Morgunblaðið - 11.08.1981, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. ÁGÚST 1981
Minning:
Olafur Þ. Kristjáns-
son fv. skólastjóri
Fæddur 26. ágúst 1903.
Dáinn 3. á«úst 1981.
„Olafur Þ. er dáinn." Svohljóð-
andi frétt barst okkur nokkrum
Islendingum síðastliðinn föstudag
stöddum á Gotlandi á norrænu
bindindisnámskeiði. Alla setti
hljóða, þótt sumir okkar vissu að
hann hefði átt við alvarlegan
sjúkdóm að stríða. Þarna var svo
Ólafs minnst sem merks leiðtoga í
baráttunni við áfengisbölið á Is-
landi.
Ólafur Þ. Kristjánsson var þjóð-
kunnur maður: skólamaður, ætt-
fræðingur, sagnfræðingur, félags-
málamaður á vegum Alþýðu-
flokksins og síðast en ekki síst
forystumaður bindindismanna um
árabil. Þegar Benedikt Bjarklind
dó 1963 varð Ólafur eftirmaður
hans sem stórtemplar. Frá 1963 til
1976 gegndi hann æðstu stöðu í
bindindishreyfingunni á íslandi.
Ólafur Þ. Kristjánsson var góð-
ur ræðumaður, virðulegur í fasi og
sagnaþulur. Ég minnist í þessu
sambandi frábærra bókmennta-
kynninga, sem hann stjórnaði á
stúkufundum í Hafnarfirði. Ólafi
kynntist ég fljótt eftir að ég gekk í
regluna og átti með honum mikið
samstarf einkum á árunum 1970
til 1976. Því ber ekki að neita að á
stundum vorum við mjög ósam-
mála um leiðir, þótt markmiðið
hafi verið það sama. Ég votta
aðstandendum Óiafs samúð eink-
um eiginkonu hans Ragnhildi
Gísladóttur.
Ililmar Jónsson
Ólafur Þ. Kristjánsson, fyrrum
skólastjóri í Hafnarfirði, verður
jarðsunginn í dag, en hann lést
hinn 3. ágúst sl.
Ólafur fæddist 26. ágúst 1903 í
Hjarðardal ytri í Önundarfirði.
Foreldrar hans voru Kristján
Guðjón Guðmundsson bóndi á
Kirkjubóli og kona hans Bessabe
Halldórsdóttir. Var Ólafur elstur
fjögurra systkina sem gjarnan eru
við Kirkjuból kennd og eru lands-
þekkt, en hin eru þau Guðmundur
Ingi, Halldór og Jóhanna.
Ólafur tók kennarapróf 1928,
kenndi síðan einn vetur við Al-
þýðuskólann á Hvítárbakka, en
fluttist þá til Hafnarfjarðar og
stundaði þar kennslustörf upp frá
því. Ólafur var mikilhæfur skóla-
maður, og var skólastjóri Flens-
borgarskóla frá 1955 og þar til
hann lét af störfum vegna aldurs.
Áhugi Ólafs og atorka beindist
þó ekki að skólamálum einum.
Hann tók virkan þátt í margvís-
legum félagsstörfum og valdist þá
gjarnan í trúnaðarstöður. Hann
var mikilvirkur rithöfundur og
fræðimaður.
Af kennslubókum, sem Ólafur
ritaði, skulu einungis nefndar
mannkynssaga handa fram-
haldsskólum og kennslubækur og
orðasafn í esperantó. Hinar síðar-
nefndu þekkja vafalaust langtum
færri en Ólafur hefði kosið, því að
hann var mikill áhugamaður um
esperantó. Mannkynssögu hans
ætti hins vegar annar hver Islend-
ingur að þekkja, svo almenn var
notkun hennar í skólum landsins
um langa hríð.
Af öðrum ritverkum Ólafs ber
Kennaratal hæst. í því verki
sameinaði Ólafur elju, skipulags-
gáfu og ættfræðiþekkingu sína, en
Ólafur var mikill ættfræðingur og
sú grein var honum mjög hugleik-
in alla tíð.
Hvort heldur litið er til ritverka
og fræðistarfa Ólafs ellegar starfa
hans að skólamálum, trúi ég að
hvort um sig mætti teljast ærið
ævistarf. En Ólafur lét ekki þar
við sitja.
Hann sat í stjórn félagSskapar
esperantista, í skólanefndum og
fræðsluráði í Hafnarfirði um ára-
bil, var formaður Sjúkrasamlags
Hafnarfjarðar áratugum saman,
var meðal brautryðjenda sam-
vinnustarfs í Hafnarfirði og fyrsti
formaður Kaupfélags Hafnfirð-
inga frá stofnun þess 1945 til 1953.
