Morgunblaðið - 20.11.1980, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1980
Birgir ísl Gunnarsson um vaxtafrádrátt húsbyggjenda:
„Lífsnauðsynleg lán
venjulegu fólki ofviða“
Tvoir þintfmenn Sjálfsta'ðisflokks, Birtíir ísleifur Gunnarsson og
Halldór Blöndal, hafa flutt frumvarp til hreytinga á Iögum um tekju-
og eignaskatt. sem samþykkt voru á Alþingi i fehrúarmánuði sl„ þess
efnis, að heimild til frádráttar vaxta frá skattstofni verði rýmkuð
verulega. í'ramsaga Birgis ísleifs með frumvarpinu fer hér á eftir.
„Hjálpartæki
þjóðfélagsins“
I marga áratugi hefur það
ákvæði verið í skattalögum að
skattgreiðendur gætu dregið frá
tekjum sínum vexti sem þeir hafa
greitt á árinu. Ákvæði þetta var
sett inn i skattalögin fyrst og
fremst til að auðvelda húsbyggj-
endum það mikla átak, sem það er
að eignast eigin húsnæði. Þetta
var eitt af hjálpartækjum þjóðfé-
lagsins til að örva fólk til að
eignast eigið húsnæði. Eitt af
sérkennum íslenzks þjóðfélags er,
hve íbúðareign er almenn hér á
landi. Yfir 90% íbúða í Reykjavík
eru í eigu þeirra fjölskyldna sem í
þeim búa. Víða um land er þessi
tala 100%. Ákvæðið um vaxtafrá-
drátt við skattlagningu hefur að-
stoðað ófáa, yngri sem eldri, við að
eignast eigið húsnæði. Með því
ákvæði hefur þjóðfélagið létt
skattabyrðina á því erfiða tíma-
bili, þegar greiðslur eru þyngstar
vegna íbúðaröflunar. Það skilyrði
hefur að vísu ekki verið í lögum að
lánin séu notuð til öflunar hús-
næðis. Önnur lán sem almenning-
ur tekur, hafa einnig fallið hér
undir. Það hefur að sjálfsögðu
komið sér vel, þegar fólk þarf að
taka lán til ákveðinna þarfa, t.d.
vegna sjúkdóma, skyndilegra
áfalla af einhverjum ástæðum og
þar fram eftir götum. Þetta
ákvæði var stundum gagnrýnt
fyrir það að það kæmi sérstaklega
til góða svonefndum „skuldakóng
um“, en þá er átt við menn, sem
hafa sérstaka aðstöðu til að afla
sér mikilla lána til að auka eignir
sínar og láta síðan verðbólguna
vinna með sér til óeðiilegrar
eignaaukningar. Vafalaust eru
dæmi um slíkt og ég vil taka það
fram, að ég hef enga sérstaka
samúð með slíkum mönnum. Ef á
heildina er litið, er það þó allur
almenningur, sem hér hefur notið
góðs af. Þó að einhverjum hafi
tekizt að spila á kerfið eru það
ekki rök fyrir því að leggja kerfið
niður eða takmarka það svo sem
gert er ráð fyrir í núgildandi
lögum um þetta efni. Þó að vitað
sé að einhver brögð eru að því að
almannatryggingakerfið sé mis-
notað — að einhverjir geri sér að
leik að spila á það — þá dettur
engum í hug að leggja niður
almannatryggingar, svo að annað
dæmi sé tekið úr þjóðfélaginu.
Forsendur breytinga
í febrúar 1980
Þessari áratuga gömlu reglu um
ótakmarkaðan vaxtafrádrátt —
reglu sem hefur skapað sér hefð í
hugum fólks — var breytt með
þeim lögum, sem sett voru hér á
Alþingi í febrúar sl. og sem á að
koma til framkvæmda við álagn-
ingu á næsta ári, þegar lagt
verður á tekjur þessa árs.
Til að glöggva sig aðeins á því
hver voru meginrökin fyrir þess-
ari nýju reglu vil ég með leyfi
forseta lesa upp úr greinargerð
þeirri sem fylgdi frumvarpinu, þar
sem fjallað er um þetta atriði. Þar
segir:
„Með lögum nr. 40/1978 var lagt
til að verulegar breytingar yrðu
varðandi verðbreytingar í
atvinnurekstri en hins vegar voru
ekki verulegar breytingar á fjár-
magnstekjum og kostnaði manna
utan atvinnurekstrar. Þar skyldu
vaxtagjöld frádráttarbær að
fullu en vaxtatekjur að fullu
skattskyldar með mikilvægri
undantekningu varðandi sparifé.
