosninguna sé tillit
tekið til þess, að sjúkrahúsið er
kennslustofnun. Nefndin hafi með
höndum forsjá allra verkefna
hvað varðar stofnunina, þar með
talið ráðning allra yfirlækna og
byggingarframkv^mdir.
Hvað varðar stjórnun stjórn-
málamannanna hingað til hafa
þeir því miður flestir, nema þeir
sem verða fyrir því að verða
ráðherrar heilbrigðismála eða
formenn heilbriðismálaráða sveit-
arstjórna, látið heilbrigðisgeirann
tiltölulega afskiptalausan. Þetta
er ekki svo undarlegt, þegar tillit
er tekið til þess, að á fáum sviðum
þjóðfélagsins er til jafnmikið af
upplýsingum og jafnlítið aðgengi-
legum fyrir leikmanninn.
Það er okkur mikil nauðsyn, að
fleiri aiþingismenn og stjórnmála-
menn almennt hafi áhuga á og afli
sér þekkingar á heilbrigðiskerf-
inu. Ekki aðeins sem já-menn
gagnvart auknum útgjöldum,
heldur fremur sem einstaklingar
með þekkingu, sem auðveldar
þeim að vega og meta heilbrigðis-
þjónustuna miðað við aðrar þarfir
þjóðfélagsins og ekki síður hvaða
þættir innan heilbrigðisþjónust-
unnar eiga að hafa forgang.
Heilbrigðisþjónustan er ásamt
fiskiðnaði eina alíslenzka stóriðj-
an.
Það er sjálfsagt að nýta í
þessum rekstri kosti stóriðju á
sviðum eins og í innkaupum,
birgðahaldi, í viðhalds- og við-
gerðarþjónustu, að nú ekki sé
talað um bókhald og upplýsinga-
söfnun.
Framkvæmdastjórnun, fjár-
málastjórnun og almennur rekst-
ur sjúkrahúsa er ekki einfaldur.
Þar þurfa að fara saman annars
vegar íhaldssamt og aðhaldssamt
skriffinnskuveldi, sem tryggir
þegnunum sem jafnasta þjónustu.
Hins vegar sveijyanlegt kerfi með
stjórnunarþekkinjoi, sem er þess
megnugt að taka stórar ákvarðan-
ir hér og nú.
Ótrúlegt er, að í 220.000 manna
þjóðfélagi, sem er um það bil
tíundi hluti þeirrar stjórnunarein-
ingar, sem algeng er annars stað-
ar á Norðurlöndum, sé líklegt til
Skortir 300—350 rúm á sjúkrastofnun-
um fyrir aldraða og langlegusjúklinga
Svo virftist scm upplýsingar um skort á Ianglegu- og hjúkrunar-
plássum fyrir aldrafta hafi ckki lcgift fyrir á na-gilcga skýran hátt og
ga-tt hcfur misskilnings I útrcikningi á raunvcrulcgum fjölda slikra
plássa I héraftinu. Samantckt þcssa máls cftir þcim upplýsingum scm
tilta-kar cru sýnir. að nú skortir 300 — 3!>0 pláss til að fullnægja þörf
fvrir langlcgu og hjúkrun aldraftra á sjúkrastofnunum.
l»róun rtimafjolda
Sc þróunin á þessu sviði frá
árinu 1973 skoftuft. kcniur í Ijós, að
um raunvcriilcga fa-kkun plássa
cr aft ra-fta frá þcim tíma, þrátt
fyrir tilkomu Hafnarbúða og
hjiikrunar- og öldrunarlækninga-
dcildar Landspítalans. Það skýrist
a eftirfarandi hátt:
A cftirfarandi stofnunum hcfur
orftift fa-kkun á hjúkrunarpláss-
uin.
Klli- og hjukrunarheimilið Grund
Dvalarhciinilinu Hrafnistu
Yífilstöftuni
Saintals
Auk þcssa cr ljóst skv. skýrsl-
uni. aft á almennum deildum
sjúkrahúsa i Rcykjavík hefur
langlcgusjuklingum fækkaft og
þcir orftift aft víkja fyrir vaxandi
fjólda hráftvcikra. bæði ungra og
gaiualla Þannig hefur hlutfall
sjuklinga, sein dvelja sex vikur
cfta lengur á þessuni deildutn
lækkaft ur 12 —11'7 (1973) niður í
t>—S‘r (l!>77). Ohætt er aft gera
ráft fvrir. að sjúklingar sem dvelja
sex vikur efta lengur séu aðallega
ur liojú aldráðra. Minnkandi
þatttaka deildanna í langlegu á
Horgarspitalanum einuni svarar
til 37 rúma fækkunar miðað við
300 legudaga á sjúkling á ári.
