Morgunblaðið - 11.08.1981, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. ÁGÚST 1981
Olafur Þ. Krístjánsson - Minning
Önundarfirði. Þetta var sumarið
1937 og við vorum átta daga á
leiðinni. Þá kynntist ég Ólafi best.
Ég hafði að sjálfsögðu vitað áður
að hann var lesinn og lærður,
minnugur og fróður en samt kom
mér með degi hverjum á óvart þau
ókjör sem hann vissi og kunni um
bæi, ættir og örnefni. Allt þetta
tengdi hann utan bókar íslend-
ingasögum, Sturlungu, þjóðsögum
og annálum svo ég mátti hafa mig
allan við að fylgjast með. Þessi
ferð var mér heilt námskeið og
ekki skorti á skop eða kímni. Samt
er mér minnisstæðara núna hvað
Ólafur var góður ferðafélagi, sí-
kátur og tillitssamur. Þar bar
aldrei skugga á, hvort sem helli-
rigndi á okkur á Kaldadal í fyrsta
áfanganum, sólin skein í Borgar-
firði, Dölum og Djúpi, eða skellti
yfir okkur niðaþoku um miðnættið
á hátindi Glámu í síðasta áfang-
anum. Alltaf var Ólafur samur og
jafn, hress í bragði og úrræðagóð-
ur. Og þannig hefur samfylgd
okkar verið um ævina. Þótt hann
væri skapríkur og ör að eðlisfari
og gæti verið aðsópsmikill á vest-
firska vísu ef því var að skipta var
hann alla jafna hinn mesti
hugljúfi, hýr og gamansamur.
Þegar ég kom heim frá námi
vestan um haf haustið 1943 var ég
eiginlega að mér óvörum gerður
að yfirkennara barnaskólans.
Suraum samkennurum mínum
þótti nú skörin vera farin að
færast upp í bekkinn þegar strák-
urinn var settur yfir þá. En ekki
Ólafi Þ. Hann tók þessu sem
sjálfsögðum hlut, gladdist meira
en ég sjálfur yfir þessari ráða-
breytni og bað mig að taka son
sinn í bekk sem ég kenndi. Þannig
var drengskapur Ólafs og mann-
eskjulund; hann var laus við
öfundsýki og sýtingssemi. Rangs-
leitni þoldi hann illa en óvild ól
hann ekki með sér og hann var of
stór til að hýsa kala til meðbræðra
sinna.
Ólafur Þ. gerðist alfarið kennari
við Flensborgarskólann árið 1945
og atvikin höguðu því svo að árið
1955 fylgdi ég í fótspor hans og
varð þar kennari. Ékki svo að
skilja að við ynnum ekki margt
saman á þessu tíu ára tímabili
sem við vorum ekki beinlínis
samstarfsmenn. Við unnum margt
og mikið að félagsmálum þau árin.
Auk þess hafði það komið af sjálfu
sér þegar ég ungur fór að stinga
niður penna að sýna Ólafi handrit
mín áður en þau fóru í prent-
smiðju. Þessu fór fram um áratugi
og ekki þurfti ég að efa kostgæfn-
ina og vandvirknina. Ég þurfti
ekki að bera kvíðboga fyrir því á
prenti sem Ólafur Þ. hafði lesið
yfir.
Ólafur Þ. Kristjánsson varð
skólastjóri Flensborgarskólans
sama árið og ég gerðist þar
kennari. Þremur árum seinna
varð ég yfirkennari hjá honum og
var það í fimm ár. Svo náin var
samvinna okkar við stjórn og störf
þessi árin að heita mátti að annar
vissi jafnan til hins hvort sem var
á nótt eða degi. Alfrei bar skugga
á þetta samstarf og það var ekki
síður honum að þakka. Á þessum
árum vann Ólafur að Kennaratal-
inu jafnhliða skólastjórninni.
Kennaratalið er þrekvirki út af
fyrir sig enda mun það lengi halda
nafni hans á lofti.
Mig tók það sárt að segja Ólafi
frá því þegar ég hafði tekið þá
ákvörðun að segja skilið við skól-
ann vorið 1963. Honum þótti það
miður en hafði ekki um það mörg
orð. Hann skildi að ég þurfti að
brjóta í blað og margt hefði þá
verið breytt um hug hans í minn
garð ef hann hefði tekið því illa að
ég breytti til á þann veg sem ég
taldi til hins betra. Vinátta okkar
var sú sama alla tíð. En lengi mun
ég minnast þessarar nánu sam-
vinnu okkar.
