Morgunblaðið - 19.02.1981, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1981
11
Fyrsti þáttur
Þótt einhverjum þyki þaö e.t.v.
skjóta skökku viö, er skólinn ekki
efst í huga mér, þegar ég sezt aö
síökvöld eitt á þorra og býst til aö
taka saman lítinn þátt úr Skál-
holti, hinn fyrsta af nokkrum.
Önnur efni eru nær: Sumardægur
gerast áleitin, — óttukyrrö, morg-
unsöngur fugla, erill á hlaöi og í
túni. Skólinn bíöur síns tíma og
síöari þáttar, eins og fleiri áþreif-
anlegir hlutir hér á staönum. í
kvöld bregö ég á leik, þótt í litlu
sé.
Draumur og
veruleiki
Þegar ég fluttist hingaö fyrir
bráöum níu árum, var Skálholt
eiginlega annar kapítuli og verður
ekki skrifaöur í bráö.
Hungurvaka, — hvenær skaut
henni upp kollinum? Vísast þaö
hafi veriö snemma á mennta-
skólaárunum. „Ekki er gaman aö
guðspjöllunum, enginn er í þeim
bardaginn," var einhvern tíma
haft eftir harösnúnum náunga.
Mér þótti ekki mikiö til um sögur
af helgum mönnum eöa hálfhelg-
um. Hins vegar minnist ég þess,
hversu hugfanginn ég varð af stíl
Hungurvöku og oröfæri strax viö
fyrsta lestur. Hart og hljótt lauk
hún upp dyrum og opnaöi ný
salarkynni. Þar sat með tímanum
Steingrímur J. Þorsteinsson próf-
essor og flutti Lilju. Mér finnst
hann hafa kveöiö hana viö greg-
orskan tón. Þaö geröi hann vísast
Hugurinn reikar vida
mér lítiö annað en hugmynd eöa
draumur. öll eigum viö áþekka
hlutdeild í þessum draumi. Hann
er nærgöngull á barnsaldri, þegar
viö flettum sögukennslubókinni
og lesum í nokkurri lotningu og
um leiö Irtiö eitt álengdar um þá
viöburöi, er hér geröust foröum.
Tíu ára gömlum var mér Jón
Gerreksson sérlega hugstæöur,
enda haföi nafni hans Björnsson
gert spennandi sögu um meintar
áviröingar þessa útlendings. Hún
endar á afturgengnum mönnum,
sem fara umhverfis staöinn á
tunglskinskvöldum og blikar á
fægt stál.
Þetta þótti mér þrælgóö saga,
eins og krakkarnir segja nú á
dögum. Skömmu síöar var Kamb-
an á kreiki og í kjölfari hans
Þorsteinn Erlingsson: „Þann staö,
sem helgast ástum einum, má
ekki snerta fótur vor.“ Hér er víst
engu viö aö bæta.
Aftur á móti las ég ekki Tor-
fhildi Hólm. Ég ólst upp viö þá
kenningu, aö biskupar væru yfir-
gangsmenn og viösjálsgripir, eink-
um fortíöarbiskupar. Mér var
sagt, aö Torfhildur drægi taum
Brynjólfs Sveinssonar á kostnaö
elskendanna ungu. Síöar kynntist
ég sögum þessarar skáldkonu og
þykir vænt um þær, en þaö er
ekki, en mér sem sagt finnst hann
hafa gert þaö.
Ennþá innar í því húsi, sem nú
stóö upp á gátt, er vígsla Skál-
holtskirkju, stærsti viöburöur
ævinnar til þess dags. Síöar
óvæntar oröræður biskups um
framtíö staöarins en ekki fortíö.
Allt er þetta hluti af drauminum
um Skálholt, reyndar eftir á aö
hyggja ekki nema brotabrotabrot
af þeim stóra og áfenga draumi.
Þegar ég svo settist hér aö á
sólmánuöi 1972, uppgötvaöi ég,
aö veruleikinn var allur annar;
Skálholt var fyrst og fremst nátt-
úruparadís. Aldrei hef ég lifaö
annan eins fuglasöng, frá morgni
til kvölds og nóttina hálfa meö. Ég
var nýkominn frá útlöndum og
haföi verið of lengi erlendis. Þar
spretta laukar. En samt var grasiö
hér heima svo grænt og sterkt, aö
ekki gleymist.
