Morgunblaðið - 19.02.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. FEBRUAR 1981
EINAR K. GUÐFINNSSON SKRIFAR FRA BRETLANDI
Brezka bílaverksmiöjan British Leyland fékk 1500 milljaröa gjöf frá brezku stjórninni
Milljarðagjöf handa
risa á brauðfótum
Breski iðnaðarráðherrann Sir
Keith Joseph, er í augum
margra, persónugerfingu, efna-
hagsráðstafanna ríkisstjórnar
Margaret Thatchers. Sir Keith
hefur nú um nokkurra ára skeið
verið einhver beinskeyttasti
talsmaður þess, að horfið yrði
frá forsjárhyggju ríkisafskipta-
stefnu í Bretlandi og að því að
efla einkaframtakið í landinu.
Það kemur því kannski mörgum
á óvart að Sir Keith skuli nú
vera orðinn skotspónn margra
breskra frjálshyggjumanna.
Frjálshyggjumenn margir
hafa það á orði, að Sir Keith
þurfi víst ekki að óttast atvinn-
uleysi, eins og þó svo margir hér
í Bretlandi. Sir Keith, segja þeir,
á vísa vinnu í Oxford-straeti,
aðalverslunargötu Lundúna-
borgar, um næstu jól. — Hann
getur leikið þar jólasvein!
En hvernig stendur á þessu
óvægilega skoti á baráttumann
markaðsbúskaparins, frá frjáls-
hyggjumönnum?
Talsmenn frjáls markaðar
segja einfaldlega: Sir Keith hef-
ur nú fallið í sömu gryfjuna og
fjölmargir stjórnmálamenn á
undan honum. Hann reynir ekki
að búa í haginn fyrir frjálst
athafnalíf í landinu. Þess í stað
hefur hann brugðið sér í gerfi
hins pólitíska jólasveins og af-
hendir gjafir (í þessu tilfelli til
vita gjaldþrota ríkisfyrirtækis)
sem skattborgarar þurfa að
standa straum af.
Gjöfin sem jólasveinninn af-
henti nam 990 milljónum sterl-
ingspunda, eða tæpum 1500
milljörðum ísl. gkróna. Þessa
rausnarlegu gjöf fær breska
bílaverksmiðjan British Ley-
land, sem er ríkisrekin, á næstu
tveimur árum.
Umdeild
fjárveiting
til British
Leyland
Misheppnuð
þjóðnýting
Það er langt síðan að halla tók
undan fæti hjá bresku bílaverk-
smiðjunum Leyland. Þjóðnýting
sem átti áð leysa allan vanda,
hefur ekki náð ætluðum mark-
miðum.
Sú var tíðin að menn trúðu því
í alvöru að stór og stæðileg
fyrirtæki þyrfti ekkert að óttast.
Bandaríkjamaðurinn J.K. Gal-
braith skrifaði um það bækur og
tímaritsgreinar að hinir stóru
auðhringir í Bandaríkjunum
væru svo öflugir að ekkert gæti
ógnað veldi þeirra. í krafti
fjármagns, tækniþekkingar og
auglýsingaflóðs byggju hin auð-
ugu fyrirtæki örugglega um sig á
markaðnum. Mikill fjármagns-
kostnaður gerði það að verkum
að enginn hætti sér inn á svið
þeirra. Auðhringirnir lifðu því
örugglega og í sátt og samlyndi
hver við annan og við vinsamlegt
ríkisvald.
3000 milljarðar
Reynslan hefur afsannað
þessa kenningu. British Leyland
er skólabókardæmi um fyrirtæki
af því taginu sem Galbraith
lýsir. British Leyland er líka
skólabókardæmi um það, að
skemmtilega orðaðar hugmyndir
Galbraiths, eru oft langt frá
raunveruleikanum.
British Leyland hefur alltaf
notið velvilja stjórnvalda. Ekki
vantar það. Frá árinu 1975 hefur
fyrirtækið fengið 2.065 milljónir
sterlingspunda í ríkisstyrk, það
eru um 3000 milljarðar íslenskra
g.króna eða um sex-föld íslensku
fjárlögin.
Breska hagkerfið er opið í
þeim skilningi að viðskipti við
útlönd eru verulegur hluti þjóð-
arframleiðslunnar. Bresk stjórn-
völd hafa þó séð ástæðu til að
takmarka innflutning bíla til
landsins, einkum frá Japan. Með
þessu hafa þau reynt að hlúa að
British Leyland.
Þá ætti smæð fyrirtækisins
ekki hafa verið þröskuldur í vegi
fyrir grósku fyrirtækisins. Brit-
ish Leyland er einhver stærsti
vinnuveitandi í Bretlandi. Marg-
ir ríkisafskiptasinnar, telja að
auðvelt sé að koma í veg fyrir
sóun í stórum fyrirtækjum, þar
sem hinir ýmsu þættir atvinnu-
rekstrarins nýtist þar svo vel.