Ólafur Þ. Kristjánsson var ekki
langskólagenginn maður þótt
hann lyki embættisferli sínum
sem skólastjóri annars elsta gagn-
fræðaskóla landsins. Hann var
aðeins einn og hálfan vetur í
kennaraskólanum. Önnur var
hans skólaganga ekki. Enginn brá
honum þó um menntunarleysi
enda var hann víðlesinn í íslensk-
um bókmenntum og sögu, lær-
dómsmaður í mannkynssögu og
prýðilega að sér í reikningslist-
inni. Hann las mörg tungumál og
þýddi bækur úr ýmsum málum.
Hann var í rauninni alltaf að
nema. Hann var að vonum ágætur
kennari og skólamaður og farsæll
stjórnandi. Helstu vandkvæði
hans í skólastjórninni voru þau að
manngæska hans og greiðvikni
vildu stundum rekast á við stjórn-
semina. Hann vildi jafnan hvers
manns vanda leysa og átti afar
erfitt með að beita hörku ef
nokkur önnur úrræði voru til. En
þegar á reyndi kom greindin til
skjalanna, skóla verður aldrei
stjórnað án tiltekins aga, og far-
sæl lausn var fundin. Hann var
vinsæll í starfi af nemendum og
kennurum.
Ólafur Þ. Kristjánsson var
hörkugreindur og hamhleypa til
andlegrar iðju, örfljótur að átta
sig á kjarna máls, ritfær í besta
lagi og hagmæltur ef hann vildi
það við hafa, flugmælskur í ræðu-
stóli og prýðilegur fyrirlesari.
Hann var sívinnandi eftir að hann
lét af skólastjórn árið 1972, flutti
fyrirlestra, vann að félagsmálum,
samdi sögu, — minninga- og
ættfræðirit og kenndi ættfræði.
En aðalstarf hans síðustu árin var
þó endurskoðun og samning nýs
kennaratals og að því vann hann
fram undir síðasta vor. Þá skyggði
snögglega. Það er mótsagnakennt
að meinsemd skyldi grafa um sig í
svo klárum heila. En enginn má
sköpum renna og enginn ræður
sínum næturstað.
Ragna mín góð. Ólafur Þ. er
allur og við fáum ekkert við því
gert. Þar er skarð fyrir skildi.
Sagt er að maður komi í manns
stað. En við vitum bæði að svo er
ekki. Enginn kemur í stað Ólafs Þ.
En við leiðarlok er það einlæg ósk
mín að ykkar mörgu afkomendur
erfi og rækti í ríkum mæli gáfur,
drenglund og manngæsku ykkar
beggja. Þá mun þeim vel farnast
og samfélagið verða betra og
heillaríkara.
Stefán Júliusson
í bernsku minni og æsku fyrir
vestan hafði ég aldrei séð Ólaf Þ.
Kristjánsson. Minnist ekki, að
hann kæmi til Súgandafjarðar á
þeim árum, eins og yngri bræður
hans gerðu þeir Guðmundur Ingi
og Halldór, en á Suðureyri bjuggu
tveir móðurbræður þeirra bræðra,
Guðmundur og Guðjón Halldórs-
synir, báðir öndvegismenn og vin-
sælir í plássinu. Ólafur var þá
fluttur suður. Hafði lokið kenn-
araprófi og var búsettur í Hafnar-
firði, þar sem hann var kennari,
fyrst við Barnaskóla Hafnarfjarð-
ar 1929—1945, en alfarið eftir það
við Flensborgarskóla, en þar tók
hann við skólastjórn af Benedikt
Tómasson haustið 1955, þar til
hann lét af störfum vegna aldurs.
Tók þá við stjórn skólans sonur
hans, Kristján Bersi, skólameist-
ari.