Reyndar er mér sagt, aö fugla-
söngurinn í Skálholti hafi veriö
meiri á árum áöur. En þannig er
þaö meö alla góöa hluti: Þeir hafa
yfirleitt verið betri fyrrum.
Pílagrímar
í rykmekki
Oft er þaö staöhæft, aö áhugi
kristinna manna fyrir pílagríms-
ferðum haldist í hendur viö ást
þeirra á páfanum í Róm. Sé þetta
satt, erum viö íslendingar miklir
páfatrúarmenn, þrátt fyrir ærna
fyrirhöfn ágætra manna um alda
bil.
En auövitaö er þetta ekki satt.
Trúlega eru pílagrímsferöir ná-
tengdar öörum ferðalögum yfir-
leitt, enda er erfitt aö greina
muninn á pflagrími og annars
konar feröalangi. Flestir eru aö
líkindum ósköp venjulegir fjöl-
skyldumenn í sumarferð, meöan
þeir aka yfir brúna á löu eða
jafnvel vestan um Grímsnesiö
góöa. En þegar þeir koma í
Skálholt, eru þeir oft orönir aö
pflagrímum.
Vinir okkar úr Austurkirkjunni,
sem hér gistu eina viku í sumar,
eiga sér hlýlega skýringu á þessu
háttalagi: Helgur maöur er ekki
allur, þótt hann sé látinn. Aö vísu
er sál hans farin á fund jafningja
sinna annars heims. En líkaminn
var einnig helgur, og hann er hér
og veröur kannski lengi. Hann á
sér aödráttarafl og býr yfir bless-
un. Sama máli gegnir um helga
staöi: Þótt allt hrynji í rúst, er
eitthvaö eftir og laöar aö sér
sundurleitasta fólk. Enginn er svo
mikiö veraldarbarn, aö hann
skynji ekki þau áhrif, sem í boöi
eru. Þess vegna koma menn.
í rauninni ber þessi útlegging
nokkurn keim óskilgreindrar efn-
ishyggju, og má það undarlegt
heita um svo andlega menn sem
aö ofan greinir. Ekki skal henni
heldur haldiö til streitu. En hug-
þekk er hún.
Hitt er víst, aö sólskinsdagur í
Skálholti yfir hásumariö er stund
pflagrímanna. Þaö var ekki fyrr en
ég var setztur hér aö og haföi
raunar búiö hér nokkuö lengi, aö
þaö rann upp fyrir mér, hve
ótrúlega vænt mönnum þykir um
Skálholt. Atvikin höguöu því svo,
aö ég stóö dögum oftar t anddyri
kirkjunnar sumarpart einn og
greiddi götu feröalanga, ekki ein-
ungis hópa eins og löngum endra-
nær, heldur einnig einstaklinga og
fjölskyldna. Þaö var mjög gaman,
þrátt fyrir rykiö, sem alltaf hvflir
yfir malartorginu framan viö kirkj-
una, þegar svona stendur á. Nú
kom Kamban í góöar þarfir, — og
allir hinir. Samt var Hungurvaka
notadrýgst, ásamt öörum forn-
sögum. íslendingar sem standa í
sólskini austan undir Skálholts-
kirkju, þar sem altariö reis á
miööldum, eru oft mjög fallegir í
framan. Þeir eru ekkert aö leika.
Börnin ólmast í grasinu í kringum
þá og bflarnir aka hjá. Allur
tilbúinn hátíöleiki á erfitt upp-
dráttar. En samt er hátíö. Fugl-
arnir kveöa Lilju umhverfis ferða-
langana. Og grasiö grær.
í Þorlákssæti
Þorlákssæti tekur fram mörg-
um stöðum öðrum í Skálholti og
er jafn viömótsþýtt sumar og
vetur. Þorlákssæti er klettabelti
austur af staðnum og veit móti
suðri. Má vera, að helgur Þorlákur
hafi setiö þar og gleymt umhverfi
sínu, eins og blessaður Bernharð-
ur þegar hann fór umhverfis
vatniö í kvæöi Hjalmar Gullbergs.
í Þorlákssæti er gott aö vera.