Þetta hefur lengi verið ein megin
röksemd þjóðnýtingarmanna
(eins og Islendingar þekkja
mæta vel af málflutningi þeirra
sem vilja láta þjóðnýta trygg-
ingarfélög og olíufélög á Is-
landi). Hjá British Leyland er
þessu öfugt farið. Flestir þeirra
sem farið hafa ofan í sauma
fyrirtækisins, eru sammála um
að nauðsyn beri til að brjóta
fyrirtækið upp í smærri rekstr-
areiningar, til að auka hag-
kvæmni.
Þá er að nefna að British
Leyland hefur síst af öllu verið
eftirbátur annarra í auglýsinga-
mennsku. Fyrirtækið hefur líka
notið góðs af stöðugum áróðri
stjórnvalda fyrir því aþ breskir
neytendur styrki innlendan iðn-
Sir Keith Joseph
að. Auglýsingarnar hafa þó ekki
megnað að breyta vilja bifreiða-
eigenda. Markaðshlutdeild Brit-
ish Leyland hefur nefnilega stór-
um dregist saman á undanförn-
um árum. Eitthvað stangast það
á við kenningar fyrrgreinds Gal-
braiths sem lét að því liggja að
auglýsendur sköpuðu þarfir
neytendanna og réðu óskum
þeirra.
Lifir á bónbjörgum
Þrátt fyrir góðan vilja stjórn-
valda og hagstæðar aðstæður
hefur British Leyland ekki tekist
að rétta úr kútnum. Fyrirtækið
tapaði um 400 milljónum steri-
ingspunda (um 600 milljörðum
g.króna) á síðasta ári. Ástæð-
urnar eru margar. Veigamest er
vafalaust sú að fyrirtækið hefur
getað ástundað stórfelldan
hallarekstur í skjóli feiknalegra
ríkisstyrkja. Það hefur lifað á
bónbjörgum frá breskum skatt-
borgurum.
Hinn frjálsi markaður er í
raun og veru hlutlaus aðili sem
flytur fyrirtækjunum boð um
hvaða vöru sé hagstæðast að
framleiða. British Leyland hefur
ekki lagað sig að samkeppninni
sem ríkir á hinum frjálsa mark-
aði. Fyrirtækið hefur notið
falsks öryggis af niðurgreiðslum
af almannafé, boð og upplýs-
ingar hins frjálsa markaðar
hafa þess vegna ekki borist því
og fjárfestingar og framleiðsla
þess því ekki beinst í arðvænlega
farvegi. Þetta er að koma
mönnum í koll nú.
Bjartara
framundan
Ihaldsstjórn Margaret
Thatchers stefnir að því að létta
ríkisafskiptunum sem mest af
bresku atvinnulífi og losa breska
skattborgara við byrðarnar af
niðurgreiðslum til atvinnuveg-
anna. Þó enn hafi ekki náðst
tilskilinn árangur hjá British
Leyland, eru forráðamenn fyrir-
tækisins bjartsýnir um að rofa
muni til. Forstjóri fyrirtækisins,
sir Michael Edwards, sem var
ráðinn fyrir örfáum árum, þykir
snjall og harður í horn að taka.
Hann hefur lagt á það áherslu að
beina framleiðslu fyrirtækisins
að arðvænlegum verkefnum og
telur að það muni skila árangri
innan tíðar. Hin nýja Metró-
bifreið hefur slegið mjög í gegn.
Síðar á þessu ári kemur á
markaðinn nýr bíll, frá fyrir-
tækinu, Triumph Acclaim, sem
menn gera sér vonir um að hljóti
góðar viðtökur og loks hefur
fyrirtækið á prjónunum áætlan-
ir um nýjan fjölskyIdubí 1.
Samkvæmt spám og áætlun-
um British Leyland mun tap
fyrirtækisins minnka talsvert á
þessu ári og einnig á því næsta.
Forsvarsmenn þess áætla að
árið 1983 muni það loks skila
nokkrum hagnaði.
Gjöf sir Keith Josephs (les:
breskra skattborgara) til British
Leyland var umdeild, en var
réttlætt með því að hún ætti a
gera fyrirtækinu kleift að kom-
ast yfir erfiðasta hjallann.
Hvort það tekst veit auðvitað
enginn. En fáir efast um, að það
er vilji ríkisstjórnarinnar, að
það verði hin járnhörðu lögmál
hins frjálsa markaðar sem ráða
muni ákvörðunum og lífi British
Leyland, en ekki duttlungar
stjórnmálamanna.