Morgunblaðið - 08.11.1980, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1980
Pétur Pétursson þulur:
Þjóðkmmir þingskrifarar
í þætti um þjóðkunna þingskrif-
ara er nú þar komið frásögn að
röðin er komin að þeim fjórtán-
menninganna er vakti hvað mest
umtal á því Herrans ári 1922. Svo
sem greint hefir verið frá urðu þeir
atburðir siðla árs 1921 er vöktu
slíkar deilur og eftirmál að leita
verður langt, ef svipast er eftir
samjöfnuði.
Laugardaginn 11. febrúar 1922
hrópa söludrengir hástöfum á göt-
um Re.vkjavíkurbæjar: Píslarþankar
eftir Jónatan Pálsson revisor.
Vegfarendur hnappast um sölu-
drengina og kverin er geyma kviðl-
inga „revisorsins" hverfa hvert af
öðru. Áhugi lesenda leynir sér eigi.
Þeir blaða af ákefð í vasabrotspés-
anum. Sumir brosa þá er þeir renna
augum yfir innihaldið. Aðrir hlæja
hjartanlega að hnyttnum samlík-
ingum og uppátækjum höfundar. En
svo eru þeir er hrista höfuðið og
eiga naumast orð til að lýsa undrun
sinni og andúð. Og nú er þess
skammt að bíða að opinber umræða
hefjist um tiltæki höfundar. Margir
leiða að því getum hver hann sé,
höfundur sá er kýs að nefna sig
Jónatan Pálsson revisor. Ingimar
Jónsson, þingskrifarinn sem fáum
dögum áður er veitt Mosfellspresta-
kall, verður fyrstur til þess að
nafngreina þá er hann telur dyljast
að baki nafnleyndar revisorsins.
Hann ritar grein í Alþýðublaðið
undir fyrirsögninni „Smekkleysi".
Greinir þar frá innihaldi pésa er
hann kveðst hafa keypt á 'götu:
„Pési“ þessi á víst að vera gaman-
kviðlingur um atburðina sem gerð-
ust hér í nóvember. Um það er
ekkert að segja, og síst þegar
gamanið er fremur meinlaust og
öllum aðiljum virðist gert líkt hátt
undir höfði.
En það er annað við „pésann" sem
ég kann ekki við. Hann er stæling á
Passíusálmunum. Bragarhættir eru
þeir sömu, orðaval eins líkt og hægt
er, víða teknar ein og tvær línur
orðréttar, og á einum stað heilt
erindi, sem aðeins er vikið við
tveimur orðum í. Jafnvel formálinn
er stældur eftir formála Passíu-
sálmanna. Þetta virðist mér svo
óviðeigandi og lýsir svo miklu
smekkleysi hjá aðstandendum, að ég
get ekki orða bundist." Síðar segir
Ingimar: „Og nú heyri ég það úr
hvers manns munni í dag, að
höfundar kveðskapar eigi að vera
stúdentar nokkrir við háskólann."
Svo sem fara má nærri um vakti
grein Ingimars mikla athygli, ekki
síst þar sem hann nafngreinir þrjá
háskólastúdenta er taldir séu höf-
undar, þá Þórð Eyjólfsson lögfræði-
nema, Kristján Þ. Jakobsson lög-
fræðinema og Svein Víking Gríms-
son guðfræðinema.
Það stóð ekki á viðbrögðum við
þessum tíðindum. Æ fleiri spjót
beinast nú að Píslarþankahöfund-
um. Einkum þykir hneykslanleg
hugsanleg aðild guðfræðinema er
einmitt um þessar mundir býr sig
undir lokapróf og á senn að stíga í
stólinn í sjálfri Dómkirkju höfuð-
staðarins.
N.N. í Alþýðublaðinu veitist að
Sveini Víkingi hinn 15. febr.:
_Til pislarþanka prrdikarans!
Víkinaur. s«'m vit uk nám
vigAi hcÍKum fraóum."
og síðan bornar sakir um breytingu
dýrðarkvæða.
I framhaldi af vísunni er varpað
fram þeirri spurningu hversu Sveini
reiði af þá er hann leiti til biskups
um vígslu.