Af þessu leiðir gífurlegt ósam-
ræmi milli einstaklinga utan
rekstrar og aðila í atvinnurekstri.
Slíkt ósamræmi er mjög óheppi-
legt og skapar tilhneigingu til
millifærslu eigna og skulda. Það
hefur þótt nauðsynlegt að finna
leið til að afnema eða draga úr
þessu ósamræmi. Til greina kemur
að taka upp hliðstæðar reglur um
einstaklinga og lagt er til að gildi
um atvinnurekstur. Slík breyting
hefði í för með sér geysilega
róttækar breytingar á skattbyrði.
Sérstaklega snertir slík breyting
tilfinnanlega þá er bera mikil
vaxtagjöld. Þótt áhrif breyt-
inganna séu mikil í atvinnurekstri
koma önnur ákvæði þar á móti.
Þar má einkum nefna fyrningu af
endurmetnu verði. í frumvarpinu
er lagt til að draga úr ósamræm-
inu með öðrum hætti. Tekin er
upp sú almenna regla að vaxta-
tekjur manna utan rekstrar komi
ekki til skattlagningar með tilliti
til þess að leyfilcgir hámarks-
vextir viðhalda ekki raungildi
eigna við núverandi ástand.
Einnig er almenna reglan sú að
vaxtagjöld verði á sama hátt ekki
frádráttarbær. Afnám frádrátt-
arins myndi hins vegar skapa
gífurlega erfiðleika hjá þeim
aðilum sem eru að komast yfir
eigið húsnæði eða eiga það eftir.
Hér er því lagt til, þrátt fyrir
meginregluna. að vaxtagjöld
verði frádráttarbær vegna öfíun-
ar eigin húsnæðis innan ákveð-
inna marka. Þau mörk eru að
sjálfsögðu vandfundin. Við
ákvörðun slíkra marka verður
fyrst og fremst að hafa í huga
þann hóp fólks sem verst er
settur vegna öflunar eigin hús-
næðis og koma þá m.a. eftirfar-
andi atriði tii álita:
• 1. Tegund lána. Það megin-
sjónarmið sem lagt er til grund-
vallar er að vaxtagjöld séu aðeins
frádráttarbær hjá einstaklingum
utan atvinnurekstrar ef þau eru
tilkomin vegna öflunar húsnæðis
til eigin nota. í flestum tilfellum
eru slík lán tryggð með veði í
fasteignum til lengri eða skemmri
tíma. Lán til skemmri tíma en til
þriggja ára eru ekki algeng í
slíkum tilfellum og er miðað við
þann lánstíma.
Þegar um nýbyggingu er að
ræða eru framkvæmdir fjármagn-
aðar með ýmsu móti. I fyrstu eru
margvíslegar lausaskuldir sem
síðan er breytt að einhverju eða
öllu leyti í lengri lán. Ef vaxtafrá-
dráttur yrði eingöngu miðaður við
Birgir ísl. Gunnarsson
ar verðbætur á afborganir. Með
þessu er fyrst og fremst litið til
þeirrar byrði sem lánin eru á
viðkomandi skattþegn en ekki
verðbóta sem koma til greiðslu
eftir langan tíma. Útlánastofna
sem gerir ráð fyrir lágum vöxtum 1
og verðbótum gerir það að verkum
að greiðslubyrði lækkar í fyrstu og
hefur það áhrif á hæfilegt hámark
frádráttar.
Ýmislegt annað hefur áhrif á
val þessa hámarks, sem er að
sjálfsögðu ekki algilt og krefst
stöðugs endurmats í ljósi að-
stæðna og ríkjandi sjónarmiða á
hverjum tíma.
Þar sem nú er liðið að lokum
tekjuársins 1979 þykir þó ekki
fært að leggja til að þessi breytta
vaxtameðferð einstaklinga verði
látin koma til framkvæmda við
álagningu á tekjur þess árs. Er í
40. gr. frumvarpsins gert ráð fyrir
að þessi ákvæði um breytta með-
ferð á vaxtatekjum og vaxtagjöld-
Leiðrétta þarf mistök
hraðsoðinnar skattalaga-
breytingar í febrúar sl.
fasteignatryggð lán til lengri tíma
kæmi það mjög illa við þá sem í
framkvæmdum standa.