Samtals má reikna jneð að þetta
jafngildi fækkun langlegurúma á
öllum almennum deildum sem
nemur 60 rúmum. Samtals hefur
því framboð hjúkrunar- og lang-
legurýmis á þessu tímabili minnk-
að uni 163 rúm.
Fjölgun hjúkrunarplássa' hefur
orðið á eftirfarandi stofnunum frá
1973:
40 rúm
Grensásdeild (1973)
Hátúnsdeild.(1976)
Hafnarbúðir (1977)
Samtals
Bein fa-kkun plássa á timabilinu er
Fjoljfun aldraðra
A timabilinu 1972—'78 hefur
öldruðum ibúum Reykjavíkur-
læknishéraðs fjölgað verulega.
Héraðið hefur árlega tekið við
70—90'r af heildarfjölgun lands-
manna í aldursflokknum 67 ára og
eldri. Hlutfalli ellilífeyrisþega er
nú rúmlega 3% hærra í Reykjavík
en utan Reykjavíkur og búa hér
því 2500 fleiri ellilífeyrisþegar en
vera ætti miðað við jafna dreif-
ingu. Samtals hefur ellilífeyris-
þegum fjölgað á tímabilinu
1972- 78 um 1400 eða 19%.
íbúum 80 ára og eldri hefur á
þessu tímabiii fjölgað hlutfallega
enn meira og gefur það hvað besta
vísbendingu um aukna þörf fyrir
hjúkrunar- og langlegupláss.
Fjölgun þeirra frá 1972 er 50%
eða úr 1445 í 2177.
A meðan þessi fjölgun á sér stað
fækkar hins vegar hjúkrunar-
plássum eins og áður segir um 42
rúm og í því birtist kjarni þess
brýna vanda, sem við er að glíma á
þessu sviði.
Fjöldi plássa
Raunverulegt framboð hjúkrun-
ar- og langlegurýma í Reykjavík-
urlæknishéraði svo og heildarþörf
á því sviði skýrist með eftirfar-
andi:
Það sem ruglað hefur niðurstöð-
ur og valdið misskilningi í sam-
bandi við útreikninga á raunveru-
lejaim fjölda rúma er hversu mörg
rúm hafa verið talin á Hrafnistu
og Grund. Þótt rúmafjöldi á
33 rúm
30 rúm
103 rúm
30 rúm
66 rúm
25 rúm
121 rúm
þvi 42 rúm.
Greinargerð
sem Skúli G.
Johnsen
borgarlæknir
lagði fram með
erindi sínu um
langlegu- og
hjúkrunar-
rýmisskort í
Reykjavík
hjúkrunardeildum Grundar sé
reiknaður 257 og Hrafnistu 166
samkvæmt skýrslum frá skrif-
stofu landlæknis 1. janúar 1979, er
ljóst að það fær ekki staðist ef
miðað er við starfsmannafjölda,
þjónustuaðstöðu og aðbúnað á
þessum stofnunum. Tölurnar gefa
einungis til kynna fjölda þeirra
rúma eða vistplássa, sem sjúkra-
tryjg;ingadeild Tryggingastofnun-
ar ríkisins greiðir sjúkradagjyöld
fyrir og er raunverulega bókhalds-
atriði.
Athugun á fjolda starfsmanna
úr hópi heilbrigðisstétta, sem
starfa á þessum stofnunum, leiðir
í ljos, að á Grund eru heilar stöður
per rúm 0,09 og á Hrafnistu 0,2
(störf þessi eru ekki aðskilin fyrir
hjúkrunardeildir heldur ná að
einhverju leyti til þjónustu við
aðra vistmenn, sem í heild erú 337
á Grund og 416 á Hrafnistu).
Samanburður við aðrar hjúkr-
unardeildir sýnir, að Hafnarbúðir
með 25 rúm hafa einn heilbrigðis-
starfsmann í fullu starfi per rúm,
hjúkrunar- og öldrunarlækninga-
deild Landspítalans 0,43 per rúm
og hjukrunar- og endurhæfingar-
deild Borgarspítalans 0,7 starfs-
menn per rúm.
Með hliðsjón af ofangreindu og
með tilliti til húsnæðis og búnaðar
á þessum stofnunum er áætlað, að