Morgunblaðið - 15.11.1980, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 1980
Langtímaáætlanir
um orkubúskap
þjóðarinnar
FIMM þingmenn Sjálfstæðisílokks (Þorvaldur Garðar Krist-
jánsson, Egill Jónsson, Eyjólfur Konráð Jónsson, Guðmundur
Karlsson og Salome Þorkelsdóttir) hafa lagt fram viðamikil
frumvörp til laga um orkumál og Jarðboranir ríkisins.
Frumvarp til orkulaga felur í sér margháttuð nýmæli sem
varða orkulindir landsins, eðli þeirra og skilyrði til hagnýt-
ingar; skipulag orkuvinnslunnar og dreifingu hennar og loks
varðandi hlutverk og skipulag Orkustofnunar og Orkuráðs.
Frumvarpið um Jarðboranir ríkisins felur það i sér að þessi
núverandi deild í Orkustofnun verði sjálfstæð. lúti sérstökum
framkvæmdastjóra og fái starfsreglur með hliðsjón af þvi, að
hér er um verktaka að ræða.
Sjálfstæðis-
menn flytja
frumvarp að
orkulögum og
annað um
Jarðboranir
ríkisins
hlutafyrirtækjum eða sveitarfélög-
um verði gert kleift að taka við
eignum Rafmagnsveitna ríkisins í
viðkomandi landshiuta. Starfsemi
Rafmagnsveitna ríkisins getur
hvergi orðið lögð niður, nema þar
sem tryggt er að fyrir hendi sé
annar aðili fær um að halda uppi
þeirri þjónustu, sem um er að ræða.
Þess vegna verður þetta fyrirtæki
ekki lagt niður í einum áfanga,
heldur smám saman, eftir því sem
aðstæður leyfa.
Þá eru ákvæði um ráðstöfun og
afhendingu og á þeim 132 kV
stofnlínum, sem ríkið hefur látið
byggja. Lagt er til, að þessar
stofnanir verði í eigu Landsvirkjun-
ar. Þá er og gert ráð fyrir að
skilmálar um afhendingu þessara
eigna verði við það miðaðir, að unnt
sé að selja raforku frá stofnlínu-
kerfinu samkvæmt einni gjaldskrá.
Þó að uppistaða sumra kafla í
þessu frumvarpi, sem hér er lagt
fram, sé úr orkulögum nr. 58 frá 29.
apríl 1967, er þar um veigamiklar
breytingar að ræða. Þannig er I.
kafli frumvarpsins, sem kveður á
um stefnumótun, algjört nýmæli.
Veigamiklar breytingar eru og í II.,
III. og IV. kafla frumvarpsins, sem
Hagkvæmni í fram-
kvæmdum og rekstri
í greinargerð segir m.a.:
Það hefur verið hlutverk Orku-
stofnunar að annast þann þátt
orkumálanna, sem við kemur rann-
sóknum og skyldum viðfangsefnum.
Verður að telja grundvallaratriði í
framkvæmd orkumálanna, að þau
verkefni, sem Orkustofnun er falið
að sjá um, fari vel úr hendi. Hér er
því mest um vert að Orkustofnun
hafi sem best tök á að gegna sínu
mikilvæga hlutverki. Þær tillögur,
sem varða Orkustofnun, miða því í
meginatriðum að því að
• 1. styrkja stjórnun stofnunar-
innar;
• 2. hnitmiða verksvið stofnunar-
innar við rannsóknir á orku-
lindum landsins. áætian-
agorð um orkuhúskapinn og
aðstoð og ráðgjöf um stefnu-
mótun i orkumálum;
• 3. efla áhrifavald stofnunarinn-
ar og þátt hennar í heildar-
stjórn orkumálanna.
Með tilliti til þessa er lagt til að
Orkustofnun sé fengin þingkjörin
stjórn á þann veg, að Orkuráði sé
ætlað það verkefni auk þess að hafa
með höndum stjórn OrkUsjóðs svo
sem nú er. Þá gerir frumvarpið ráð
fyrir að sú starfsemi, sem nú heyrir
undir Orkustofnun í einu eða öðru
formi, en varðar ekki meginhlut-
verk stofnunarinnar, verði fengin
öðrum aðilum í hendur. Hins vegar
er Orkustofnun fengið í hendur
veigamikið verkefni við gerð
orkumálaáætlunar, sem lagt er til
að lögð sé fyrir Alþingi og gegna á
mikiivægu hlutverki við stefnumót-
un í orkumálum.
