Morgunblaðið - 11.08.1981, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. ÁGÚST 1981
35
varð hann stundakennari við
Flensborgarskóla og var það til
1945, að hann hlaut fulla stöðu við
skólann. Tíu árum síðar, er Bene-
dikt Tómass^n lét af starfi skóla-
stjóra, var Ólafur ráðinn í emb-
ættið. Skólastjórastarfinu gegndi
hann til 1972 og vantaði þá ár til
að ná hámarksstarfsaldri embætt-
ismanna. í hans tíð var skólinn
gagnfræðaskóli. í lok sjöunda ára-
tugsins er farið að huga að
breyttri skipan framhaldsrpennt-
unar í þeim tilgangi að útvíkka
svið hennar og koma til móts við
auknar þarfir, tæknir og tíðar-
anda. í tíð Ólafs var stofnuð
framhaldsdeild við skólann og
menntadeild árið 1971. Síðar var
svo skipan framhaldsnámsins
breytt við skólann yfir í fjöl-
brautakerfi.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
stóru í sambandi við kennslu Ólafs
og skólastjórn. En áhugamál hans
náðu langt út fyrir skólann. Hann
tók mikinn þátt í félagsmálum:
stjórnmálum, samvinnustarfsemi
og bindindismálum. Flokksmaður
var hann í Alþýðuflokknum og
ávallt talinn í röðum vinstrimann-
anna innan hans. Bæjarfulltrúi
var hann 1938—1942 og aftur
1950—1958, og um margra ára
skeið átti hann sæti í miðstjórn
Alþýðuflokksins.
Áhugi Ólafs fyrir hugsjónum
samvinnustefnunnar var mikill og
einlægur. Hann gegndi for-
mennsku í Pöntunarfélagi Verka-
mannafélagsins Hlífar, og í stjórn
Kaupfélags Reykjavíkur og ná-
grennis var hann frá 1937—1945,
en þá var Kaupfélag Hafnfirðinga
stofnað upp úr hinni hafnfirsku
Kron-deild. Tók Ólafur þá við
stjórnarformennsku hins nýstofn-
aða kaupfélags og gegndi henni í 8
ár. Hann bar umhyggju fyrir hag
og velferð kaupfélags síns, en þar
var stundum við mótbyr og erfið-
leika að etja. Árið 1968 var Ólafur
kosinn í stjórn Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga og sat í
henni til 1976, að hann baðst
undan endurkosningu.
Ólafur var alla ævi bindindis-
maður og mun snemma hafa
gengið í góðtemplarastúku, enda
komst hann til æðstu áhrifa og
metorða innan góðtemplararegl-
unnar. Lítt minnist ég þess þó, að
hann ræddi þau mál að fyrra
bragði og aldrei í predikunartón.
Fjarri var það skaplyndi hans að
tíunda ávirðingar annarra og
dómgjarn var hann ekki. Hann
var félagi í stúkunni Danélsher og
var æðsti templar hennar, er hann
lést. Mörg ár var hann þingtempL
ar stúknanna í Hafnarfirði. í
framkvæmdanefnd stórstúku ís-
lands var hann frá 1958 og varð þá
stórkanslari reglunnar. Arið 1963
varð hann stórtemplar, en Bene-
dikt Bjarklind, forveri hans, lést í
embætti, en árið eftir var hann
kosinn stórtemplar á 63. þingi
reglunnar, sem haldið var á Akur-
eyri, og gegndi hann því embætti
til 1976. Síðustu árin var hann
umboðsmaður hátemplars í stór-
stúku Islands.
Af þessu má sjá, að þar sem
Ólafur haslaði sér völl á sviði
félagsmála var tillit til hans tekið,
enda var maðurinn þannig að allri
gerð, að erfitt var að komast hjá
því. Hann var með afburðum
röggsamur fundarstjóri og vel að
sér í fundarsköpum, enda stund-
um kvaddur til að stjórna fundum
og þingum, þar sem miklu þótti
varða, að mál næðu rétt og
lögformlega fram að ganga.