Til að koma til móts við þessi
sjónarmið er lagt til að öll vaxta-
gjöld vegna nýbyggingar eða
kaupa íbúðarhúsnæðis til eigin
nota séu frádráttarbær á næstu
þremur skattárum frá því að
bygging var hafin eða kaup gerð.
(Þessu er breytt í meðförum
þingsins).
• 2. Ilámark vaxta- og verð-
tryggingarfrádráttar. Megin-
sjónarmiðið er að létta fólki að
komast yfir húsnæði sem er hæfi-
legt til eigin nota. Hinir tekju-
hærri stofna almennt til meiri
fjárfestingar og standa undir
meiri vaxtakostnaði. Takmarka-
laus vaxtafrádráttur kæmi því
fyrst og fremst þeim til góða.
Vilji til slíkrar takmörkunar
hefur verið áberandi í pólitískri
umræðu um frádráttarbærni
vaxta, en hins vegar hefur ávallt
komið skýrt fram að taka verði
tillit til þeirrar kynslóðar fólks
sem háir harða baráttu að byggja
sér og sínum framtíðarheimili.
Við mat á hæfilegu hámarki má
meðal annars líta til þess hve fólk
með almennar tekjur getur staðið
undir miklum greiðslum. Erfitt er
að finna ákveðna viðmiðun þar
sem fólk leggur oft mikla vinnu af
mörkum til að ná takmarki sínu.
En almennt má segja að hámarks-
frádráttur, 1.500.000 kr. hjá ein-
staklingi og 3.000.000 kr. hjá
hjónum, sé innan þessara marka.
Lögin gera einnig ráð fyrir að til
frádráttar teljist vextir og áfalln-
um einstaklinga komi til fram
kvæmda ári síðar en önnur ákvæ
frumvarpsins."
Þessir eru gallar
hinnar nýju
skattareglu
Þetta var sú greinargerð með
lagafrumvarpinu, þar sem tíunduð
voru rökin fyrir hinni nýju laga-
reglu um frádrátt vaxta. Við
skulum þá aðeins huga að sjálfri
reglunni og rekja þá miklu galla,
sem á henni eru.
Fyrir utan það hámark, sem
sett er á vaxtafjárhæðina og ég
mun nánar ræða síðar eru skilyrði
sett.
• 1. Að lánin séu sannanlega not-
uð til öflunar íbúðarhúsnæðis til
eigin nota. Oft er auðvelt um slíka
sönnun. Húsnæðismálastjórnar-
lán og lífeyrissjóðslán, sem tryggð
eru með veði í nýrri eign, falla
auðveldlega hér undir. Margs kon-
ar önnur lán, víxlar, vaxtaauka-
lán, lán hjá einkaaðilum o.fl. sem
oft eru í gangi lengi og oft
framlengd með nýjum lánum, sem
erfitt er að setja í fljótu bragði í
tengsl við húsnæðisöflun. Lán til
annarra þarfa falla hér utan við.
Hvað með lán vegna skyndilegra
efnahagslegra áfalla, sem oft
koma fyrir í fjölskyldum, t.d.
sjúkdóma, læknisferða til útlanda
o.s.frv. Af hverju eiga þau ekki
einnig að koma hér undir? Sam-
kvæmt því frv. sem hér liggur
fyrir er það skilyrði fellt niður að
sannanlega þurfi að vera lán til
öflunar húsnæðis.
• 2. Þá eru í núgildandi lögum
tímamörk mismunandi eftir teg-
undum lána. Fasteignaveðskuldir
eiga að vera til þriggja ára eða
lengur. Undir það falla augljós-
lega lán húsnæðismálastjórnar og
lífeyrissjóða. Fasteignatryggð
vísitölulán munu oftast vera til
lengri tíma en þriggja ára. Hins-
vegar munu svonefnd vaxtaauka-
lán nú yfirleitt vera til styttri
tíma en þriggja ára og það færist í
vöxt að þau séu ekki fasteignaveð-
tryggð heldur tryggð með sjálf-
skuldarábyrgð ábyrgðarmanna.