Það er ekki fyrr en ég kom í
Kennaraskólann laust innan við
tvítugt haustið 1936, að fundum
okkar ólafs bar saman. Það æxl-
aðist þannig, að nokkrir nemendur
skólans höfðu áhuga á að læra
esperanto og fengu þá Ólaf til þess
að kenna sér þetta alheimsmál. Ég
slæddist í þann hóp fremur af
áhuga á að kynnast þeim bróðurn-
um frá Kirkjubóli í Bjarnadal,
sem ég hafði aldrei augum barið
og margar góðar sagnir gengu um,
en tileinka mér kunnáttu í al-
heimsmáli Zamenhofs. Var þar
aðeins nokkra tíma, því að önnur
áhugamal glöptu fyrir. Einn var
þó sá úr þessum hópi, sem varð
lærimeistara sínum jafnvígur í
alheimsmálinu og stóð honum þar
fyllilega á sporði, en það var
Ólafur S. Magnússon, einn af
beztu og kunnustu esperantistum
þessa lands. Var þetta sammerkt
með þeim nöfnum báðum.
Um langa hríð eftir þetta, lágu
leiðir okkar Ólafs lítið sem ekkert
saman, nema stöku sinnum á
fundum og þingum kennarasam-
taka. — Það var ekki fyrr en um
haustið 1955, er ég tók við stjórn
Barnaskóla Hafnarfjarðar (Lækj-
arskóla), að kynni okkar Ólafs
hófust fyrir alvöru. Virðist í
fyrstu sem við ættum ekki skap
saman. Bar þar ýmislegt til sem
fremur mátti finna mér til foráttu
en honum. Ólafur var kappsfullur
og hafði ríkan metnað fyrir hönd
síns skóla og ég reyndi að láta ekki
mitt eftir liggja fyrir hönd míns
skóla. Var stundum við ramman
reip að draga. Man ég að eitt sinn
deildum við á fræðsluráðsfundi
nokkuð fast um atriði þar sem
hagsmunir beggja skóla rákust
nokkuð á. Var ég all þungorður í
Ólafs garð, en hann lét sér hvergi
bregða og svaraði litlu til. Einn
Samhent voru þau Katrín og
Jón og gestkvæmt á heimili þeirra
því að húsfreyjan var sannur
gestgjafi ásamt manni sínum, er
ætíð stóð við hlið hennar. Veikind-
um sínum mætti hún eins og
hetja, kjarkurinn óbilandi, lét
hvergi bugast þótt hún vissi svo
glöggt að hverju dró, lyfti hugan-
um á æðra svið.
Megum við er eftir stöndum enn
á ströndu, draga af því nokkurn
lærdóm.
Verður hún mér ætíð minn-
istæð, enda spanna kynni okkar
um þrjá áratugi.
Jón á nú um sárt að binda, hann
sér nú á bak góðri eiginkonu sem
hvarf svo skjótt inn í sumardýrð
Drottins langt fyrir aldur fram og
dæturnar ungu syrgja gða móður
og sonurinn Jóhannes harmar lát
móður sinnar.
Ég votta Jóni og dætrunum
ungu inniiega samúð og Jóhannesi
syni hennar. Elsu, Dagmar og
fræðsluráðsmanna tók upp þykkj-
una fyrir Ólaf og taldi ósvinnu,
hversu harkalega og ómaklega
væri að honum vegið. Ólafur sagði
þá með hægð og brosti kankvís-
lega: „Lofið bara piltinum að tala
og tala eins og hann vill, því meira
sem hann talar því betra fyrir
mig.“ Ekki var furða, eftir slíka
föðurlega áminningu og ádrepu
með háðskum broddi í, að mér yrði
orðsvant. Fyrr á öldum hafði
einhver spekingur, mig minnir
Sigurður blindi, þetta að orðtaki:
„Allt jafnar sig.“ Orð þessi sönn-
uðust brátt á okkur Ólafi, því að
fyrr en varði urðum við ekki
einasta góðkunningjar heldur og
beztu vinir og létum ekki undir
höfuð leggjast þegar mikið var í
húfi fyrir skóla okkar beggja að
bera saman ráð okkar og fá það
bezta út úr hlutunum.
Ólafur var svo hreinskiptinn og
heill í öllu sem hann tók að sér og
trúað var fyrir, að honum mátti
treysta í hvívetna. Undirhyggja
fannst ekki í fari hans. Hann var
hreinn og beinn og kom ætíð til
dyranna eins og hann var klædd-
ur. Hann villti aldrei á sér heim-
ildir og var svo hreinskilinn og
opinskár að oft kom hann flatt
upp á menn. Hann var hamhleypa
til allrar vinnu og afkastamikill.
