Morgunblaðið - 11.08.1981, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. ÁGÚST 1981
29
Alan Moray Williams Síöari hluti
I GREIPUM
hálsbindi, þannig að hann var
greinilega frjáls maður en ekki
fangi. Loks spiluðu þeir út
trompi sínu, en það var sam-
safn af úrklippum úr norskum
blöðum um fangelsun mína.
Safnið var þannig úr garði gert,
að það átti að sannfæra mig
um, að ég hefði almenningsálit-
ið í Noregi gersamlega á móti
mér. Jafnvel blöð sem ég hafði
unnið fyrir skrifuðu um mig
sem handbendi ábyrgðarlausra
öfgasamtaka.
Þegar maður er daglega
ásakaður um að hafa framið
Hundrað
daöarí
sovésku
fangelsi
Scandinavian Features Service.
Fyrstu vikuna, sem Eidsvig
dvaldist í rússneska fangels-
inu var hann afar einmana og
að sjálfsogðu niðurdreginn.
Rússarnir höfðu gefið honum
til kynna, að hann ætti að vera
i fangelsi i 7 ár. Á nóttunni og
snemma á morgnana skiptist
hann á kveðjum við mann sem
var i næsta fangaklefa með þvi
að slá í vegginn, en hann
kunni ekki Morse-kerfið og
gat þvi ekki farið að dæmi
Ruhashov i skáldsögu Koestl-
ers, Myrkur um miðjan dag.
Föngunum var leyft að ganga
um fangelsisgarðinn i eina
klukkustund á degi hverjum,
en garðinum var skipt i 6
hluta og aðeins einn var á ferð
i hverjum hluta hverju sinni.
Þess vegna hitti hann aldrei
samfanga sina. Nokkrum sinn-
um þóttist hann heyra talað á
ensku eða amerisku, og á
einum eða tveimur stöðum á
fangelsisvegginn höfðu fangar
krotað á ensku. Það var bann-
að að krota á veggina, en
Eidsvig hafði gaman af að
gera það þegar enginn sá til.
Hann var aðeins um stundar-
sakir í algerri einangrun, en
fyrsti klefafélagi hans var hon-
um álíkur aufúsugestur og
Stalín hefur verið Lenín í
grafhýsinu á Rauða torginu.
„Þegar ég hafði verið einn í
vikutíma var klefadyrunum
skyndilega hrundið upp og ann-
ar fangi látinn inn. Ég vissi
ekki, að Lefortovo var öryggis-
fangelsi og hélt í fyrstu að
klefafélagi minn væri ótíndur
glæpamaður eða eitthvað álíka.
En hann reyndist vera eða
sagðist vera sovézkur diplómat,
sem hefði verið dæmdur til
refsingar fyrir að hafa glatað
leyniskjölum í Djakarta. Hann
kvaðst heita Kashkin, sem mér
er sagt að sé mjög fyndið nafn
á rússnesku, því að krakkar
hafa það orð um hafragraut.
Mér var lítið gefið um nær-
veru félaga Hafragrauts. Hann
þrástagaðist á því, hversu illt
það væri, sem ég hefði aðhafzt
og vakti mig í býtið á morgn-
ana með hávaðasömum sálræn-
um æfingum. Á daginn þvældi
hann mér inn í linnulausar
samræður. Augljóst var, að
hann hafði verið látinn inn í
klefann í því skyni að veiða
mig. Hann fór raunar ekkert í
felur með það. Hann reyndi
jafnvel að flækja mér inn í sitt
eigið sakamál. Hann þóttist
hafa verið drukkinn í sam-
kvæmi, þegar umrædd skjöl
hurfu og taldi að þeim hefði
verið stolið. Hann vildi, að ég
segði mönnum þeim, sem yfir-
heyrðu mig, að ég hefði vitn-
eskju um ákveðið heimilisfang í
Moskvu. Hann sagði, að ef ég
gerði það, myndu þeir gera þar
húsleit, finna skjölin og hann
yrði látinn laus. Hann lagði
mjög hart að mér að gera þetta
og sagði í sífellu: „Viltu vera
áfram í fangelsi í stað þess að
verða frjáls maður?“ En mér
kom þetta fyrir sjónir sem
klaufaleg aðferð við að koma
sök á mig og sagði, að ég gæti
ekki bakað sjálfum mér slæma
samvizku með því að halda
fram ósannindum. Þessar stöð-
ugu og heimskulegu spurningar
hans fóru í taugarnar á mér og
ég gat aldrei slakað á í nærveru
hans. Ég gerði mér ljóst, að allt
sem ég segði honum myndi fara
beinustu leið til KGB. Loks
kvartaði ég yfir honum við
mennina, sem yfirheyrðu mig
og eitthvað varð til þess að þeir
létu hann í annan klefa.
