Morgunblaðið - 15.11.1980, Blaðsíða 32

32 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 1980
Pétur Pétursson þulur:
Svipur og' ættarmót
Höfum við ekki öll, já og það
oftar en einu sinni, mætt einhverj-
um á förnum vegi eða á mann-
fundi, er minnti á einhvern í hópi
kunnugra. Svo sterk var líkingin
að stundum var maður kominn á
fremsta hlunn að gefa sig á tal við
„kunningjann" og þakka fyrir síð-
ast. Það kann stundum að eiga
rétt á sér. En málið vandast ef
skoðuð er andlitsmynd er erlendur
listamaður teiknaði fyrir nær
hálfri annarri öld og þar birtist
svipur ungs manns er manni
finnst daglega bregða fyrir á
götum Reykjavíkur.
Um miðjan þennan áratug eru
150 ár liðin síðan hingað kom
fríður flokkur franskra leiðang-
ursmanna er kannaði landshagi og
þjóðhætti, sögu, náttúrufar og
bókmenntir. Poul Gaimard var
foringi ieiðangursins. Með honum
komu m.a. myndlistarmaður að
nafni Auguste Meyer og ungur
•bókmenntafræðingur, Xavier
Marmier. Þeir félagar ferðuðust
víða um landið og dró Meyer upp
fjölda mynda af mannvirkjum,
listgripurn og búnaði ýmsum, auk
nokkurra mannamynda. Greinar-
höfundur hefir um alllangt skeið
reynt að afla ýmissa fanga um
ferðir þeirra félaga.
Nú er að segja frá því að eitt
sinn er flett var hinni miklu
myndabók er geymir myndir Mey-
ers þá kemur þar sögu að andlit
ungs manns blasir við augum.
Undir myndinni stendur: Gunn-
laugur Briem.
Við fyrstu sýn kom í hugann
áleitin spurning: Hvar hef ég séð
þetta andlit áður? Er þessi ungi
maður ekki í hópi góðkunningja er
þú mætir á ferð þinni um miðbæ-
inn í Reykjavík og það nærri á
viku hverri? Langvarandi vanga-
veltur og heilabrot urðu að ein-
dreginni niðurstöðu. Þetta er Egg-
ert Asgeirsson, framkvæmdastjóri
Rauða krossins á íslandi. Það fer
ekki milli mála. En hvernig má
slíkt verða? Ar og öld skilur ævi
þeirra og feril. Jú, en Eggert
Ásgeirsson er Briem í móðurætt.
Móðir hans Friede er dóttir Páls
Briem amtmanns. En faðir Páls
amtmanns var Eggert sýslumað-
ur, sonur Gunnlaugs sýslumanns
þess er Briemættin er kennd við.
Annar af mörgum sonum Gunn-
laugs og bróðir Eggerts sýslu-
manns var Kristján Gunnlaugur
trésmiður f. 5. desember 1802 í
Reykjavík. Ættarskrár segja að
hann hafi dvalist í París. Hann
deyr árið 1840.
Þegar Páll Gaimard og Marmier
ferðast hér á landi 1836 þá ritar
Marmier í dagbók sína: „Sýslu-
maður Gunnlaugur Briem á ungan
son í París."
Til samanburðar og skemmtun-
ar varð Eggert Ásgeirsson við
tilmælum um að sitja fyrir er
ljósmyndari Morgunblaðsins,
Ólafur Magnússon, féllst á að
festa mynd hans á filmu. Og nú er
forvitnilegt að hyggja að því hvað
öðrum finnst þá er myndirnar
birtast til glöggvunar. Er líkingin
hugarburður eða hefir staðhæf-
ingin við rök að styðjast? Heil öld
og áratugur skilur fæðingarár
þeirra frænda.