Aldrei kastaði hann þó höndunum
til þess sem hann var að gera
hverju sinni, en vann öll sín verk
með afbrigðum vel. Á meðan hann
var kennari í Flensborgarskóla og
eftir að hann varð skólastjóri þar,
var hann prófdómari við barna- og
unglingapróf í Barnaskóla Hafn-
arfjarðar. Með ólíkindum var hve
hann var hraðvirkur, og hversu
vel og nákvæmlega hann leysti
þau störf af hendi. Þar skeikaði í
engu. Dómum hans mátti ætíð
treysta. Nákvæmnin og vand-
virknin komu sér einnig vel fyrir
hann sem ættfræðing. Snemma
gat hann sér orð á sviði þeirra
fræða og var kominn í fremstu röð
ættfræðinga landsins, sökum þess,
hversu öruggt og traust það var
sem hann lét frá sér fara í þeim
efnum. Sérfræðingur var hann í
vestfirzkum ættum og hafsjór af
fróðleik í sögu og öllum greinum
þjóðlegra fræða. „Þá fyrst", sagði
hann eitt sinn við mig, „er hægt að
kalla mann sögufróðan og segja
hann kunna sæmilega Islandssögu
sína, þegar hann veit góð deili á
ættum landsins." Oft var gengið í
smiðju til Ólafs og hann beðinn
um leiðbeiningar í ættfræði eða
taka að sér vandasamt verk á því
sviði. Kann ég eina sögu, ekki
ómerka, sem dæmi þar um:
Þann 17. júní 1964 héldu Hafn-
firðingar upp á tuttugu ára af-
mæli lýðveldisins með myndar-
brag. Sigurður Nordal var aðal-
ræðumaður dagsins. Flutti hann
ræðu sína á útihátíðinni á Hörðu-
völlum og var þar mikill mann-
safnaður í fögru veðri. í ræðu
sinni fór Sigurður á kostum og
kom víða við í menningarsögu
þjóðarinnar að fornu og nýju.
Ræða þessi, sem enn er ekki til á
prenti svo ég viti var nokkru
seinna hljóðrituð og er varðveitt í
Bókasafni Hafnarfjarðar. Þegar
Nordal hafði flutt ræðu sína, kom
Guðlaugi og öðrum aðstandendum
hennar bið ég gúðs blessunar í
þeirra sáru sorg.
Hví svo skjótt er hún horfin til
hæða okkur svo fjarri. Drottinn
nú líkn sína leggi litlu börnunum
hennar og honum er syrgjandi
situr.
Veri hún svo Guðin falin um alla
eilífð.
Sigrún B.
„i hrndl (íiiAn er hver ein tið.
i hendi Guðs er ailt vort strið,
hið minnxta happ. hið mesta (ár.
hið mikla djúp. hið litla tár."
(Matthias JoehumNMon)
Okkur setti hljóð, þegar fregnin
um andlát Katrínar barst okkur.
Katrín hafði átt við illvígan sjúk-
dóm að etja síðustu þrjá mánuði
og reyndar lengur. Hún dvaldi því
á Landspítalanum sl. mánuði, þar
sem allt var gert fyrir hana sem
mögulegt var og tjáði hún okkur,
að betri umönnun hefði hún ekki
hann til mín og benti á mann í
mannþrönginni og sagði: „Er þetta
ekki Ölafur Þ. Kristjánsson." Ég
leit þangað, sem Sigurður benti og
þar glóði á skalla Ólafs í sólskin-
inu og andlitið festulegt og svip-
mikið. „Jú,“ ansaði ég. „þetta er
Ólafur Þ. Hann sker sig oftast úr,
þar sem hann er meðal fólks.“ Þá
segir Sigurður, eins og meir við
sjálfan sig en mig: „Líklega er
hann beztur, í það minnsta með
þeim allra beztu.“ „í hverju,“
ansaði ég. „í ættfræði," svaraði
Sigurður og bætti við: „Viltu
kynna mig fyrir honum. Ég þarf
að biðja hann að vinna fyrir mig
verk í sambandi við ættartölu."
Við vorum truflaðir og einhvern
veginn varð ekki af kynningu
þeirra Ólafs þennan daginn.