Tillögur frumvarpsins, sem varða
orkuvinnslu og orkudreifingu, hafa
það meginmarkmið, að komið verði
við mestri hagkvæmni í fram-
kvæmdum og rekstri í orkubúskap
þjóðarinnar. Tilgangurinn með því
er að stuðla að sem bestri hagnýt-
ingu orkulinda landsins, svo að
fullnægt verði orkuþörf með inn-
lendum orkugjöfum og við sem
lægstu og jöfnustu orkuverði um
allt land. Varðar mestu að skipulag
raforkuvinnslunnar sé miðað að
þessum markmiðum.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að
meginraforkuvinnslan verði á hendi
eins fyrirtækis, þar sem er Lands-
virkjun. Jafnframt er svo ráð fyrir
gert, að sjálfstæð orkufyrirtæki í
hinum einstöku landshlutum geti
einnig annast orkuvinnslu, eftir því
sem efni standa til.
Heildarstjórn raforkuvinnslunn-
ar er komið á fót í formi samvinnu,
sem fyrirtækjunum, er hafa á hendi
orkuvinnslu, er gert að hafa. Sam-
vinna þessi lýtur að skipulegri
yfirstjórn, er varðar byggingu
orkuvera og samrekstur þeirra.
Reglur um þetta efni mótast mjög
af þeirri sérstöðu Landsvirkjunar
að bera ægishjálm yfir öll orku-
vinnslufyrirtæki landsins. Er og
staða Landsvirkjunar mjög efld frá
því, sem verið hefur, með því að
henni er ætlað að gegna aðalhlut-
verki í yfirstjórn raforkuvinnslunn-
ar, svo sem fram kemur í reglunum
um
1. skipun Samvirkjunarráðs.
2. eignaraðild að stofnlínum og
3. samrckstur orkuveranna.
Samkvæmt frumvarpinu er
reiknað með að fyrirtæki sveitarfé-
laga eða sameignarfélög ríkisins og
viðkomandi sveitarfélaga hafi á
hendi raforkudreifingu og rekstur
hitaveitna hvert í sínu umdæmi. Er
þá gert ráð fyrir að þessi lands-
hlutafyrirtæki geti einnig annast
raforkuvinnslu.
í frumvarpinu er ekki að finna
ákvæði um skipulag eða form
landshlutafyrirtækja né heldur um
að þau skuli sett á fót. Leiðir það af
eðli málsins. Þátttaka sveitarfélaga
í landshlutafyrirtækjum þýðir að
þau verða ekki stofnuð nema að
vilja þeirra. Enn fremur hljóta
viðkomandi sveitarfélög að hafa um
það að segja, hvernig fer um
eignaraðild, hlutverk, stjórnun og
almenna uppbyggingu hvers lands-
hlutafyrirtækis. Slík fyrirtæki geta
því orðið með mismunandi móti
eftir aðstæðum og viðhorfum í
hinum einstöku landshlutum. Þess
vegna er ekki unnt að setja almenn
ákvæði í lög, sem kveða á um þessi
efni. Það ber og að hafa í huga, að
hvert landshlutafyrirtæki fyrir sig
hlýtur að vera stofnað með sérlög-
um.“
Landshlutafyrir-
tæki taki við
Gert er ráð fyrir að Rafmagns-
veitur ríkisins verði lagðar niður
jafnóðum og aðstæður leyfa. Leiðir
þetta af því, að rétt þykir, svo sem
áður greinir, að landshlutafyrir-
tæki hafi á hendi raforkudreifing-
una. Verður þá ekki ástæða til að
halda áfram rekstri Rafmagns-
veitna ríkisins til orkuvinnslu, þar
sem önnur orkufyrirtæki með aðild
ríkisins verði fær um slíkt. Með
tilliti til þessa er ríkisstjórninni
veitt heimild til að láta af hendi
eignir Rafmagnsveitna ríkisins til
annarra orkufyrirtækja í landinu
með þeim skilmálum, sem um
semst. Framkvæmd þessa fer fyrst
og fremst eftir því, hvort lands-
fjalla um Orkuráð og orkumála-
stjóra, Orkustofnun og Orkusjóð.
Þá er um nýsmíði að ræða þar sem
er V. kafli frumvarpsins, sem kveð-
ur á um orkuveitur. Þó er þar ekki
um veigamiklar efnisbreytingar að
ræða. En í þessum kafla frum-
varpsins eru samræmd og felld
saman ákvæði um héraðsveitur og
hitaveitur sem er að finna í IV. og
V. kafla gildandi laga. í VI. kafla er
um að ræða nýmæli, er varða
skipulag orkuvinnslunnar. Þá er
VII. kafli frumvarpsins nýmæli um
skipulag orkudreifingar. Almennu
ákvæðin í VIII. kafla eru aftur á
móti hliðstæð og samsvarandi
ákvæði í gildandi lögum.
