Morgunblaðið - 11.08.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. ÁGÚST 1981
AFGREIÐSLUTÍMI VERZLANA - AFGREIÐSLUTÍMI VERZLANA — AFGREIÐSLUTÍMI VERZLANA —
Hverjir hrósa nú sigri í
afgTeiöslutí mamálinu?
-eftir Markús
Örn Antonsson,
borgarfulltrúa
Mælirinn fylltist. þegar ég las
Krein formanns Kaupmannasam-
taka íslands um afKreiðslutimamál-
irt hér í hlaAinu i siðustu viku. Fram
að þeim lestri hafði ók einsett mér
að láta oðrum eftir að ræða af-
greiðslutíma verzlana i þessari lotu
svo mjoK sem ég hef látiö það mál
til min taka á liðnum árum og
marKt saiít til stuðninKS þeirri
skoðun minni að leyfa beri athafna-
frelsi kaupmanna ok samkeppni
þeirra um að veita neytendum sem
bezta þjónustu með þvi að borgar-
stþirn hætti að skipta sér af af-
Kreiðslutímanum með boðum ok
bOnnum.
Rökin hafa verið hin sömu æ ofan
í æ, þeKar málið hefur komið til
kasta borgarstjórnarinnar, í þrígang
að ég hygg þann tíma sem ég hef átt
sæti í henni. Það er óþarfi að fara að
rekja í öllum einstökum atriðum það
sem sagt hefur verið þessu máli til
stuðnings en hins vegar get ég ekki
annað en látið í ljós ánægju mína
með þá greinilegu hugarfarsbreyt-
ingu, sem orðið hefur innan borgar-
stjórnarinnar og þá einkanlega með-
al borgarfuiltrúa Sjálfstæðisflokks-
ins frá því að þetta mál bar fyrst á
góma eftir að ég fékk sæti á þeim
vettvangi. Lengst af hef ég verið
einn á báti í þeim hópi varðandi
hugmyndir um frjálsan opnunar-
tíma, sem segja má að hafi orðið
nokkurs konar hugsjón í tímans rás,
allavega svo nátengt ýmsum kjarna-
hugsjónum sjálfstæðistefnunnar að
þar hefur mér ekki fundizt vera
hægt að skilja á milli. Þau gleðilegu
teikn hafa orðið merkjanleg nú í
seinni tíð að ýmsir flokksbræður
mínir hafa fengið sama skilning á
grundvallareðli málsins og því fagna
ég.
Ekki rétt frá sagt
Gunnar Snorrason, formaður
Kaupmannasamtakanna, gerir störf
nefndar borgarstjórnar í lokunar-
tímamálinu að sérstöku umtalsefni í
grein sinni og segir: Nefndin varð
sammála um niðurstöður. Á for-
maður Kaupmannasamtakanna þar
við tillögur nefndarinnar til borgar-
stjórnar um breyttan afgreiðslutíma
verzlana í þá veru sem að undan-
förnu hefur sætt slíkri gagnrýni að
segja má að laugardagsverzlun hafi
verið í hers höndum, í eiginlegri
merkingu.
Þar sem ég átti sæti í þessari
nefnd leyfi ég mér að fullyrða að
formaður Kaupmannasamtakanna
fer með rangt mál og er það ekki í
fyrsta skipti sem vissir talsmenn
hinnar frjálsu verzlunar gera sig
seka um slíkt athæfi þegar þetta
tiltekna mál er annars vegar. í Ijósi
reynslunnar að undanförnu stendur
náttúrulega ekki steinn yfir steini í
þeim málflutningi fulltrúa Kaup-
mannasamtakanna og Verzlunar-
mannafélags Reykjavíkur að kaup-
menn vilji ekki frelsi til að hafa opið
og þurfi að njóta vinnuverndar í
reglugerðarákvæðum borgarstjórn-
ar og að neytendur vilji ekkert rýmri
verzlunartíma en þann sem fulltrúar
Kaupmannasamtaka og Verzlunar-
mannafélags eru tilbúnir að
skammta þeim.
