Morgunblaðið - 21.12.1980, Qupperneq 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 1980
Austurstræti 18, sími 25544,
Skemmuvegi 36, Kóp., sími 73055.
Ófriður
í aðsigi
eftir Þór Whitehead
Ótrióur ( sftalgi er fyrsta blndl rltverks-
Ins fstand í eHtari h«(msstyr(ö(d eftlr
Þór Whftehead. Meglnefni þess er
samsklpti íslands vlð stórveldln á tíma-
bilinu frá þvf Hltler komst tll valda (
Þýskalandl (1933) og þangaó tll styrjöld
braust út (1939). Þjóóvefjar gáfu okkur
því nánarl gaum sem nœr dró ófrlönum,
og valdsmenn þar sendu hingaö einn af
geeðlngum s(num, SS-forlng|ann dr.
Gerlach. tlt aö styrkja hér þýsk óhrlf. I
Reykjavík starfaöi delld úr þýska
nasistaflokknum. og var hennl stjórnaö
frá Berlín.
íslenskum stjórnvöldum var IJóst. hvað
var á seyði, en gátu 1010-8008131, enda
stóöu þau andspœnls kreppu og mark-
aöshrunl, sem ÞJóöverJar reyndu að
notfaara sér. Þau leituðu á náöir
stórvelda, sem voru Jjeim skapfeltdarl
en Hltlers-Þýskaland, en róöurinn var
þungur.
Bókln, sem og rltverkiö f heild. er byggö
á tfu éra rannsóknum höfundar á
heimHdum, er varöa Island, ( mörgum
löndum, bréfum, leyniskýrslum og vlð-
tðkim vlö erlent og íslenskt fólk, sem
þátt tók f atburöunum eöa stóð nearrl
þeim. Mun margt af þv( sem bókin
upplýslr sannarlega koma lesendum á
óvart
Ný skáldsaga
eftir Jón Dan
Stjörnu-
glópar
Jón Dan er sérstæður höfundur
og alltaf nýr. Nú verður honum
sagnaminnið um vitringana
þrjá að viðfangsefni — fært í
íslenzkt umhverfi bænda og
sjómanna á Suðurnesjum. Þess-
ir vitringar hafa reyndar ekkert
Jesúbarn til að gefa gull, reyk-
elsi og mirru, en þeir horfa á
stjörnurnar eins og þeir austur-
lenzku, þÓ, að þeir stýri ekki
eftir þeim. Og umhverfi með
álverksmiðju og kanavelli er
andstætt þeim.
Flestir aðrir falla þar betur inn í og semja sig að því,
kannski ekki allir sársaukalaust. En vitringunum er þar
ofaukið, sumum en ekki öllum finnst þeir þar eins og
ankannalegar ójöfnur. Má vera að þeir jafnist út í
umhverfið eins og aðrir, en þá verða þeir ekki lengur
vitringar.
Almenna bókafélagið
Austurstrætí 18. — Sími 25544.
Skemmuvegi 36, Kóp. Sími 73055.
VANTAR ÞIG VINNU
VANTAR ÞIG FÓLK

!>l ALGI.VSIR LM ALLT
LAXD l’EG.AR I-L Al’G-
LYSIR I MORGLMILADIM
Ásgeir Hjartarson.
Þeir sem lásu leikdóma Ásgeirs
Hjartarsonar að staðaldri komust
ekki hjá að taka eftir sanngirni
hans, eininleika sem er að verða
fáséður meðal leikgagnrýnenda.
Hann lagði áherslu á að fara
mjúkum höndum um leiksýningar,
jafnvel ófullkomnustu, en kom
engu að síður skoðun sinni til
skila. Hann var af þeirri kynslóð
leikgagnrýnenda sem var mjög
bókmenntaleg í öllum sínum við-
horfum, en lagði um leið áherslu á
einkunnagjafir til leikara, smæstu
hlutverk fóru til dæmis aldrei
framhjá Ásgeiri. Það er satt að
segja oft vafasamt að kveða dóm
yfir hverjum og einum sem kemur
við sögu í leiksýningu, en eftir á að
hyggja er þessi háttur Ásgeirs og
sumra kollega hans mikilvæg
heimild um einstaka leikara og
leikaðferðir. Þegar við hugsum til
þess hvernig ýmsir leikarar sem
Nestor leik-
gagnrýninnar
Ásgeir Hjartarson:
LEIKNUM ER LOKIÐ.
Leikdómar og greinar 1959—
1972.
Ólafur Jónsson vaidi og sá um
útgáfuna.
Iðunn 1980.
Ásgeir Hjartarson segir frá því
í greininni Um leikdóma að hann
hafi orðið „leikdómari af ein-
skærri tilviljun". Ætli það gildi
ekki um flesta, ef ekki alla leik-
dómara íslenskra blaða.