í upphafi voru Rússarnir
afar vingjarnlegir. Smám sam-
an urðu þeir þó dálítið kald-
ranalegri. Eigi að síður var
Lefortovo ekkert líkt þeim öm-
urlegu fangelsum, sem aðrir
fangar KGB höfðu skrifað um í
bókum. Til dæmis báru fanga-
verðirnir ekki vopn og voru á
ýmsan hátt borgaralegir. Ég
álít nú, að Lefortovo sé ein-
hvers konar sýningarstaður,
einkum ætlað erlendum föng-
um, sem fyrr eða síðar verða
sendir heim. Þeir geti þá skýrt
frá því í sínum heimalöndum,
að rússnesk fangelsi séu í raun
réttri ekki eins slæm og af sé
látið.
Maturinn var betri en ég
hafði átt von á. Oftast var á
borðum hafragrautur og kál-
súpa. Stundum fékk maður líka
kartöflustöppu. Þetta var
þreytandi saðning til lengdar,
en maður fékk þó alltaf fylli
sína og vel það. Ég gat samt
ekki boröað rúgbrauðið, sem
okkur var borið. Það var vond
lykt af því og það truflaði
meltinguna.
Ég kvaðst hafa meltingar-
truflanir og var sendur til
fangelsislæknisins, en það var
kona. Hún sagði að þetta væri
vitleysa í mér. Ef ég hefði
meltingartruflanir væri það
meðfæddur kvilli. Ég kvaðst
einnig vera haldinn gigtar-
verkjum í öðrum fótlegg. Hún
sagði mér að það gæti ekki átt
sér stað. Fólk fengi ekki gigt
fyrr en það væri fertugt eða
eldra. Ég ætti að fara aftur í
klefann minn og borða þann
mat, sem mér væri færður af
örlæti þeirra, sem fangelsinu
stjórnuðu.
Stundum fengum við líka
spaghetti, sem var hræðilega
bragðvont, eiginlega ekkert
annað en vatn. En þeir fangar,
sem gátu sannfært læknana
um, að þeir væru með magasár,
gátu fengið nokkru betri viður-
gjörning, þar á meðal fransk-
brauð.
Okkur var leyft að kaupa
okkur aukabita frá fangelsis-
verzluninni fyrir 10 rúblur á
mánuði.
Þegar maður er
daglega ásakaö-
ur um að hafa framið
glæpaverk, fer maður
smám saman aö trúa
því sjálfur. Og nú var
mér gerö grein fyrir
því aö landar mínir
væru mér einnig
andvígir W
Þar var einkum á boðstólum
franskbrauð, smjör og þýzkar
pylsur. Ég hafði nægilegt fé til
að kaupa þetta, en rússneskir
fangar urðu að fá peninga frá
ættingjum og vinum. Eftir að
norski ræðismaðurinn heim-
sótti mig fékk ég leyfi til að
taka við dálitlum matarpökk-
um frá sendiráðinu og þar fékk
ég t.d. súkkulaði. En á meðan
Kashkin var í klefanum með
mér borðaði hann ríflega helm-
inginn af því sem í pökkunum
var.
Strax í upphafi fór ég þess á
leit að fá eitthvert lesefni.
Fangelsisbókasafnið var opið á
10 daga fresti og þar voru
aðeins tvær bækur á ensku:
Hard Times eftir Dickens og
indíánasaga, sem hét The Lost
Frontier. Eg gleypti þær báðar
í mig. Einnig voru mér látnar í
té bækur sem ég hafði haft í
farangri mínum á hótelinu. Það
var m.a. saga eftir P.G. Wode-
house og endurminningar Hail-
sham lávarðar. Það var mér
mikill léttir að fá að lesa þessi
rit. Bezt af öllu var þó, að þeir
létu mig fá biblíuna mína og
bænabókina.