Hann átti ennfremur sæti í stjórn
Sambands íslenskra samvinnufé-
laga um árabil.
Þá var Ólafur virkur forystu-
maður í bindindishreyfingum og
baráttu gegn notkun áfengis.
Hann gegndi forystustörfum bæði
í stúkuhreyfingunni í Hafnarfirði
og í Stórstúku Islands.
En þá eru ótalin þau störf, sem
okkur Alþýðuflokksmönnum eru
hugleiknust, en hann gegndi
margvíslegum trúnaðarstörfum
fyrir flokkinn og var ævinlega
ötull og mælskur talsmaður jafn-
aðarstefnunnar. Má í því sam-
bandi nefna að hann sat í mið-
stjórn Alþýðuflokksins, var
bæjarfulltrúi í Hafnarfirði í 12 ár
og frambjóðandi flokksins í Al-
þingiskosningum.
Ég kynntist Ólafi fyrst í barn-
æsku. Faðir minn og hann voru
samkennarar við sömu skóla. Það
tengdi fjölskyldurnar saman. Á
æskuskeiði fylgdist ég með þess-
um eldheita baráttumanni Al-
þýðuflokksins og hreifst af
mælsku hans. Síðar varð Ólafur
kennari minn í Flensborg.
Hann var skemmtilegur og far-
sæll kennari. Kunni að efla áhuga
nemenda á efninu, og var gaman-
samur og Ijúfur en fastur fyrir, ef
því var að skipta. Þetta allt
kunnum við nemendur hans vel að
meta.
Ijöngu seinna lágu leiðir okkar
saman á ný og þá vegna stjórn-
málastarfa. Áhugi Ólafs á fram-
gangi jafnaðarstefnunnar og Al-
þýðuflokksins var óbreyttur, þótt
hann stæði ekki með sama hætti í
eldlínunni eins og áður. Ég mat
ýmsar ábendingar hans mikils.
Hitt var ekki síður að hann var
fróðleikssjór um persónusögu og
liðna atburði, og jók þannig inn-
sýn í liðinn tíma. Einnig á þessum
vettvangi var ætíð gott að leita til
Ólafs. Hann var ávallt reiðubúinn
til aðstoðar. Fyrir það stend ég
líka í sérstakri þakkarskuld við
Ólaf Þ. Kristjánsson.
Ólafur kvæntist hinn 7. sept.
1931 Ragnhildi Gísladóttur úr
Selárdal í Arnarfirði. Þau eignuð-
ust þrjú börn, Ásthildi gifta Herði
Zóphaníassyni skólastjóra, Krist-
ján Bersa skólameistara í Flens-
borg, kvamtan Sigríði Bjarnadótt-
ur og Ingileifu hjúkrunarfræðing,
gifta Einari Viðar, hæstaréttar-
lögmanni. Barnabörnin eru tólf og
barnabarnabörnin átta talsins. Ég
og fjölskylda mín vottum þeim og
öðrum ástvinum dýpstu samúð.
Við félagar Ólafs í Alþýðu-
flokknum minnumst með þakklæti
ötuls starfs hans í þágu Alþýðu-
flokksins og jafnaðarstefnunnar.
Við minnumst hans sem djarf-
huga sóknarmanns og skemmti-
legs félaga. Alþýðuflokkurinn og
félagar hans í flokknum senda
fjölskyldu Ólafs innilegar hlut-
tekningarkveðjur.
Kjartan Jóhannsson
Ólafur Þ. Kristjánsson, fyrrver-
andi skólastjóri Flensborgarskóla
í Hafnarfirði, andaðist hinn 3.
þ.m., tæplega 78 ára að aldri. Þar
með er lokið löngum og giftu-
drjúgum starfsferli að kennslu-
málum, skólastjórn og margvís-
legum félagsmálum, er Ólafur lét
mjög til sín taka.
Hér verður ekki fjallað um hin
gagnmerku störf Ólafs við kennslu
og skólastjórn, setu í bæjarstjórn
Hafnarfjarðar, störf hans í Al-
þýðuflokknum, en hann sat m.a. í
miðstjórn hans, störf hans innan
Góðtemplarareglunnar, en hann
var m.a. stórtemplar um árabil,
störf hans við ættfræðirannsókn-
ir, en hann var formaður Ætt-
fræðifélagsins, margvísleg og
merk ritstörf Ólafs o.fl. Um allt
þetta munu vafalaust aðrir fjalla,
sem betur þekkja til.