I nafni þessara samtaka hafa
fulltrúar þeirra gefið borgarstjórn
mjög villandi upplýsingar um ástand
verzlunar í höfuðborginni og gert sig
seka um ótrúlegan þvergirðingshátt
í þessu máli öllu. Er það ákaflega
bagalegt hvað hinir ötulu talsmenn
frjálsra viðskiptahátta, sem nú hafa
komið fram í dagsljósið vegna laug-
ardagslokunarinnar, hafa lítið látið
til sín heyra þegar málin hafa verið
á undirbúnings- og viðræðustigi hjá
borgaryfirvöldum. Ekki er ólíklegt
að niðurstöður umræddrar nefndar
borgarinnar og borgarstjórnar
sjálfrar hefðu orðið aðrar ef fleiri
raddir hefðu heyrzt en þeirra, sem
taka andköf í hugaræsingi í hvert
skipti sem orðið „frelsi" er nefnt eins
og reyndin hefur því miður verið
með fulltrúa Kaupmannasamtak-
anna og Verzlunarmannafélags
Reykjavíkur hingað til. Menn geta
svo spurt sig hverra fulltrúar þeir
séu í raun og veru, sérstaklega
hlýtur sú spurning að leita á hina
dugandi kaupmenn, sem ekki hafa
viljað láta beygja sig í átökunum um
laugardagsopnunina.
Grundvallarágrein-
ingur í nefndinni
í störfum nefndarinnar, sem fjall-
aði um opnunartímann, kom þegar
upp augljós ágreiningur, sem hélzt
meðan hún starfaði. Það var því
enginn einhugur um niðurstöður
eins og formaður Kaupmannasam-
takanna lætur í veðri vaka. Auk mín
áttu sæti í nefndinni borgarfulltrú-
arnir Björgvin Guðmundsson, for-
maður, og Adda Bára Sigfúsdóttir,
en einnig fulltrúar tilnefndir af
Kaupmannasamtökum íslands,
Verzlunarmannafélagi Reykjavíkur,
Neytendasamtökunum og Hús-
mæðrafélagi Reykjavíkur. Fulltrúar
Kaupmannasamtakanna voru ýmist
Magnús Finnsson, framkvæmda-
stjóri þeirra, eða Jónas Gunnarsson,
kaupmaður. Fyrir Verzlunarmanna-
félagið starfaði Böðvar Pétursson í
nefndinni, Árni Bergur Eiríksson
fyrir Neytendasamtökin og Margrét
Einarsdóttir fyrir Húsmæðrafélagið.
Þegar á fyrsta fundi lýsti ég sjón-
armiðum um misheppnaðar fyrri
tilraunir borgarstjórnar til að setja
reglur um opnunartíma sem neyt-
endur og kaupmenn sættu sig al-
mennt við. Vegna gagnrýninnar á
ríkjandi fyrirkomulag voru nú til-
lögurnar um endurskoðun einu sinni
fluttar í borgarstjórn. (Fulltrúar
Kaupmannasamtakanna og Verzlun-
armannafélagsins hafa auðvitað
haldið því fram að alls engin gagn-
rýni á reglugerðina hafi verið til
staðar.) Því væri fráleitt að borgar-
stjórnin færi enn að setja reglur sem
ekki fengju staðizt. Eðli málsins
samkvæmt ætti afgreiðslutími verzl-
ana að helgast af viðleitni kaup-
manna til að veita þjónustu, og þeim
samningum, sem kaupmenn hafa
gert við starfsfólk sitt. Vegna samn-
inga við verzlunarfólk myndu kaup-
menn eiga um það að velja að hafa
lokað utan hins samningsbundna
vinnutíma, ellegar borga fólkinu
yfirvinnukaup eða standa í búðinni
sjálfir án aðstoðar félagsmanna í
Verzlunarmannafélaginu.