í frumvarpi þessu er ekki að
finna þá kafla í gildandi lögum, sem
fjalla um vinnslu jarðhita og vernd-
un jarðhitasvæða, jarðhitavirkja og
eftirlit með þeim. Samkvæmt frum-
varpi þessu er lagt til að orkulög nr.
58 frá 29. apríl 1967 falli úr gildi, en
þó ekki III. og VII. kafli laganna
sem um þetta fjalla. Þykir betur
fara á að hafa sérlög um þessi efni
en ákvæði um þau í almennum
orkulögum.
I þessu frumvarpi er ekki að
finna ákvæði um Rafmagnsveitur
ríkisins nema sem varða afhend-
ingu á raforkuverum og dreifikerfi
fyrirtækisins. Með því að gert er
ráð fyrir að starfsemi Rafmagns-
veitna ríkisins verði lögð niður eftir
því sem aðstæður leyfa, þykir ekki
ástæða til að breyta gildandi lögum
um það fyrirtæki. Samkvæmt
frumvarpi þessu heldur því IX.
kafli orkulaganna frá 1967 um
Rafmagnsveitur ríkisins gildi sínu.
í frumvarpi þessu er ekki heldur
að finna ákvæði, sem varða Jarð-
boranir ríkisins og samsvara VIII.
kafla núgildandi orkulaga. Er gert
ráð fyrir að Jarðboranir ríkisins
verði teknar undan rekstrarstjórn
Orkustofnunar. Samhliða þessu
frumvarpi er því flutt sérstakt
frumvarp um Jarðboranir ríkisins,
er felur í sér þær breytingar sem af
þessu leiðir. Þykir betur fara á því
að hafa sérlög um þessi efni heldur
en að kveða á um þau í almennum
orkulögum."
Meginbreytingar
og nýmæli
frumvarpsins
Meginbreytingar og nýmæli, sem
felast í frumvarpi þessu, eru eftir-
farandi:
• 1. Langtimaáætlun skal gerð um
orkubúskap þjóðarinnar, til
tíu ára hið minnsta, og skal
leggja árlega fyrir Alþingi
skýrslu um framvindu áætl-
unarinnar.
(> 2. Eigendur raforkuvera skulu
koma á fót Samvirkjunarráði
er fari með heildarstjórn raf-
orkuvinnslunnar.
11 3. Gert er ráð fyrir að Lands-
virkjun hafi á hendi orku-
vinnslu, þar sem landshluta-
fyrirtæki koma ekki til
greina, en landshlutafyrir-
tæki geti hvert á sínu veitu-
svæði reist og rekið orkuver.
• 4. Heimilt verði að afhenda raf-
orkuver og dreifikerfi Raf-
magnsveitna ríkisins til ann-
arra orkufyrirtækja.
• 5. Heimilt verði að fela Lands-
virkjun eignarráð á þeim
stofnlínum sem ríkið hefur
þegar látið byggja, þ.e. Norð-
urlínu, Austurlínu og Vestur-
línu.
• 6. Gjaldskrá fyrir raforkusölu
verði hin sama á öllum
útsölustöðum stofnlínukerfis-
ins.
• 7. Orkuráð skal skipa sjö
mönnum í stað fimm, sem
verið hafa og sjö vara-
mönnum, sem engir hafa ver-
ið.
• 8. Orkuráð skal hafa á hendi
stjórn Orkustofnunar auk
Orkusjóðs.
• 9. Jarðboranir ríkisins eru tekn-
ar undan rekstrarstjórn
Orkustofnunar.
•10. Orkustofnun er leyst undan
því hlutverki að annast hag-
nýtar jarðfræðilegar kannan-
ir, m.a. vegna neysluvatns-
leitar.
•11. Tækninefnd Orkustofnunar
er lögð niður.
•12. Orkustofnun er falið sérstak-
lega að vinna að orkusparnaði.
sparnaði.
•13. Orkustofnun er falið sérstak-
lega að uppfræða almenning
um orkumál.
•14. Orkusjóður verði efldur eftir
því sem með þarf til að
tryRRja framkvæmd orku-
málaáætlunar.
•15. Orkusjóði er fengin almenn
heimild til að veita orkuveit-
um lán til hitaveitufram-
kvæmda.
•16. Orkusjóði er heimilað að veita
einstaklingum lán til hita-
veituframkvæmda.
•17. Orkuráð tekur ákvarðanir um
lánveitingar úr Orkusjóði í
stað tillögugerðar til ráð-
herra.
•18. Rýmkaðar eru heimildir til að
reisa raforkuver án leyfis
stjórnvalda.