Eggert Ásgeirsson rekur ættir
sínar að Nesi við Seltjörn. Faðir
hans var Ásgeir Guðmundsson
lögfræðingur, kenndur við Nes, af
kunnri ætt bænda og útvegs-
manna á Seltjarnarnesi. Nú verð-
ur ljóst að þótt Eggert kippi í
föðurkyn um margt, þá má það
glöggt greina að hann geymir
ættarmót Briemanna í svip sínum.
Og það á svo sannfærandi hátt að
langafabróðir hans staðfestir það
með ótvíræðum hætti á mynd hins
franska listamanns.
Um Kristján Gunnlaug Briem,
þann er Marmier segir frá í
dagbók sinni að dveljist í París, er
fátt eitt vitað. Engan þarf að
undra þótt trésmíðar séu tengdar
nafni Kristjáns Gunnlaugs. Faðir
hans, Gunnlaugur sýslumaður á
Grund, var kunnur fyrir hagleik
sinn. Dvaldist við nám í mynd-
höggvaralist á listaháskólanum í
Kaupmannahöfn í lok 18. aldar.
Hlaut þar silfurmedalíu fyrir góða
frammistöðu. Frægur er bær hans
á Grund í Eyjafirði og hefir margt
verið ritað um þá hagleikssmíð.
Hagleikur þeirra frænda og list-
fengi kemur víða fram í ættum
þeirra. Ólafur Eggert timbur-
meistari á Grund var hinn þriðji
þeirra bræðra. Full ástæða væri
að geta fleiri þeirra systkina, en
hér verður numið staðar að sinni.
í frásögn þeirri er hér hefir
verið skráð um mynd Meyers hins
franska og svipmót það er hún ber
með sér er ekki öll sagan sögð. Svo
sem hæfa þótti birti Meyer í
upphafi bókar sinnar mynd af
foringja leiðangursmanna Poul
Gaimard. Það var Páll sá er Jónas
Hallgrímsson kvað til eitt sitt
fegursta ljóð: Þú stóðst á tindi
Heklu hám.
Benedikt Gröndal segir frá því í
„Dægradvöl" sinni, að Gaimard
hafi á ferðum sínum um ísland
kallað sig Pál Pálsson.
Var hann vinsæll og vel þokkað-
ur af landsmönnum hvar sem
hann fór og ferðaðist um land vort
af rausn og kurteisi.
Og hér fór sem fyrr að enn varð
svipmót og líking að umhugsunar-
efni. Þá er flett var leiðangursbók
þeirra félaga nam augað staðar
við skartmanninn skrautklædda
er prýðir upphaf myndasafnsins.
Hver af kunningjum og samtíðar-
mönnum ber þennan svip og
verður daglega á vegi?
Ekki þurfti lengi að leita í
kunningjahópi. Svarið var aug-
ljóst: Þorgrímur Einarsson leikari
og starfsmaður Þjóðleikhússins
Eggert Ásgeirsson
ivristján Gunnlaugur Briem
Þorgrímur Einarsson „Gimmi“ og Poul Gaimard
brosti góðlátlega þá er greinarhöf-
undur bað hann að verða við bón
sinni um að ganga á fund Ólafs
Magnússonar og sitja fyrir er
hann tæki enn eina samanburð-
armynd. Nú geta lesendur blaðs-
ins gert það sér til gamans að
hyggja að því hvort þeir sjá
svipmót með þeim Páli Gaimard
og Þorgrími, eða Gimma eins og
hann er jafnan kallaður af vinum
og kunningjum.
Þá er við Eggert Ásgeirsson
ræddum svipmót og líkingu þeirra
frænda af Briemætt gerði hann
eigi mikið úr getspeki minni og
niðurstöðu. Kvað þetta augljóst og
frændsemi slíka að fara mætti
nærri um líkingu. Bauðst til þess
að segja mér sögu er sannaði
ótvíræða snilld og ályktunargáfu
um ættarmót. Sagan var um unga
stúlku norðan af Ströndum og
glöggskyggni Helga Skúlasonar
augnlæknis á Akureyri þá er hann
speglaði augnbotna ungrar skóla-
stúlku í hópi nemenda barnaskól-
ans á Akureyri og dró af því
ályktanir um faðerni.
