Morgunblaðið - 21.12.1980, Qupperneq 12

Morgunblaðið - 21.12.1980, Qupperneq 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 1980 Árás á flokk Svartfætlinga viA MacKenzie virkið. Veiðimenn Sioux-Indíánar voru frægastir þessara hirðingja og vísundaveiði- manna á gresjunum. Þeir réðu landi sem náði yfir svæðið þar sem nú er vesturhluti Suður- Dakóta, suðurhluti Norður-Dak- óta að Missouri-fljóti og hlutar Nebraska og Austur-Wyoming. Þetta var hjarta norðursvæða vísundaveiðimanna og Sioux- Indíánar voru ríkir og líka hroka- fullir og herskáir. Eitt bezta veiðilandið var Svörtu hæðirnar, sem þeir höfðu tekið af Kiowa- mönnum 1776. Hestar voru gjaldmiðill Sioux- manna, en stóð var aðeins hægt að komast yfir með því að stela frá „Hvíti maðurinn gaf mörg loforð, fleiri en ég get munað, en hann efndi þau aldrei utan eitt; hann lofaði að taka landið af okkur og hann tók það.“ Þannig lýsti Rauða Ský, einn af stríðshöfðingjum Sioux-Indíána, hug hinna stoltu frumbyggja Norður- Ameríku til hvítu mannanna, sem ruddust inn á land þeirra, fótum tróðu arfleifð þéirra og sviptu þá frelsinu. Philip Sheridan hershöfðingi, hetja úr þrælastríðinu, lýsti hug hvítra manna, þegar hann sagði eftir viðureign við Indíána: „Einu góðu Indíánarnir, sem ég hef nokkurn tíma séð, voru dauðir." Orð hans urðu fleyg og úr þeim varð ódauðlegur amerískur málsháttur: Góður Indíáni er dauður Indíáni." Hér segir frá árekstrum þessara ólíku kynþátta sem koma við sögu í vinsælum sjónvarpsþætti um hvíta landnema, og stuðzt við kunnan sérfræðing í „gamla vestrinu", Royal B. Hassrick, þótt nýkomin sé út á íslenzku aðgengilegasta bókin um þessa sögu, „Heygðu mitt hjarta við Undað Hné“. Þar er að finna þessa tilvitnun í uppgjafarræðu Jóseps, höfðingja Gatnefanna, þá ræðu, sem mest hefur verið vitnað í af öllum ræðum amerískra Indíána: „Segið Howard hershöfðingja, að ég þekki hjarta hans. Það sem hann sagði mér áður, geymi ég í hjarta mínu. Höfðingjar okkar hafa verið drepnir. Spegill er dáinn. Toohoolhoolzote er dáinn. Sá, sem ungu mennirnir fylgdu (Ollokot), er dáinn. Það er kalt og við erum ábreiðulausir. Litlu börnin eru að frjósa í hel. Fólk mitt, sumt af því hefur flúið til hæðanna og það hefur hvorki ábreiður né mat. Enginn veit hvar það er — kannski að frjósa í hel. Eg vil fá tíma til að leita barna minna og sjá hve mörg ég finn. Kannski finn ég þau meðal hinna dauðu. Hlýðið á mig höfðingjar mínir! Eg er þreyttur. Hjarta mitt er sjúkt og sorgmætt. Frá þeirri stundu er sólin nú sýnir, mun ég aldrei framar berjast." Tortryggni Indíánar voru ógnþrungnasta hættan, sem hvítir menn í Norð- ur-Ameríku töldu sig mæta í sókn sinni í vestur. Þeir voru um ein milljón þegar fyrstu Evrópumenn- irnir komu og skiptust í um tvö hundruð ættflokka, sem töluðu fimm tungumál og tugi mállýzkna. Svæði þeirra náði allt frá Nýja- Englandi til Florida og frá Kali- forníu til Alaska. Lífshættir Indiánanna og siðir þeirra voru margvíslegir og fram- andi og viliimannslegir í augum frumbyggjanna. Atök voru óhjákvæmileg, þar sem hvítir menn girntust land Indíánanna, sem stóðu í vegi fyrir þeim í sókninni í vesturátt. Fyrstu Indíánarnir, sem urðu á vegi hvítu mannanna, bjuggu í skóglendinu á austurströndinni. Þorp þeirra stóðu við ár, sem voru aðalsamgönguleiðir þeirra. Kven- fólkið stundaði akuryrkju og karl- mennirnir veiðar og hermennsku. Cherokee-Indíánar vestast í Norður-Karólínu og hlutum Tenn- essee voru kunnastir þessara Ind- íána. íbúum nýlendnanna fannst þeir undarlegir og hættulegir og töldu þá standa í vegi fyrir sér, þar sem þeir meinuðu þeim afnot af nauðsynlegu landi. Auk þess studdu Cherokee- Indíánar Breta í frelsisstríðinu, sem hófst 1776, svo að íbúar hins nýja ríkis, sem var stofnað í kjölfar þess, höfðu litla