Björgvin bognaði
Öllum hugmyndum um frjálsan
opnunartíma var eindregið hafnað í
nefndinni án verulegrar umræðu. Á
þessu stigi reyndi maður nýja leið og
viðraði hugmynd um að í borginni
yrðu leyfðar sérstakar kvöld- og
helgarverzlanir sem eingöngu hefðu
opið utan almenns opnunartíma
verzlana. Fulltrúar Kaupmanna-
samtaka og Verzlunarmannafélags
höfnuðu þeirri hugmynd gjörsam-
lega.
Þannig lét formaður nefndarinn-
ar, Björgvin Guðmundsson, þessa
fulltrúa tréhestanna úr Kaup-
mannasamtökunum og Verzlunar-
mannafélaginu leiða störf nefndar-
innar og endaði svo á tveggja eða
Reglugerð
um afgreiðslu-
tíma verslana
eftir Jónas Gunnars-
son kaupmann
Blekking og þekking
Hingað til hefi ég ekki blandað
mér í þá umræðu, sem undanfarið
hefur átt sér stað um þá reglu-
gerðarbreytingu á afgreiðslutíma
verslana, er Borgarstjórn Reykja-
víkur samþykkti samhljóða í janú-
armánuði sl. En þegar umræðurn-
ar eru komnar á það stig að
opinberir aðilar, eins og borgar-
lögmaður eru farnir að halda fram
algjörum fjarstæðum í málinu, get
ég ekki lengur orða bundist, þar
sem að ég tel að ég sé betur inni í
þessu máli en flestir af þeim, sem
hæst hafa haft að undanförnu.
Það vill svo til að ég hefi unnið að
þessu máli, bæði sem launþegi og
þar með fyrrverandi stjórnarmað-
ur í Verslunarmannafélagi
Reykjavíkur og einnig sem kaup-
maður á þeim 24 árum sem ég hef
rekið verslun og m.a. gegnt for-
mannsstörfum í Félagi kjöt-
verslana og Félagi matvörukaup-
manna, auk þess hefi ég setið í
framkvæmdarstjórn Kaupmanna-
samtaka íslands. Afgreiðslutíma-
málin hafa ávallt af og til komið
upp á yfirborðið og valdið nokkr-
um deilum, en þrátt fyrir það
hefur aldrei verið álitamál hver
hefur verið meirihlutavilji kaup-
manna og samkvæmt því hafa
forráðamenn þeirra ávallt unnið.
Hitt er svo annað mál að valdið
er ekki þeirra, heldur borgaryfir-
valda og hefur því oft orðið að
semja um að reglugerðir yrðu
eitthvað öðruvísi en kaupmenn
hefðu helst kosið, m.a. nú, varð-
andi laugardaga sem valtíma.
Hins ber þó að gæta, að enda
þótt það hefði fengist, gæti aldrei
orðið um valtíma að ræða þá
laugardaga yfir sumarið, sem
samningar við V.R. kveða á um að
verslanir skuli vera lokaðar.
Reglugerð sem kvæði á um eitt-
hvað annað, kallaði einungis á
ósætti á vinnumarkaðinum. Það
eru því hreinar blekkingar að
kaupmenn hafi verið sviptir ein-
hverju sem þeir höfðu áður. Hér
var einungis um samræmingu
lokunartímareglugerðarinnar og
launakjarasamninga að ræða.