Naumast er unnt að fletta svo blaði
næstu daga febrúarmánaðar 1922 að
eigi séu yfirlýsingar, andmæli, vott-
orð og kviðlingar er fljúga milli
einstaklinga og fylkinga.
Ádrepa Ingimars í garð Píslar-
þankahöfunda, er tengdi nafn
Sveins Víkings við kverið, birtist
hinn 14. febrúar. Þann sama dag
gengur Sveinn Víkingur undir loka-
próf í guðfræði. Má nærri geta
hvernig honum hefir verið innan-
brjósts. Má ætla að það hafi verið
með beiskjublöndnum fögnuði er
hann ritar cand tbeol. undir yfirlýs-
ingu er hann birtir í Alþýðublaðinu
og neitar hlutdeild og sýnt með því
svart á hvítu, að þótt klögumálin
gangi á víxl, þá sé nú embættispróf í
höfn og löðurboðar og stormsveipir
óvildar er lustu far hans í brimróðri
Guðfræðideildar tálmuðu eigi lend-
ingu í lokaprófi þótt áhrif kunni að
hafa á einkunn.
Telja má víst að Sveinn Víkingur
hafi geymt í brjósti sér huggun
nokkra frá bernskuárum um at-
hvarf er hann ætti þótt stormur
stæði í fang. I minningabók sinni
getur hann um atvik er varð á
veitingastað frænda hans og nafna
Sveins Víkings Magnússonar, föður
Benedikts alþingismanns. Grímur
faðir Sveins Víkings situr á verts-
húsi á Húsavík. Þingeyskir bændur
sitja þar að drykkju. Þar er „óspart
sungið, kveðið og þjórað fram undir
bjartan morgun." Þar kemur sögu
að Kristjönu, konu veitingamanns,
sem var skörungur mikill, „þótti úr
hófi keyra hávaðinn" og bauð þeim
að „hverfa út hið skjótasta“.
Þeir verða samferða út og leiðast,
faðir Sveins og Sigurbjörn skáld í
Fótaskinni, faðir frú Jakobínu
Johnson skáldkonu.
Sigurbjörn mæddur yfir drykkju-
lokum kastar fram vísuhelmingi og
segir:
llcrtan (rá þiitt hrrkjast rm-Kum
hcims hvar þjáir vald.
Grímur faðir Sveins bætir við „og
kveður þar við glaðari og hressilegri
tón:
Skála háan allir cÍKum
upphcims hláa tjald."
Félagar Sveins Víkings er voru
samtíða honum við guðfræðinám
eru flestir horfnir úr tölu lifenda.
Þeir voru sagnafáir er leitað var
frétta hjá þeim meðan enn var tími
til og þeir inntir sagna um viðkvæm
deilumál. Vildu sneiða hjá því er olli
sundurþykkju og skildi eftir ör í sál
og sinni. Séra Jón Skagan tók samt
ljúfmannlega málaleitan greinar-
höfundar að segja frá stúdentafundi
er haldinn var í Mensa academica í
Lækjargötu, en þar áttu stúdentar
athvarf, mötuneyti og málþing. Séra
Jón sat í guðfræðideild umræddan
vetur og lauk þaðan prófi tveimur
árum síðar. Hann segir svo frá
fundi stúdenta þar sem nafnkunnir
menn ræddu Píslarþanka Jónatans
Pálssonar revisors.
„Bjarni Jónsson frá Vogi sagði að
það kæmi nú svo oft fyrir að menn
gerðu sér sitthvað til gamans þó
guðfræðingar væru. Minnti hann á
gamlan málshátt er oft heyrðist:
Farðu Guði á vald í grátt brókar-
hald, og sagði að enginn yrði minni
maður þótt hann gerði sér til
gamans og andleg mál væru þar
einnig inni í.
Prófessor Haraldur Níelsson
minnti ágamansemi Hallgríms Pét-
urssonar og kvað húmorinn alls ekki
utan við kristindóminn heldur inni í
honum. Fleiri tóku í sama streng.
Meðal þeirra Gísli Bjarnason frá
Steinnesi er kvað húmor allstaðar
eiga við og fátt svo heilagt, að
gamansemi ætti þar-eigi heima.