Rússunum var ekki alveg
sama hvaða bækur maður fékk
lánaðar úr safninu. Einu sinni
leyfðu þeir mér að hafa eina
bók í þrjár vikur, en það var
þýzka bókin Uppskeran, sem
hafði hlotið Stalín-verðlaun.
I ágústlok var farið að verða
kalt á næturnar og ég þurfti að
hafa öll fötin mín ofan á
teppinu til að halda á mér hita.
Um þessar mundir fékk ég
nokkur bréf að heiman og tvö
bréf, sem ég hafði sent foreldr-
um mínum — ritskoðuð að
sjálfsögðu — komust til Nor-
egs. En auðvitað var ég mjög
niðurdreginn.
Þeir sem yfirheyrðu mig
beittu öllum þeim brögðum,
sem þeir kunnu til að fá fanga
til þess að láta undan og taka
upp samvinnu við þá. Þeir
höfðu gert tilraun til að setja
njósnara inn í klefann minn.
Næsta bragð þeirra var að leiða
mig til fundar við mann, sem
kvaðst vera Dirjugin til að
sanna að ég hefði verið að
vernda hann. Hann var með
glæpaverk, fer maður smám
saman að trúa því sjálfur. Og
nú var mér gerð grein fyrir því,
að landar mínir væru mér
einnig andvígir. Þetta dró úr
mér allan mátt, svo að ekki sé
meira sagt.
Ég var undir miklu álagi.
Nokkrum sinnum var ég kom-
inn á fremsta hlunn með að
gefast upp. Segja þeim allt sem
ég vissi.
Það er trú minni að þakka að
ég lét ekki bugast. Þegar ég var
að kikna undir álaginu vandi ég
mig á að fara með allar þær
bænir sem ég kunni og hafði
fingur mína fyrir talnaband.
Jesúbænina, Faðirvorið og Trú-
arjátninguna. Ég hafði þær yfir
aftur og aftur. Þá leið mér
miklu betur, svo að ég gat sofið
á eftir.
Ég reyndi einnig að rifja upp
fyrir mér alla þá sálma, sem ég
þekkti. Og þegar mánuðir voru
liðnir frá því að ég hafði hlýtt á
tónlist rifjaði ég upp fyrir
sjálfum mér helztu kaflana úr
Messíasi eftir Hándel og öðrum
tónverkum, sem ég þekkti.
Að lokum lét ég að einni
þrábeiðni Rússanna. Ég leyfði
að höfð yrðu við mig viðtöl í
Kosmomolskaya Pravda og
sjónvarpinu í Moskvu. Ástæðan
fyrir því að ég lét undan var sú,
að 15 frétta- og tæknimenn
höfðu verið kvaddir á vettvang
og ég bjóst við, að ekki yrði
tekið á mér með neinum silki-
hönskum, ef ég neitaði. Sjálfs-
agt hefur mótstöðuafl mitt
einnig verið farið að veikjast
eftir 15 mánaða heilaþvott. Ég
minnist þess einnig að skömmu
áður en fréttamennirnir komu
var mér boðinn tebolli og ef til
vill hefur einhverjum lyfjum
verið blandað út í drykkinn.
Ég var staðráðinn í því að
segja einungis það sem ég áleit
vera sannleikanum samkvæmt.
En þeir sem viðtölin tóku
skrifuðu ekkert hjá sér og
styttu svör mín þannig að
inntak þeirra brenglaðist.
Þeir spurðu mig til dæmis,
hvort ég hefði dregið nokkurn
lærdóm af veru minni í fangels-
inu. Ég svaraði: — Já, á vissan
hátt og átti þá við, að ég hefði
komizt að raun um, hvað biði
Rússa, er gagnrýndu stjórnar-
farið í landinu. Þetta var hins
vegar túlkað sem sektarviður-
kenning.