Kaupmaöurinn á horninu
Það eru ný og gömul sannindi,
að í hvert sinn sem launafólk fer
fram á kjarabætur, er dregið fram
í dagsljósið hvað kjör hinna lægst
launuðu séu léleg. Þá vilja allir
rétta þeirra hag. Raunin hefur þó
jafnan orðið sú að við gerð nýrra
kjarasamninga bera þeir jafnan
minnst úr bítum. Nú hafa nokkrir
háværir hornakaupmenn rekið
upp mikið óp vegna sinna kjara og
er það sannarlega ekki að ófyrir-
synju. Það er hins vegar staðreynd
að það eru ekki hömlur á af-
greiðslutíma sem valda hinni lé-
legu afkomu, heldur fyrst og
fremst óraunhæf verðlagsákvæði
vegna hinna svokölluðu vísitölu-
vara, þar sem álagning er
skömmtuð langt undir sannan-
legum dreifingarkostnaði, en aðr-
ar vörur hins vegar með óþarflega
hárri álagningu, ef vísitöluverðið
væri ákveðið á eðlilegan hátt.
Þessi óréttláta verðlagning
veldur því að sumar stórverslanir
hafa undirboðið álagningarhæstu
vörurnar, sem aftur veldur því að
hverfisverslanirnar selja óeðlilega
mikið af vísitöluvörum. Það hlýtur
því að vera verkefni númer eitt að
verðlagsákvæðin verði endurskoð-
uð og álagning jöfnuð. Þá þarf
kaupmaðurinn á horninu engu að
kvíða. Það er furðuleg röksemd-
arfærsla að fimmtudags- og föstu-
dagstenging á afgreiðslutíma
markaðsverslana kalli á laugar-
dagsverslun hjá smærri verslun-
um. Staðreyndin er sú að þau
viðskipti sem markaðirnir hafa þá
ekki fengið eru fyrst og fremst
mjólk og aðrar þjónustuvörur sem
eins og áður sagði standa ekki
undir dreifingarkostnaði.
Við sem rákum verslanir á
árunum 1968—1971 munum eftir
því ófremdarástandi sem ríkti
varðandi afgreiðslutíma matvöru-
verslana. Til annarra greina náði
vitleysan ekki þá.
Við munum eftir þeirri martröð
þegar samkeppnin rak menn út í
að hafa opið til klukkan 22.00 öll
kvöld vikunnar. Þetta svokallaða
frjálsræði getur því orðið að hinu
mesta ófrelsi. Frelsið er ákaflega
fallegt hugtak en í rauninni er
enginn frjáls og getur aldrei orðið.
Óheft frjálsræði getur valdið
miklum glundroða og stórskaða
fyrir einstaklinga og samfélag.
Að slá tvær flugur
i einu höggi
Sumir menn hafa það fyrir sið
að ef þeir eru óánægðir með
eitthvað þá skammast þeir ekki
yfir því, heldur einhverju allt
öðru. Þetta eru hálfgerðir vand-
ræðamenn sem geta stundum
komið mjög illu til leiðar bæði
gagnvart sjálfum sér og öðrum.
Þannig er með marga af þeim
háværu og herskáu horna-kaup-
mönnum sem nú láta gamminn
geisa í árásum á Kaupmanna-
samtök íslands.
Það eina sem þessar árásir geta
orsakað er að Borgarstjórn
Reykjavíkur hreinlega afnemi
reglugerðina eins og forseti Borg-
arstjórnar hefur hótað og við
fáum yfir okkur ringulreiðina frá
1968, jafnframt því að þessir
menn stefna að því að veikja eða
„Látið ekki hávær-
an minnihluta
kaupmanna glepja
ykkur til að gera
verulegar breyt-
ingar á núgildandi
reglugerð eða af-
nema hana ...“
jafnvel ganga af sínum eigin
samtökum dauðum. Ef svo yrði þá
hefðu þeir slegið tvær flugur í
einu höggi. Trúi því hver sem vill
að þá yrði hag kaupmanna betur
borgið.