Hér verður aðeins fjallað lítil-
lega um störf Ólafs að málefnum
Esperanto-hreyfingarinnar, en
hann tók jafnan virkan þátt í
störfum hennar um sex áratuga
skeið og var heiðursfélagi Islenska
esperanto-sambandsins.
Ólafur lærði esperanto kringum
1921. Hann hreifst mjög af hug-
myndinni um alþjóðlegt mál, sem
allir lærðu auk móðurmálsins.
Gerðist hann brátt ötull liðsmað-
ur í baráttunni fyrir auknum
skilningi milli manna án tillits til
þjóðernis.
Vorið 1925 ritaði Ólafur ræki-
legan greinarflokk í Alþýðublaðið
um alþjóðamál og esperanto og
síðar í ýmis önnur rit um sama
málefni. Síðar flutti hann einnig
útvarpserindi um alþjóðamálið og
höfund þess. Einnig skrifaði Ólaf-
ur öðru hverju fréttapistla frá
íslandi í erlend esperanto-blöð.
Ólafur fékkst allmikið við esp-
eranto-kennslu og 1927 gaf hann
út fjölritað málfræðiágrip fyrir
esperanto og lestrarhefti.
Ólafur sat alþjóðlega esper-
anto-þingið í Edinborg 1926 fyrir
Islands hönd og einnig alþjóða-
þingið í Oxford 1930.
Ólafur var ritari esperanto-fé-
lagsins í Reykjavík frá stofnun
þess 1927 í nokkur ár og einnig
ritari Sambands íslenskra esper-
antista (eldra sambandsins) frá
stofnun þess 1931.
I Hafnarfirði stofnaði Ólafur
esperanto-félag, Kvarfolia trifolio
(Fjögrablaða smári), sem starfaði
um nokkurra ára skeið.
Árið 1930 kom út eftir Ólaf
fjörlega skrifuð bók á esperanto,
Islando — Lando, vivo, literaturo
(ísland — land, líf, bókmenntir).
Var sú bók að nokkru leyti gefin
út í tilefni af 1000 ára afmæli
Alþingis. Varð bókin vinsæl meðal
esperantista, bæði hér innanlands
og erlendis.
Árið 1939 kom út esperanto-
íslenskt orðasafn eftir Ólaf, mjög
vandað rit, þó að ekki sé það stórt
í sniðum. Önnur útgáfa orðasafns-
ins kom út 1952. Því miður munu
nú báðar útgáfur af orðasafni
þessu vera uppseldar, og er það
verðugt og nauðsynlegt verkefni
fyrir íslensku esperanto-hreyfing-
una að gefa það út í þriðja sinn, ef
til vill með nokkuð auknum fjölda
uppsláttarorða.
Islenska esperanto-sambandið
gaf út um skeið bókmennta- og
landkynningarritið Vocho de Is-
lando (Rödd íslands). Ólafur var
meðritstjóri þess á árunum
1949-1950.
Ólafur þýddi allmikið úr ís-
lenskum bókmenntum á alþjóða-
málið; má þar m.a. nefna „Kirkjan
við hafið" eftir Huldu skáldkonu,
„Dagur dómsins" eftir Þórberg
Þórðarson, „Fyrirgefning" eftir
Einar H. Kvaran og „Tófuskinnið"
eftir Guðmund G. Hagalín. Tvær
þær síðasttöldu birtust í Vocho de
Islando. — Einnig mun Ólafur
eitthvað hafa ort af smákvæðum á
esperanto.
Árið 1977 rættist gamall
draumur margra íslenskra esper-
antista er Alþjóðlega esperanto-
þingið — hið 62. í röðinni — var
haldið í Reykjavík. Ólafur var
auðvitað sjálfkjörinn í undirbún-
ingsnefnd þingsins og fram-
kvæmdanefnd þess meðan þingið
starfaði. Innti hann þar af hendi
mikilvægt starf með góðum ár-
angri.
Ölafur sat marga fundi í Auroro
— félagi esperantista í Reykjavík
og nágrenni —, oft með konu
sinni, frú Ragnhildi G. Gísladótt-
ur, einkum í seinni tíð, þegar
skólastjórnin tók ekki lengur upp
tíma hans. Var hann jafnan ljúfur
og skemmtilegur á fundum, eins
og reyndar hvar sem hann kom,
enda var hann maður fróður með
afbrigðum.