Ludvig Guðmundsson síðar skóla-
stjóri, sjálfur guðfræðingur, var
sama sinnis. Séra Bjarni Jónsson
dómkirkjuprestur var á annarri
skoðun og kvað minningu Hallgríms
Péturssonar vanvirða gjörð með
Píslarþönkum höfunda."
Margir stúdentar voru þeirrar
skoðunar að eigi bæri að áfellast
höfunda Píslarþanka. Ætlan þeirra
hefði síst verið að sverta minningu
Hallgríms Péturssonar heldur
bregða skoplegu ljósi á sögusvið og
„drekkja miður skemmtilegum at-
burðum í gríni og galsa“ eins og
Sveinn Víkingur kemst sjálfur að
orði í ævisögu sinni.
Þeir, sem fyrir galsanum urðu„
tóku þetta þó á annan hátt.
Sigurður Jónasson, síðar bæjar-
fulltrúi og kunnur framkvæmda-
maður, er einn þeirra er verður fyrir
háði þeirra Píslarþankamanna.
Hann bregst hinn versti við spotti
þeirra, einkum 7. sálmi ,5. versi:
Sveins
þáttur
Víkings
Síkkí mcð byrstu hraKöi
bráölcKa saKfli nci:
siir sík iik sárt virt laKÖi.
svuddan mann þckti 'hann ci.
OlóKKt þcKar Kcrílist þctta
KÓI haninn annaó sinn.
Sist mátti surKum lctta.
sút flauK i brjústiA inn.
Sigurður ritar harðorða grein í
Alþýðublaðið og ber Svein sökum.
Kveður hann Svein hafa þulið sér 7.
sálminr) á Mensa í áheyrn Jóns
Thoroddsens (hann var einnig þing-
skrifari árið 1922) og Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar, síðar ráðherra.
Brigslyrði þau, er dynja á Sigurði
og sársauki hans undan kveðskap
þeirra félaga vísar til þess, að
almælt var að Sigurður, þá ungur
laganemi, hafi verið í flokki Ólafs
Friðriksspnar er herhlaup var gert á
hús hans. Var sagt, að Sigurður
hefði leitað undankomu er hann sá
óvígan her stefna að húsi Ólafs, svo
sem segir í Píslarþönkum:
_Litu mcnn SíkutA lanKa
laumast um oldhúsdyr.”
Sveinn Víkingur var sjálfur í
flokki hvítu herdeildarinnar er fór
að Ólafi Friðrikssyni, en Sigurður
Jónasson og Ingimar Jónsson, báðir
handgengnir Ölafi, og félagar í
Alþýðuflokknum. Jón Thoroddsen
og Stefán Jóhann einnig í hópi
jafnaðarmanna. Skýrast þá betur
þær greinir er urðu með mönnum og
að dýpra liggja rætur en allar sjáist
ofan svarðar. En fleiri en þeir er áð
er vegið í Ijóðum þeirra félaga eru
þykkjuþungir. Prestar höfuðstaðar-
ins flytja ávítur af predikunarstólí
og Bjarmi, kristilegt blað, á tæpast
nógu sterk orð í undrun sinni.
Ljóst er af ævisögu séra Sveins
Víkings, að mál þetta allt og eftir-
mál valda honum hugraun. Hann
rekur æskuminningu sína um flugur
er festast í möskvum kóngulóar og
segist sjálfur hafa „orðið fyrir því
að festast í einkennilegu örlaganeti
og hafði það raunar nokkur og
býsna langvinn áhrif á framtíð
mína". Um þátt sinn í hernum er fór
að Ólafi Friðrikssyni segir hann:
„Eru þetta einu lögregluaðgerðir,
sem ég hefi tekið þátt í um dagana,
og er engan veginn stoltur af.“
Frá skólavist sinni í Menntaskól-
anum í Reykjavík greinir Sveinn frá
fundi í Skálda- og menningarfélagi.