Nokkru seinna, eftir þessi hátíðar-
höld, hringdi Sigurður til mín og
bað mig að fylgja sér á fund Ólafs
Þ. Kristjánssonr. Varð það úr, að
upp úr hádegi þennan dag kom
Nordal og gengum við á fund Ólafs
upp í Flensborg. Þetta átti að vera
stutt viðtal um tiltekið efni, en úr
því tognaði, því að brátt lentu þeir
í hrókaviðræðum um allt milli
himins og jarðar, einkum þó um
þjóðmenningarsögu Islendinga.
Kom hvorugur að tómum kofanum
hjá hinum. Dagur leið að kveldi og
ekki höfðu þeir samt lokið sér af.
Seinna sagði Sigurður við mig,
eftir að Ölafur hafði lokið því
verki sem þeir sömdu um: „Ekki
varð ég fyrir vonbrigðum með
hann Ólaf. Hann er alveg einstak-
ur.“
Og sannast sagná er það, að
Ólafur Þ. Kristjánsson var um
flest „alveg einstakur“ maður,
stórbrotinn persónuleiki og eftir-
minnilegur hverjum þeim manni
sem honum kynntist. — Vinnu-
þrekið ótrúlegt og afköstin í rit-
mennsku fádæma mikil. Þar var
enginn meðalmannsbragur á.
Undrunarefni var það mörgum
vinum hans, hversu mörg járn
hann hafði í eldinum í einu, en
tókst samt að gera þeim góð og
trúverðug skil og ljúka þeim af.
Fjör hans og elja virtist óbilandi.
Okkur brá því mjög í brún á
sýningunni í Lækjarskóla í vor að
leið, þar sem hann var gestur
okkar, hversu illilega honum var
brugðið. Eldurinn og áhuginn, sem
oftast skein úr augum hans, virt-
ist nú að mestu kulnaður. Öllum
mátti ljóst verða að hverju dró.
Hann hafði í áraraðir verið
tíður gestur í skóla okkar og lífgað
þar upp á tilveruna með fjörlegu
og skemmtilegu tali sínu og frá-
sögnum. Fjölfróður var hann og
margir nutu þess þegar þessi
haukur íslenzkra fræða, sögu og
sagna, lét gamminn geisa og sagði
frá. — Ekki aðeins fyrir okkur í
Iækjarskóla heldur og allan
Hafnarfjarðarbæ er mikill sjón-
arsviptir að þessum góða fræðaþul
og skólamanni.
Fyrir hönd Lækjarskóla, og
allra sem þar starfa, færi ég hinni
góðu konu, Ragnhildi Gísladóttur
ekkju Ólafs, börnum þeirra hjóna,
öðrum ættingjum og nánum vin-
um þeirra dýpstu samúðarkveðj-
ur.
Þorgeir Ibsen
getað hugsað sér, bæði af læknum
og hjúkrunarfólki. En því miður
eru læknavísindin ekki lengra á
veg komin en það, að í þessi tilfelli
Katrín Jóhannesdótt-
ir - Minningarorð
Fædd: 24. júlí 1943.
Dáin: 1. ágúst 1981.
Vina mín elsku frá æsku, eigin-
kona væn og móðir. Kvödd er með
kærum þökkum, Kristur yfir
henni vaki.
Hún var í heiminn borin þegar
sumarið skartaði sínu fegursta,
ásamt tvíburasystur sinni Dag-
mar, gleðigjafi foreldrum sínum
og eldri systur Elsu.
Hún var dóttir hjónanna Jó-
hannesar Helgasonar kaupmanns
og konu hans Eirnýjar, en þau
hjón eru látin fyrir nokkrum
árum. Elst er systirin Elsa svo
Dagmar og yngstur er bróðirinn
Guðlaugur, er sjá nú á bak
elskulegri systur.
Katrín var gift Jóni Sigurðs-
syni, og áttu þau tvær dætur
Berglindi og Brynju, elstur er
Jóhannes sem heitir eftir afa
sínum. Katrín var vel gerð til
munns og handa, smekkvís og
höndin hög, börnum sínum var
hún góð móðir og manni sínum
hlý.
Heimili þeirra var prýtt falleg-
um munum, raðað saman af
smekkvísi. Hlýleiki sem ávallt
fylgdi hanni hvar sem hún fór og
vinamörg var hún, kunni að gleðj-
ast með glöðum og hugga þá er
sárt áttu um að binda.
Hún var kona í meðallagi há og
hana prýddu augu sem greindu
margt er aðrir eigi sáu. Hún hafði
hýra lund og öra og hlýtt hjarta.