Ekki létu þau hjón, Ólafur og
Ragnhildur, sig vanta á síðasta
fund í Auroro á starfsárinu 1980
til 1981, en sá fundur var haldinn í
maímánuði síðastliðnum. Mátti þó
sjá þess nokkur merki að sjúk-
dómur sá, sem nú hefur leitt til
dauða Ólafs, hafði þá þegar að
nokkru búið um sig í líkama hans.
Þannig var Ólafur Þ. Kristjáns-
son — trúr æskuhugsjón sinni allt
til hinstu stundar.
Ég leyfi mér fyrir hönd íslensku
esperanto-hreyfingarinnar að
votta Ólafi Þ. Kristjánssyni, látn-
um, alúðarþakkír fyrir fórnfúst og
árangursríkt starf í þágu hreyf-
ingar okkar.
Megi esperanto-hreyfingin eign-
ast marga jafnötula liðsmenn sem
hann.
Eiginkonu Ólafs, frú Ragnhildi
G. Gísladóttur, börnum þeirra
hjóna, tengdabörnum og öðrum
vandamönnum votta ég okkar
dýpstu samúð.
Ólafur S. Magnússon
Þegar Flensborgarskóla var
slitið sl. vor virtist fljótt á litið
allt vera með hefðbundnum hætti.
Og þó. Einhver breyting var á
orðin, sem ekki var hægt að
komast hjá að skynja. Þegar betur
var skyggnst um kom í ljós að
fyrrverandi skólastjóri, Ólafur Þ.
Kristjánsson, sem lét sig aldrei
vanta við hátíðarstundir skólans,
var ekki viðstaddur. Hann var þá
orðinn sjúkur og gat ekki mætt.
Hátíðin hafði því ekki sama svip
og áður.
Ólafur Þ. Kristjánsson var
fæddur 26. ág. 1903 í Hjarðardal
ytri í Önundarfirði, sonur hjón-
anna Kristjáns Guðjóns Guð-
mundssonar og Bessabe Halldórs-
dóttur, er síðar bjuggu að Kirkju-
bóli í Bjarnardal í Önundarfirði.
Ólafur flutti til Hafnarfjarðar
árið 1929. Hann kvongaðist Ragn-
hildi Gísladóttur bónda á Króki í
Selárdal við Arnarfjörð árið 1931.
Þau hjón eignuðust þrjú börn, sem
öll eru á lífi og eiga heimili sín í
Hafnarfirði og Garðabæ.
Ólafur var mikill félagsmála-
maður og tók virkan þátt í marg-
þættu félagslífi. Hann átti sæti í
bæjarstjórn Hafnarfjarðar árin
1938-1942 og 1950—1958 fyrir
Alþýðuflokkinn og gegndi hann
ýmsum fleiri trúnaðarstörfum
fyrir flokk sinn. Ólafur var mjög
fróður maður og minnugur vel og
var gaman og uppbyggilegt að
heyra hann segja frá.
Það var ekki hægt að komast
hjá því að taka eftir Ólafi Þ.
Kristjánssyni, þar sem hann fór.
Og svip setti hann á byggðarlag
sitt í rúma hálfa öld. Hann réðist
kennari að Barnaskóla Hafnar-
fjarðar árið 1929, kenndi þar til
ársins 1945 og síðan í Flensborg-
arskóla til ársins 1955, en þá varð
hann skólastjóri þess skóla og
gegndi þeirri stöðu þar til hann lét
af störfum vegna aldurs árið 1972.
í sambandi við fræðslumálin
lágu leiðir okkar Ólafs saman. Var
mikið hægt að læra af reynslu
hans og þekkingu á þeim sviðum.
Og þótt fyrir kæmi að skoðana-
munur væri kom jafnan í ljós,
þegar málin voru rædd að mark-
miðin voru ekki svo ólík. Það tókst
því vel að vinna saman. En leiðir
okkar Ólafs lágu saman á fleiri
sviðum. Við unnum saman bæði í
Áfengisvarnarráði og Landssam-
bandinu gegn áfengisbölinu. Ólaf-
ur var einlægur og heill bindindis-
maður og vann mikið starf á þeim
vettvangi. Voru bindindismálin og
bindindishugsjónin honum mjög
hjartfólgin og stóð aldrei á honum
að fórna bæði tíma og fyrirhöfn til
að vinna þeim málum gagn. Launa
var ekki krafist heldur unnið í
þeirri von og trú að treysta mætti
hamingju fólksins með því að
forða því frá böli áfengisneyslunn-
ar. Slík störf krefjast alltaf mik-
illar fórnfýsi en um leið eru þau
öðrum hvatning til að leggja
góðum málum lið.
Fræðimaðurinn Ólafur Þ.