Til frekari staðfestingar var
leitað til Magnúsar Óskarssonar
lögfræðings og lét hann góðfús-
lega í té eftirfarandi lýsingu:
Frásögn þessi er skráð að ósk
Péturs Péturssonar, þuis.
Foreldrar mínir, Guðrún Magn-
úsdóttir og Óskar Sæmundsson,
kaupmaður í Esju (fyrsta fyrir-
tæki með því nafni), bjuggu alla
sína búskapartíð á Akureyri, þótt
ættuð væri bæði af Vestfjarða-
kjálkanum. Við vorum þrjú systk-
inin, tveir bræður og ein systir.
Vegna veikinda móður minnar
ólst systir mín, Guðfinna, upp hjá
móðurfólki okkar í Árneshreppi á
Ströndum. Hefur það liklega ekki
verið almennt vitað á Akureyri, að
foreldrar okkar ættu önnur börn
en synina tvo.
Það var ekki fyrr en systir mín
var 11 ára, að hún fluttist til
Akureyrar, haustið 1939. í hópi
skólabarna fór hún strax eftir
komuna til Akureyrar í augnskoð-
un til Helga Skúlasonar, augn-
læknis. Skoðunin gekk hratt fyrir
sig og spurði læknirinn ekki um
deili á börnunum, nema sérstakt
tilefni gæfist. Er hann hafði
skoðað systur mína, sagði hann:
„Ég hef ekki skoðað þig áður, telpa
mín. Hvaðan kemur þú?“ Hún
sagði sem var, að hún kæmi frá
Kjörvogi í Árneshreppi á Strönd-
um. „Það var merkilegt," sagði þá
Helgi. „Ef þú værir ekki af
Ströndunum, myndi ég hiklaust
segja, að þú værir með sjónskekkj-
una hans Óskars í Esju.“
Frá þessu sagði systir mín við
heimkomuna, og hef ég auk þess
að hiýða á þá frásögn, innt hana
eftir þessu síðar og fer hér ekkert
á milli mála. Hún er nú húsmóðir
á Akureyri.
Því má við bæta, að faðir minn
hitti Helga Skúlason á Oddfellow-
fundi sama kvöld eða kvöldið eftir.
Snéri hann sér þá að Helga og
spurði hvasst, hvaðan honum
kæmi leyfi til að gefa í skyn í hópi
nemenda og kennara, að hann ætti
lausaleiksbarn. Kvaldi hann
Helga á þessu drjúga stund, áður
en það tal allt leystist upp í
innilegan hlátur.
Margar aðrar sögur af undra-
minni Helga Skúlasonar mætti
rekja, en i því efni kunna aðrir
betur frá að greina.
Magnús Óskarsson.
í frásögn Magnúsar Óskarsson-
ar kemur eigi fram að Helgi
læknir hafi látið fyrrgreind orð
faila þá er hann speglaði augn-
botna ungu stúlkunnar, en þannig
hafði Eggert talið Helga lækni
komast að líkingu þeirra feðgina.
Fyrir nokkru var greinarhöf-
undur í árlegu eftirliti á göngu-
deild Landakotsspítala til augn-
skoðunar. Bar þá í tal við augn-
lækni þann er þar var að störfum
hvort unnt væri með speglun
augnbotna að sjá ákveðin einkenni
er leiddu til eindreginnar niður-
stöðu um ættarmót. Læknirinn
ungi brosti er spurpingin var
borin fram. Sagði síðan: Það er
margt er greina má með speglun
augnbotna. Ef ung og ljóshærð
stúlka kæmi og settist hér í
stólinn, sæist það t.d. auðveldlega
hvort hár hennar væri litað eða
ljóst með náttúrlegum hætti.
Speglun augnbotna leiðir margt í
ljós og svarar ýmsum spurningum
um heilbrigði, litarhátt og sitt-
hvað er að gagni má koma við
rannsóknir.