samúð með þeim. Cherokee-Indíánar urðu að afsala sér landi með hverjum samningnum á fætur öðrum, en hvítu mennirnir stóðu aldrei við loforð í þessum samn- ingum um að fara ekki yfir tiltekin landamerki, því að hungur þeirra eftir landi var óseðjandi. I skóglendinu, þar sem nú er ríkið New York, bjuggu írókesar (Iroquois), sem höfðu komið sunn- an að og rekið fleyg milli ýmissa ættflokka og mynduðu bandalag sem var kallað Þjóðirnar fimm til varna og árásar. Um miðja átj- ándu öld höfðu þeir nær útrýmt Huron-Indíánum og drottnuðu yf- ir Delevörum (Delaware) og Erí- um (Erie). Þeir skiptust í ýmsa ættflokka og yfir hverjum þeirra réð svokölluð móðir ættflokksins. Sérstakt öldungaráð tók ákvarð- anir um stríð og frið í „langhús- um“ sínum og allar ákvarðanir varð að taka einróma. írókesar stóðu með Bretum í stríði þeirra við Frakka og Ind- íána á þessum tíma, þar sem þær urðu fyrir þungum búsifjum í árásum Frakka og Indíána undir forystu Samuel de Champlain. Þeir réðu loðskinnaverzluninni og það kom Bretum vel. í frelsisstríð- inu hafði ein þjóð bætzt í banda- lag þjóðanna fimm og fjórar þjóðanna ákváðu að berjast með Bretum. Þessir bandamenn Breta gerðu mikinn usla á landamærunum í New York og Pennsylvaníu. Áhrifamætti írókesa var að lokum hnekkt með herferð sem Sullivan hershöfðingi stjórnaði. Svarti Haukur Indíánarnir við Stóru vötnin urðu næsta hindrunin í sókninni í vestur. Þeir verzluðu með loðskinn og fengu fyrir það allt frá gler- perlum til skotvopna, en hvítir menn sóttu inn á land þeirra. Með samningi 1795 voru ákveðin landa- merki, sem hvítir menn mættu ekki fara yfir, en þeir stóðu ekki við samninginn. Meðal þessara Indíána voru ættflokkar, sem gengu undir nöfn- unum Saúkar og Refirnir, og voru veiðimenn og hermenn. Þeir bjuggu á vesturströnd Michigan- vatns og hröktu Ulinois-Indíána frá frjósömum dölum, sem þeir girntust. Lönd Saúkanna og Ref- anna voru mjög frjósöm og góð veiði var í skógunum. Á haustin veiddu þeir vísunda og elgi fyrir veturinn á gresjunum í vestri. Frá því 1804 komu til þeirra hvítir fulltrúar og neyddu þá með hótunum um að tortíma þeim með hervaldi að selja jarðnæði á þrjú cent ekruna. Leiðtogi þeirra, Svarti Haukur, neitaði að sætta sig við þetta og reyndi að ná aftur löndum ættflokkanna, en fékk lítinn stuðning og litlu áorkað. Að lokum var hann einn eftir mqð aðeins örfáum stuðningsmönnum. Þegar hann sendi loks fulltrúa til að bjóða frið, voru þeir myrtir. Fullur æfi réðst Svarti Haukur til atlögu. Honum varð nokkuð ágengt í fyrstu, en að lokum varð hann að hörfa í norður, þar sem hann var afkróaður. Hvítur grið- arfáni hans var að engu hafður og Ameríkumenn stráfelldu stuðn- ingsmenn hans. Svarti Haukur komst undan, en var nokkru síðar tekinn til fanga. Hann var látinn laus 1833 og fór til Iowa, þar sem leifum ættflokks hans hafði verið komið fyrir. Með ósigri hans lauk mótstöðu Indíána gegn landnámi hvítra manna austan Mississippi. Á gresjunum miklu vestan Mis- sissippi bjó mikill fjöldi ætt- flokka, stórra og smárra, her- skárra og friðsamra. Nyrzt bjuggu Mandan-Indíánar við Missouri, þar sem nú er Suður-Dakóta. Þeir höfðu eitt sinn verið voldugir, en veiktust af bólusótt hvíta mannsins, fyrst 1782 og aftur 1837. Þorp þeirra tæmdust í bæði skiptin og af lifðu aðeins 39 í síðara skiptið. Þeir gátu ekkert viðnám veitt. Öðru máli gegndi með Indíána á vesturgresjunum: Kíówa og Kóm- ansja (Comanche) í suðri og Súa (Sioux), Sjeyenna (Cheyenne) og Arapahóa lengra í norðri. Krák- urnar, Svartfætlingar og Assini- boinar urðu ekki eins mikið á vegi hvíta mannsins, þar sem héruð þeirra í norðvestri voru afskekkt. Rauða Ský Sitjandi Tarfur Svarti Haukur „Góóur Indíáni er dauður lndíáni“

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.