I annan stað sagði ég, að í
norskum blöðum væri meira
skrifað um hinar neikvæðu
hliðar á ástandinu í Sovétríkj-
unum en þær jákvæðu. Þetta
var þýtt þannig: — Öll blöðin
okkar skrifa gegn Sovétríkjun-
um.
Viðtölin áttu sér stað í októ-
ber. Ef til vill hafa Rússarnir
verið orðnir úrkula vonar um
að þeir gætu fengið nokkuð
skárra út úr mér. Einnig hafði
norska sendiráðið gert tilraun
til að fá mig látinn lausan og
aðilar í Noregi og öðrum lönd-
um beitt sér fyrir því líka.
Þessu fólki er ég mjög þakklát-
ur.
A.m.k. var sent eftir mér
laugardaginn 23. október kl. 9
fyrir hádegi. Ég varð mjög
undrandi því að venjulega fóru
engar yfirheyrslur fram um
helgar. Ég velti því fyrir mér,
hvað þeir væru nú að bralla. En
þeir sögðust færa mér góðar
fréttir. — Þú ferð heim með
fyrstu flugvél í fyrramálið.
Og daginn eftir var mér ekið
í stórum svörtum bíl eins og
háttsettir sovézkir embættis-
menn nota, alla leið út á
flugvöll. Landvistarleyfi mitt
var löngu útrunnið, en fylgd-
armenn mínir fóru með mig í
gegnum vegabréfaeftirlitið og
alla leið út að flugvélinni. Ég
neyddist til að segja þeim, að
NTS-samtökin hefðu haft mig
að ginningarfífli og þeir kvöddu
mig með hinum mestu virktum.
Þeir lögðu ríkt á við mig, að
segja allan sannleikann þegar
heim kæmi og það hef ég svo
sannarlega reynt að gera.“
Þannig var frásögn Eidsvig
af þessari lífsreynslu. Á þeim
stutta tíma, sem við ræddumst
við gat ég aðeins fengið mjög
yfirborðslega mynd af persónu-
leika hans, en mér kom hann
fyrir sjónir sem óvenjulega
hugsjónaríkur og einlægur.
Hann virtist einnig mjög um-
burðarlyndur og þegar hann
ræddi um Rússana sem yfir-
heyrðu hann komst hann svo að
orði:
„Ég varð að reyna að sjá
málið frá sjónarhóli þeirra líka.
Þeir elska ættjörð sína og hún
er í þeirra augum nokkurn
veginn það sama og það stjórn-
kerfi, sem þeir búa við. í augum
þeirra eru landflótta Rússar
nokkurs konar svikahrappar.
Þeir telja það ljótt athæfi að
smygla áróðri frá þeim til
rússnesku þjóðarinnar. Að
sjálfsögðu vilja þeir ekki heldur
að útlendingar séu að blanda
sér inn í innanríkismálefni
Rússa.
I sérhverjum manni býr eitt-
hvað gott. Ég efa ekki, að þessir
menn hafa hugsjónir og fyrir
þær eru þeir reiðubúnir að
leggja sitthvað í sölurnar. En
siðfræði þeirra er svipuð og hjá
jesúítum. Þeir telja að tilgang-
urinn helgi meðalið. Ég fyrir
mitt leyti get ekki trúað því að
lygi geti þjónað sannleikanum.
Því er haldið fram að rússn-
eskir útlagar séu öfgasinnar. Ef
til vill eru ýmsir leiðtogar NTS
erlendis ekki sérlega hugsjóna-
ríkir, en ég ber mikla virðingu
fyrir aðiljum þessara samtaka í
Sovétríkjunum og treysti þeim
fyllilega. Ég vildi sýna þeim
samstöðu í baráttu þeirra fyrir
frelsi og því var ég reiðubúinn
að fara í fangelsi.
En ef maður ætlar að ganga
til liðs við andófssamtök í
Rússlandi verður maður að
vera viðbúinn því sem getur
gerzt. Maður á ekki aðeins yfir
höfði sér að fara í fangelsi. Það
er miklu verra að eiga á hættu
að kikna undir álagi við yfir-
heyrslur og svíkja þar með þá,
sem maður ætlaði í rauninni að
hjálpa."