Þar söng séra Sigmar Torfason á
Skeggjastöðum stef úr Þorlákst-
íðum fyrir helstu kirkjumúsíksnill-
inga á Norðurlöndum og hreif þá
a.m.k. í fjóröa himin. Tólf árum
fyrr kenndi séra Sigmar nokkrum
nýliöum í klerkastétt sömu tóna á
þessum stað, — aö ógleymdum
textanum: Uno Deo sit gloria:
Drottni einum sé dýröin. Eftir
þetta allt finnst mér ég ævinlega
veröa að raula þaö vers og önnur
samkynja í Þorlákssæti einum
degi fyrir jólaaftan. Þá rifjast
reyndar upp fortilvera: Þorláks-
blót Hafnarstúdenta fyrir áratug-
um. Einnig þar voru stef úr
Þorlákstíðum sungin á Þorláks-
messu. Viö læröum þau heima hjá
Jóni Helgasyni og borðuöum
hangikjöt meö.
Skemmtilegt er aö fara meö
sumargesti í Þorlákssæti. Nám-
skeiösmenn reika þangaö tíöum
og eru reyndar oft leiddir í einum
hóp á þennan sérkennilega klett.
Hér tslasir Skálholtskirkja viö í
sínum tigna einfaldleika, en fjalla-
hringurinn til austurs og suöurs er
oplnn undir sól aö sjá. Steinsnari
ofar er minningarmark Jóns Ara-
sonar og handan þess Skólavarð-
an, en þangað liggur leiðin um
forna götu. Allt er þrungið ilmi og
lífi, móar og börö, tún og hagar.
Einnig hér æöa bflar hjá í
rykkófi og nú mun hraðar en
heima á staönum. Annríki virkra
daga er ekki minna hér en annars
staöar. En fugiarnir láta ekki
kveöa sig f kútinn. Og í hverju
spori vita göngumenn á sig hina
fornu sögu þessa makalausa
staöar, sem eitt sinn var svo stór
og heillandi og af og til skelfilegur
og aldrei lætur mann ósnortinn
nokkra andartaksstund.
Heimir Steinsson
Gæsir
hrynja úr
blýeitrun
Montrllu. Wisconsin, 16. Irhrúar. AP.
LJÓST ER, að um 2.500 Kanada-
Kæsir haía dáið af völdum blý-
eitrunar ojf umhverfisverndar-
menn hafa þar með fengið nýtt
vopn í hendur i baráttu sinni
gegn blýkúlum.
Umhverfisverndarráð Wis-
consin-ríkis bannaði eitt sinn
fuglaveiðimönnum að nota blýkúl-
ur þar sem fuglarnir gleypa skotin
og fá blýeitrun. En löggjafarþing
Wisconsin og ríkisstjórinn, Lee S.
Dreyfus, hnekktu banninu í fyrra
eftir mikla herferð veiðimanna,
sem segjast heldur vilja hefð-
bundnar blýkúlur en stálskot, sem
valda ekki eitrun, þar sem þaer séu
ódýrari og öruggari.
Einn þingmannana, sem studdi
niðurfellingu bannsins, segist
hafa skipt um skoðun vegna gæsa-
dauðans, en Dreyfus kveðst ekki
hafa undir höndum nægar upplýs-
ingar til að geta hafizt handa.
Þetta er mesti dauði Kanada-
gæsa af völdum blýeitrunar í
Bandaríkjunum að sögn yfirvalda.
AUt að 30.000 vatnafuglar deyja af
blýeitrun á hverju ári, en venju-
lega ekki samtímis eða á einum
stað. Umræddar gæsir dóu hundr-
uðum saman á stöðum sem þær
safnast á við Southern Green
Lake.

• LM, MW
og FM bylgjur.
mDOLBY
fyrir betri
upptökur.
® Útgangsorka
2x20 SINUS Wött
v/4 Ohm.
SHARP SG-1H/HB:
Klassa steríó samstæöa
meó eöa án hátalara, í,,silfur“
eöa ,,brons“ útliti.
Breidd 390 mm. Hæö 746 mm / 373 mm. Dýpt 330 mm. Breidd 220 mm. Hæð 373 mm. Dýpt J8.3 mm.
SHARP CP-1H/HB: • Rafeinda /HETAL
Hatalarar, bassa og diskant styrk^,jr stimng fyrir metai
25 Watta í ,,silfur“ eöa kassettur.
,,brons“ útliti. Allt settiö, veró kr.:
6.320.00.
=)l
LAUGAVEGI 66 SÍMI 25999
Utsölustaöir; Karnabær Glæsibæ —
Fataval Keflavík — Portiö Akranesi —
Epliö ísafiröi — Alfhóll Siglufiröi —
Cesar Akureyri — Hornabær Hornafiröi —
Eyjabær Vestmannaeyjum — M.M. h/f Selfossi.