I rauninni var hann eins og
Ólafur Jónsson bendir á í eftir-
mála „góður og gegn talsmaður
hinna bestu leikhúsgesta".
Það er sanngjarnt að gera þær
kröfur til leikgagnrýnanda að
hann sé góður gestur í leikhúsi og
vilji leikurum og leikhússtarfsemi
allri vel. Þar með er ekki sagt að
hann eigi að bera lof á allt í
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
leikhúsinu, hann þarf líka að
koma auga á mistökin. En þær
kröfur sem runnar eru undan
rifjum leikara að leikgagnrýnandi
eigi að vera ofurmannlegur að
skilningi og yfirsýn, sérhæfður
leikhúsmaður og helst meira, eru
því miður óraunhæfar. Sé leik-
gangrýnandi sérhæfður eins og
margir leikarar telja nauðsynlegt
leiðir slíkt venjulega af sér ein-
hæfni. Leikgagnrýnandinn verður
fastur í kenningu og kemst naum-
ast upp úr kviksyndinu eftir það.
Ásgeir Hjartarson svarar sjálf-
ur spurningunni um hvernig list-
dómar eigi að vera. Hann segir
m.a.: „Það er heiiög skylda list-
dómarans að setja fram mál sitt á
ljósan hátt og á góðu máli, skrifa
læsilega svo ekki sá fastar kveðið
að orði; og þó er staðgóð þekking,
skarpur skilningur, sannur áhugi,
óbrigðull heiðarleiki og vand-
virkni fyrir mestu.“ Hann segir
einnig um gagnrýnendur: „Starf
þeirra er ekki og getur ekki orðið
neinn dans á rósum og sízt af öllu
fallið til almennrar virðingar og
vinsælda. Þó að sumir lesendur
séu þeim þakklátir og aðrir láti
skrif þeirra liggja á milli hluta,
eru hinir jafnan ófáir sem telja þá
heimska eða lítilsiglda eða illa
innrætta og jafnvel allt þetta; við
því er ekkert að gera.“ En hvaða
lágmarkskröfu á að gera til gagn-
rýnenda að mati Ásgeirs Hjartar-
sonar? „.... þeir eiga að skrifa af
háttvísi, nærfærni og sanngirni,
og særa engan vitandi vits þótt
hann liggi vel við höggi, og sízt
byíjendur og unga óharðnaða
listamenn."
nú eru látnir stóðu sig á sviðinu
getum við fengið um það vitneskju
hjá Ásgeiri. Það er að vísu aldrei
hægt að lýsa svo fullkomlega
viðunandi sé hreyfingum og fram-
setningu einstakra leikara, en að
geta gefið vísbendingu um þessi
atriði og fleiri er ekki svo lítið.
Eitt af því sem ekki verður
komist hjá í leikgagnrýni er
endurtekning. Leikgagnrýnandinn
notar sömu orðin upp aftur og
aftur og hann er sérstaklega
gefinn fyrir lýsingarorð. Þetta
veldur því að lesandinn fer að taka
eftir orðum hjá gangrýnandanum
sem hafa orðið kækur hans. Meira
að segja jafn vandvirkur leik-
gagnrýnandi og Ásgeir Hjartar-
son getur ekki sloppið að þessu
leyti. Hve oft lesum við til dæmis
ekki um hugtæk verk og hugtæka
túlkun og hve margar leikkonur
eru ekki föngulegar að dómi
Ásgeirs Hjartarsonar. Svona til
þess að þurfa nú ekki að særa um
of unga leikara grípur hann til
þess ráðs að segja að þeir séu
laglegir og má það verða nokkur
huggun.
Gagnrýni er jafnan nokkur
heimild um tímann og sem slík á
hún rétt á sér þótt hún sé að flestu
öðru leyti misheppnuð. Ólafur
Jónsson telur að minningu Ás-
geirs Hjartarsonar sé „mestur
sómi sýndur ef bók hans getur að
sínu leyti orðið dálítið tillag til
leiklistarsögu síðustu ára“. Val
dóma og greina er vel heppnað. En
það er til marks um ágæti leik-
gagnrýnandans Ásgeirs Hjartar-
sonar að vel mætti stefna að því
að gefa út heildarverk hans á sviði
leiklistargagnrýni. Eftir að hann
gerðist leikgagnrýnandi Þjóðvilj-
ands 1948 lagði hann önnur rit-
störf að mestu á hilluna ef undan
eru skildar leikritaþýðingar.
Mannkynssaga hans í tveimur
bindum vakti á sínum tíma mikla
athygli og einnig þótti hann lið-
tækur í skrifum um bókmenntir.
En það er eins og leikhúsið hafi
eignast hug hans allan. Leiknum
er lokið er minningarútgáfa gefin
út til að minnst þess að Ásgeir
sem lést 1974, hefði orðið sjötugur
21. nóvember á þessu ári. Önnur
bók með safni leikdóma eftir
Ásgeir kom út 1958: Tjaldið fellur.