„Þar var rætt um andans list og
andans gull af alvöru og fjálgleika
og fluttar svo gáfulegar ræður sem
vit okkar, þroski og lærdómur frek-
ast leyfði. En hins er einnig skylt að
geta, því miður, að ég var svarti
sauðurinn — eða öllu heldur geml-
ingurinn í þessum hvíta, væna
hópi.“ Síðan segir Sveinn frá því er
hann varpar einskonar tíma-
sprengju með skopstælingum sínum
á ljóðum norskra skáldmæringa.
„... ég remdist við að vera alvar-
legur, sagði að Björnson hefði verið
staddur í Kaupmannahöfn og haldið
fyrirlestur í einu af stærstu sam-
komuhúsum borgarinnar. Salurinn
troðfylltist á svipstundu og svo
mikil var þröngin við ræðustólinn,
að skáldið ætlaði ekki að geta rutt
sér braut þangað. Þá sagði hann
með þrumuraust, sem fyllti stóran
sal og smaug inn í hvert einasta
hjarta:
Giv plads! Sc. dÍKtcrncs
konxc kommcr
mcA krav (ra NorKcs lysc sommcr
om ándcns kamp (orudcn skræk.
Hvis örcn I har sá hör nu i daK
hclc vcrdcns vÍKtÍKstc saK:
Livcts bád dcn cr la k.
Ennþá stærri og verðskuldaðri
hrifningu kvað ég þó þetta litla
erindi eftir Ibsen hafa vakið, er það
fannst nýlega í eftirlátnum blöðum
hans:
Storhcds vanvid
cr cn selvlyd.
som aldrÍK ckko (inder.
ÁlmindclÍK vanvid
er en samlyd.
som mænKden overvinder.
Þetta þótti öllum í Menningarfé-
laginu mikil tíðindi og merkilegur
viðburður í bókmenntaheiminum, —
þangað til einhverjum þeirra varð
litið framan í mig. Meira þurfti ekki
til þess, að mínum vesæla ferli í
félagi skálda og listamanna væri
lokið."
Magnús Magnússon, síðar kunnur
fyrir ritstörf, minnist Sveins Vík-
ings sem samstarfsmanns við þing-
skriftir. Hann lýkur lofsorði á
Svein. „Hann var ágætur samstarfs-
maður og hafði ég oft öllu meiri not
af ágripum hans af ræðum þing-
manna en mínum, sökum þess
hversu rithönd hans var skýr og
skilningurinn glöggur á þvi sem
mestu máli skipti í ræðum þing-
rnanna."
Sjálfur segir Sveinn frá störfum
sínum við þingskriftir:
„Drýgstar tekjur gáfu mér þó
þingskriftirnar. Þetta voru uppgrip,
sambærileg við það, sem nú er í
síldinni, en áhættan engin. í raun og
veru var okkar vertíð bezt, þegar
þingmennirnir óðu sem minnst, eða
létu ekki sjá sig í þingsölunum. Við
fengum okkar kaup, hvort sem
þingfundur stóð í fimm stundir eða
fimm mínútur, einnig um helgar og
í þinghléum. Þessa atvinnu stundaði
ég í þrjá vetur eða fjóra."
„Einu sinni brast á óveður í
þingsal neðri deildar óvænt og
skyndiiega. Þetta var í byrjun fund-
ar. Forsetinn, Benedikt Sveinsson,
setti fund með venjulegum hætti,
sagði gjörðabók hafa legið frammi
og yrði hún undirskrifuð ef enginn
mælti því í gegn. Þá kveður einhver
sér hljóðs og segir nokkra þingmenn
hafa ritað klausu nokkra í heimijd-
arleysi inn í gjörðabókina. Gerðist
nú mikill kliður í salnum og báöu
margir um orðið, samtímis og voru
flestir risnir úr sætum. Á meðan á
þessu stappi stóð, smeygði Jakob
Möller sér gegn um þröngina og upp
að forsetastólnum. Kallaði hann
síðan fram yfir salinn, að hann
hefði leyft sér að klóra yfir það í
fundarbókinni, sem þessir háttvirtu
þingmenn hefðu párað þar í full-
komnu leyfisleysi. Við þetta harðn-
aði sennan.Ámæltu sumir forseta
fyrir að hafa ekki gætt bókarinnar.