Trúlega eru ýmsar aðferðir við
rannsóknir á erfðum og ættar-
fylgju og verður eigi fjölyrt um
það frekar að sinni. Það er sér-
fræðinnar að fást við slíkar rann-
sóknir. En leikmenn geta einnig
gert sér það til gamans að hyggja
að „ættanna kynlega blandi".
Börnin bókarlaus í sum-
um fögum í grunnskólunum
Ekkert fé til framleiðslu kennslugagna
EFTIR helgina stöðvast alveg
útgáfa námsbóka fyrir grunn-
skólana ef ekki fæst sú auka-
fjárveiting sem beðið hefur verið
um. En ástandið var þannig
fyrir. að ekki hafa frá í haust
fengist nauðsynlegar námsba’kur
í skólana. Við nokkra viðbótar-
fjárveitingu þá lagaðist ástandið
örlítið, en ekki þó svo að enn sé
hægt að útvega þær bækur sem
þarf. Fyrir utan þetta var þegar
búið að fresta framleiðslu á
námsbókum fyrir 330 milljónir
króna til na-sta árs. Á fjárlögum
fyrir 1981 er samt ekki gert ráð
fyrir nema helmingi þeirrar fjár-
veitingar, sem talin er nauðsyn-
leg fyrir nasta árs framieiðslu,
svo að stefnir í algert öngþveiti
næsta haust í skólum.
Þessar upplýsingar fékk Mbl.
hjá Ásgeiri Guðmundssyni, fram-
kvæmdastjóra hinnar nýju Náms-
gagnastofnunar, sem lögum sam-
kvæmt hefur tekið við Ríkisútgáfu
námsbóka, Skólavörubúðinni og
myndasafni, auk námsgagnagerð-
ar fyrir allt landið. Sagði Ásgeir
að þarna væri um að ræða bæði
endurútgáfu á eldri skólabókum,
sem ekki eru til lengur og útgáfu
nýrra kennslugagna. Hefðu þeir
átt fund með hagsýslustjóra og
farið fram á 50 milljóna króna
aukafjárveitingu til að bjarga því
mikilvægasta, þ.e. þeim bókum
sem þegar vantar. Þær eru af
ýmsu tagi, stærðfræðibækur.les-
greinabækur, efni fyrir móður-
málskennslu, samfélagsfræði og
fleira. Fengist hún ekki stöðvaðist
allt nú eftir helgina. Námsbóka-
skorturinn væri afleiðing af of
litlu fjármagni, sem ætlað hefði
verið til verkefnisins í ár. Þótt
frestað hefði verið öllu sem hægt
var, dygði það sem eftir væri ekki
til að halda í horfinu. Frestunin
yrði til þess að boltinn, sem velt
væri á undan sér, bara stækkaði.
Verulega er dregið úr fram-
leiðslu allra kennslugagna, en
námsefni í dag er ekki bara bókin,
eins og Ásgeir sagði. Ekki er fé á
næstu fjárlögum til að byggja upp
Námsgagnastofnun ríkisins. Hús-
næði er ekki fyrir hendi. Nýju
námsgagnastofnuninni er ætlaður
staður í Víðishúsinu að Laugavegi
166, en ríkið ætlar eins á fjárlög-
um næsta árs til viðgerða á
þakinu, svo ekki er hægt að
sameina þar starfsemina, sem nú
er á 4 stöðum.
Ekki eru heldur til tæki eða
neitt annað, sem til þarf, og ekkert
á fjárlögum 1981 í þá uppbygg-
ingu. Áætlað var að rúman millj-
arð kr. þyrfti á næsta ári til
Námsgagnastófnunarinnar, en
það var skorið niður í 600 millj.,
sem er aðeins í reksturskostnað,
auk þess sem fyrir eru 330 millj-
óna frestaðar framkvæmdir frá
þessu ári.
Með sama áframhaldi kemur
óhjákvæmilega að því að börn og
unglingar sitji bókarlaus í skyldu-
námsskólum.