Þó að einstaka kaupmenn telji
samtök lítils megnug og fátt náist
fram og að ekki svari kostnaði að
vera i'nnan þeirra, þá mega þeir
góðu menn vita, að ef ekki hefði
ávallt verið leitast við að standa á
móti árásum á smásöluverslunina,
sem gerðar hafa verið eða fyrir-
hugaðar hafa verið, þá væru engir
af okkur litlu körlunum með
opnar verslanir í dag. Kaup-
mannasamtökin hafa ennfremur
fengið ýmsu áorkað sem horft
hefur til bóta, en ég læt ógert að
telja það hér og nú. En þar sem
engin keðja er sterkari en veikasti
hlekkurinn og eins og sjá má eru
margir veikir hlekkir í keðju
Kaupmannasamtakanna í dag, má
telja að árangur okkar kjarabar-
áttu sé viðunandi.
Hlutur neytenda
Sumir hafa haldið því fram að
hagsmunir neytenda í Reykjavík
séu fyrir borð bornir með tak-
mörkun á starfstíma verslana. Því
er tii að svara að þeir hafa átt kost
á að láta sína rödd heyrast og
komið sínum sjónarmiðum á
framfæri í nefnd þeirri sem Borg-
arstjórn Reykjavíkur setti á lagg-
irnar vegna breytinga á reglu-
gerðinni nú.
Húsmæðrafélag Reykjavíkur
átti fulltrúa í nefndinni sem taldi
núgildandi tíma algjörlega full-
nægjandi, en hefði gjarnan viljað
hafa valtímann eitthvað öðruvísi
eins og fulltrúi Kaupmannasam-
taka íslands vildi, hvorugur aðil-
inn vildi þó ganga á gerða kjara-
samninga við Verslunarmannafé-
lag Reykjavíkur.
Fulltrúi Neytendasamtakanna
taldi það stefnu Neytendasamtak-
anna að gefa allt frjálst. Það hefur
hins vegar komið í ljós að formað-
ur Neytendasamtakanna gerir sér
ljóst að lenging afgreiðslutíma
hljóti að hafa hækkað vöruverð í
för með sér og virðast því vera
skiptar skoðanir á því heimili.
Kannanir sem nokkrir kaup-
menn gerðu meðal viðskiptavina
sinna benda í sömu átt, þ.e.a.s.
mikill meirihluti eða nær allir
telja ástandið gott eða allavega
vel viðunandi. Hasarblöðin, Al-
þýðublaðið, Dagblaðið og Vísir,
sem virðast byggja afkomu sína á
stórum fyrirsögnum og ýktum
frásögnum af smámálum, hafa
reynt að gera mikið úr ósamkomu-
lagi í þessu máli. Vilmundur
Gylfason, sem nú hefur tekist að
gera Alþýðuflokkinn að ennþá
meiri pínulitla flokki en hann var
áður en hann kom til sögunnar,
hefur látið gamminn geisa í leið-
urum Alþýðublaðsins, enda eini
möguleikinn til að einhver fái að
heyra boðskapinn, ekki er lesenda-
fjöldi Alþýðublaðsins svo mikill.
Hefur þessi fyrrverandi dóms-
málaráðherra Islands að vanda
tekið málstað lögbrjótanna í mál-
inu og fordæmt að settum lögum
væri fylgt.
Jónas Kristjánsson og Ellert
Schram hafa einnig skrifað leið-
ara í sín blöð og komið með
margar „gáfulegar" uppástungur
um aðra tilhögun. Þeir sem þekkja
þessi mál, geta auðvitað ekki
annað en brosað að fáfræði þess-
ara manna, eins og oft áður í
sambandi við leiðaraskrif. Rit-
stjórarnir ræða um mál, sem þeir
hafa ekkert vit á og hafa ekki vilja
eða getu til að kynna sér til hlýtar.
Þá hafa þeir einnig látið blaða-
menn sína túlka dag eftir dag
villandi og ósannar fréttir af
afgreiðslu þessara mála, auk þess
sem blöðin hafa flutt samtöl við
kaupmenn, sem brotið hafa lögin,
sem öll eru skrifuð með það fyrir