Ef ekki er um að ræða fasteigna-
veðtryggð lán til þriggja ára eða
lengur, þá kemur hin reglan til.
Samkvæmt henni er það skilyrði
sett, að vaxtagjöld samkvæmt
þeim lánum sé aðeins heimilt að
draga frá tekjum árið sem hús-
næði er keypt og næsta ár þar á
eftir — eða ef um byggingu er að
ræða, þá á næstu fjórum árum
talið frá og með því skattári, sem
bygging er hafin á. Undir þessa
reglu kemur mikið af lánum, sem
almenningur tekur i sambandi við
húsbyggingar. Þar má nefna víx-
illán, stór hluti vaxtaaukalána og
einkalán, t.d. innan fjölskyldna.
Hér er um allt of stuttan tíma að
ræða. Flestir sem í húsbyggingum
eða íbúðarkaupum standa eru
einmitt með slík lán, oft í langan
tíma eftir kaup eða eftir að
bygging hófst. Við þekkjum öll
hvernig þetta gengur fyrir sig.
Menn taka skammtímalán á
mörgum stöðum og nota eitt lánið
til að borga upp annað og þannig
fram eftir götunum, þar til jafn-
vægi er komið á fjármálin að nýju.
Það tekur oft mun lengri tíma en
tvö eða fjögur ár, eftir því hvort
um kaup eða sölu er að ræða — og
það jafnvel þótt menn fái bæði
húsnæðismálastjórnarlán og líf-
eyrislán. Tillaga sú sem við flytj-
um hér gerir ráð fyrir að þessi
tímamörk falli niður.
• 3. Þá er það skilyrði sett, að
frádráttur vegna vaxta megi
aldrei fara yfir 1,5 millj. kr. hjá
staklingi og 3 millj. kr. hjá
njónum. Of lág fjárhæð. Að vísu
kemur 10% frádráttarreglan hér
við sögu einnig, þ.e. menn mega
velja hvort þeir draga 10% frá
tekjum sínum eða nýta vaxtafrá-
dráttarheimildina, frádrátt vegna
lífeyris, iðgjaldastéttarfélaga,
sjúkrasjóða, styrktarsjóða og ið-
gjalda af lífsábyrgð. í mörgum
tilfellum mun vaxtabyrðin þó fara
umfram bæði hámark laganna og
10% af tekjum.
Vaxtabyrði af
nokkrum tegundum
lána í dag
1. Lifeyrissjóðslán. Nokkuð
mismunandi eftir sjóðum og einn-
ig eftir því á hvaða tíma lán er
tekið. Nefna dæmi úr Lífeyrissjóði
starfsmanna Rvíkurborgar, en þar
þekki ég allvel til. í meginatriðum
sömu reglur hjá Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins. Þar eru að-
allega í gangi þrjár tegundir lána.
1) Eldri lán með bundna vexti frá
7% upp í 19%. Tiltölulega lágar
fjárhæðir. Skipta ekki verulegu
máli í þessu sambandi. 2) Lán
áranna 1978 og 1979 eru með
hæstu lögleyfðu fasteignavöxtum
eins og þeir eru á hverjum tíma, í
dag 38%. Þessi lán voru að
upphæð 1,5 millj. kr. til 2,3 millj.
kr. eftir því hvenær þau voru tekin
á þessu tímabili. Ársvextir af
þessum lánum eru því algengir á
þessu ári allt að 874 þúsund
krónur — af 2,3 millj. kr. láni. 3)
Þriðja tegund lána frá þessum
sjóði eru lán frá árinu 1980 með
2% vöxtum, en fullri lánskjara-
vísitölu á vexti og afborganir, eins
og hún er á gjalddaga. Lánsfjár-
hæð 4—6,5 millj. kr. eftir því
hvenær á árinu lánið er tekið.
Þessi lán eru til 25 ára og
vaxtaþátturinn fyrstu árin því
ekki mjög þungbær, en þyngist
þegar á líður.
2. Húsnaðismálastjórnarlán.
Þau lán eru all mismunandi, bæði
að því er fjárhæð snertir svo og
vaxtakjör.
Nefna þrjú dæmi, sem ég hef
fengið frá Húsnæðisstofnun ríkis-
ins.