En hann svaraði hvatlega og bað
þingmenn benda á, hvar það stæði í
þingsköpum, að forseta bæri að
halda höndum á einstökum þing-
mönnum. Ekki varð af höggorrustu
og sefaðist ofsi manna."
Þá segir Sveinn frá því „er lögin
um stofnun og slit hjúskapar voru
til meðferðar í þinginu, vildi einn
gætinn og samviskusamur þingmað-
ur bæta orðinu „viðhald" inn í
fyrirsögnina. Honum fannst, eins og
rétt var, að enda þótt stofnun og slit
hjúskaparins séu að sjálfsögðu þýð-
ingarmikil atriði á vissan hátt, þá sé
þó í raun og veru viðhaldið það, sem
mestu skiptir í hverju hjónabandi."
Þess gætir víða í sögu Sveins
Víkings að margt vekur honum
spurn og undrun og hvetur hann til
rannsókna. Kann hann frá ýmsum
kátlegum atvikum að segja og er
það raunar eitt höfuðeinkenni hans
að horfa á hið skoplega og eiga þátt
í ærslum og glensi, án þess meið-
ingar fylgi. í „Myndum daganna",
sjálfsævisögu, segir hann þannig frá
atviki á bernskuárum:
„Einu sinni var ég að velta því
fyrir mér, hvers vegna konur gengju
ekki á buxum eins og karlmenn og
strákar. Voru þær alltaf í skósíðum
pilsum bara vegna þess, að þær
höfðu engin læri eins og við, heldur
aðeins örstuttar lappir, þessa hálfu
spönn, sem kom í ljós niður undan
pilsunum? Og svo er það einn
daginn, að ég rekst fram í búr. Þar
er ein vinnukonan eitthvað að sýsla
við búrbekkinn og snýr baki við
mér. Og þá grípur mig sk.vndilega
ómótstæðileg löngun til þess að
ganga úr skugga um það hvernig
hún sé í langinu innan undir
pilsunum. Ég læðist aftan að henni
og fletti upp um hana svo hátt sem
ég mögulega get. Henni varð illt við
í bili, en svo áttaði hún sig og sneri
sér hvatskeytlega að mér og sagði:
Hvað? Ertu að káfa upp undir mig,
strákur? Ég segi nú ekki nema það
þó! „Ég þorði ekki að segja einsog
var, labbaði bara þegjandi og
skömmustulegur út og fannst nú, að
ég hefði gert eitthvað óttalega ljótt.
En nú vissi ég þó, að konur hafa læri
rétt eins og karlmenn og jafnvel
töluvert digrari."
Löngu seinna, þá er Sveinn Vík-
ingur er í hópi vinsæiustu fyrirles-
ara og skemmtir á mannfundum
með glettni sinni og gamansemi, er
hann staddur í fríðum flokki
kvenna, á samkomu þar sem hann
hafði skemmt áheyrendum. Varð
þar þröng kvenna umhverfis Svein
og honum þakkað með handabandi
og faðmlögum. Mun honum þá hafa
brugðið, líkt og vinnukonunni forð-
um, því hann kvað:
VirkilcKa viA mcr brá.
varla brosa mátti.
þujfar þær íóru aó þrrifa á.
því. sem konan átti.
Á yngri árum hafði Sveinn kveðið
þessa ástarvísu:
Aí áat ck cr aA hrcnna.
ci unnt þcirri kvol aA lýsa.
Ok þaA cr allt þcr aA kcnna.
bctta cr ástarvisa.
Orðasmiður var Sveinn góður.
Meðal nýyrða hans er skriðsund er
hann birtir í Sundbók þeirri er hann
samdi fyrir ISI.
Þótt Sveinn Víkingur kysi að leita
út fyrir Skálholtsstifti hið forna þá
er hann vígðist til prestsþjónustu og
að loknum þinglausnum 1922 gengi
á vit vígslubiskups Hólastiftis þá
kom það í hlut hans síðar á ævinni
að þjóna biskupi í höfuðstöðvum
kirkjunnar hér syðra. Var hann
biskupsritari um árabil. Kunnur
varð hann fyrir margháttuö félags-
málastörf og vinsæll fyrirlesari á
mannfundum og í útvarpi. Þá mun
Sveinn Víkingur