Kristjansson var stór og afkasta-
mikill, það sýna þau verk sem eftir
hann liggja. Hann var með af-
brigðum ættfróður og minnist ég
þess, þegar hann fór að spyrja mig
um ákveðin atriði í sambandi við
ættfólk mitt, þá var hann, sem
fræddi mig en ég ekki hann. Við
þökkum Ölafi Þ. Kristjánssyni
mikil og heilladrjúg störf á lífs-
leiðinni. Þótt í slóðir fjúki verður
gata hans sporræk um langa
framtíð.
Við biðjum Ólafi velfarnaðar á
nýjum vegum og sendum eftirlif-
andi eiginkonu, börnum og öðrum
aðstandendum innilegar samúð-
arkveðjur.
Páll V. Daníclsson
Ólafur Þ. Kristjánsson, fyrrver-
andi skólastjóri Flensborgarskól-
ans, lést að St. Jósefsspítala í
Hafnarfirði mánudaginn 3. þ.m.
eftir dvöl á sjúkrahúsi um nær
þriggja mánaða skeið. Með honum
er fallinn í valinn mikill persónu-
leiki, sem sett hefur svip á um-
hverfi sitt og samtíð um áratuga-
skeið.
Ólafur Þórður, eins og hann hét
fullu nafni, var önfirskrar ættar,
fæddur 26. ágúst árið 1903 að
Hjarðardal ytri í Önundarfirði.
Foreldrar hans voru hjónin Bess-
abe Halldórsdóttir frá Hóli á
Hvilftarströnd í Öndunarfirði og
maður hennar, Kristján Guðjón
Guðmundsson. Bjuggu þau á föð-
urleifð hans, Kirkjubóli í Bjarnar-
dal, þar sem Ólafur ólst upp ásamt
þremur systkinum sínum, sem öll
eru á lífi: systurinni Jóhönnu og
tveimur þjóðkunnum bræðrum,
skáldinu og kennaranum Guð-
mundi Inga og Halldóri, fyrrver-
andi bónda og ritastjóra og núver-
andi starfsmanni Alþingis.
Um æskuheimili Ólafs er mér
lítið kunnugt. Hann var jafnan
fátalaður um ævi sína og eigin hag
það best ég vissi, en hitt er víst, að
Kirkjubólsheimilið stóð föstum
fótum í þjóðlegri búskaparerfð.
Mátti þar sjá forna búskaparhætti
lengur fram eftir öldinni en víða
annars staðar, svo sem kvikmynd
þeirra Ósvaldar Knudsen og
Kristjáns Eldjárns, Fráfærur, ber
nokkurn vott um. Er sú kvikmynd
tekin á Kirkjubóli, enda var þar
síðast fært frá á íslandi og ær
mjólkaðar í kvíum til ársins 1951.
Kristján, faðir Ólafs, lést eftir
langvarandi og erfið veikindi, þeg-
ar börn hans voru á uppvaxtar-
skeiði. Var Ólafur elstur systkin-
anna og ekki ólíklegt, að föður-
missirinn hafi á ýmsan hátt haft
áhrif á líf hans og framtíð.
Það var vissulega ekki um
auðugan garð að gresja fyrir
fátæka bændasyni á íslandi í
afskekktri sveit að afla sér mennt-
unar á fyrstu áratugum aldarinn-
ar. Fáir voru skólarnir og dýrt var
þá að sækja um langan veg. En
þegar saman fór mikil greind,
menntunarlöngun, dungaður og
atorka, fékk ekkert staðist ásókn
unglingsins, sem þyrsti eftir
menntun, þótt ytri aðstæður
drægju úr ferðinni eða yllu kyrr-
stöðu um sinn. Og þannig var það
með Ólaf Þ. Kristjánsson. Með
sjálfsnámi tókst honum, unglingn-
um, að afla sér mikillar þekkingar
á ýmsum sviðum, ekki síst tungu-
málakunnáttu, áður en hann hóf
nám í Kennaraskólanum, og má
sem dæmi um það nefna, að árið
1926 sótti hann þing esperantista í
Edinborg.
Úr Kennaraskólanum útskrifað-
ist hann vorið 1928 og hóf þá um
haustið kennslu við Alþýðuskól-
ann á Hvítárbakka, en kenndi þar
ekki utan þann vetur. Haustið
1929 fékk hann kennarastöðu við
Barnaskóla Hafnarfjarðar — nú
Lækjarskóla — og átti hann
heima í Hafnarfirði upp frá því.
Ferill Ólafs í Hafnarfirði í stöðu
kennara og skólastjóra er því bæði
langur og samfelldur. Árið 1931