En þá er ónefnt það, sem ég
hygg, að hafi staðið hjarta hans
næst, en það var fræðimennskan:
ættfræðin og sagan.
Ritskrá Ólafs Þ. Kristjánssonar
yrði býsna löng, ef þar væri öllu til
haga haldið, sem úr penna hans
draup. Hann þýddi töluvert af
bókum bæði fyrir börn og full-
orðna, skrifaði í blöð og tímarit
o.s.frv. Áhugi hans á ættfræði og
ættfræðirannsóknum var óhemju-
mikill, enda var hann stórvirkur á
þeim vettvangi og svo gjörhugull,
að fáir munu eftir leika. Það sagði
mér Jón Guðnason, þjóðskjala-
vörður, að engan mann vissi hann
vinna fræðistörf af meira kappi og
elju en Ólaf Þ. Kristjánsson.
Vinur hans einn kunnugur á
þjóðskjalasafni, og þekkti til
vinnubragða Ólafs, líkti kappi
hans og vinnuafköstum við tiltekt-
ir bónda, sem snarlega þarf að
bjarga grænum töðuflekk undan
bráðri regnskúr.
Verk Ólafs á sviði ættfræði og
sögu verða ekki tíunduð hér, það
gera aðrir kunnugri. Hitt er víst,
að þau eru mikil að vöxtum og
vandlega unnin. Ber þar sennilega
hæst Kennaratal á íslandi, sem er
æviágrip 4184 kennara. Vann
hann að endurútgáfu þess mikla
verks, þegar þau veikindi tóku að
hrjá hann, sem urðu honum að
aldurtila. í félagsskap áhuga-
manna um ættfræði — Ættfræð-
ifélaginu — var hann driffjöður og
átti góðan og merkan þátt í
útgáfustarfsemi þess.
Ólafur hafði lifandi áhuga á
hvers konar sagnfræði og sögu.
Var sama hvar niður var borið,'
hvort heldur um var að ræða
Islandssögu, mannkynssögu eða
sögu þjóðfélagshreyfinga og
stjórnmálastefna. Alls staðar var
hann heima. Hann kenndi og sögu
líklega allra greina mest og skrif-
aði kennslubók: Mannkynssaga
handa framhaldsskólum, er út
kom árin 1948 og 1949. Á þeirri
bók er vissulega handbragð kenn-
arans, þess manns, sem reynslu
hefur af því að miðla öðrum
þekkingu og fróðleik. Er bókin
skrifuð á látlausu og einföldu máli
og ákaflega aðgengileg sem náms-
og kennslubók, textinn hnitmiðað-
ur og glöggur og aðalatriði dregin
fram með feitu letri.
Ekki naut ég þess beinlinis að
sitja í kennslustund hjá Ólafi Þ.
Kristjánssyni, en það veit ég, að
margur nemandi hans á góðar
minningar frá þeim stundum.
Hann bjó yfir hafsjó af fróðleik,
minni hans og næmi var með
eindæmum, hafði ríka frásagnar-
gáfu og unun af að beita henni, fór
á kostum, þegar honum tókst best
upp. Oft kryddaði hann frásagnir
sínar með skarplegum athuga-
semdum eða litríkri kímni. Málfar
hans var alþýðlegt, auðugt og
kjarnyrt og allt sem hann lét frá
sér fara í rituðu máli var einkar
skýrt, laust við skrautyrði og
skrúðmælgi, svo að kjarni hvers
máls, er hann fjallaði um, var
auðsær.
En þótt hann byggi yfir mál-
næmi og málauögi, beitti hann
hófsemi í málnotkun við börn og
unglinga, enda var hann glöggur á
málþroska þeirra.
Ég kynntist Ólafi Þ. Kristjáns-
syni fljótlega eftir að ég hóf
kennslustörf í Hafnarfirði, en þó
mest og best eftir að ég varð
kennari við Flensborgarskólann.
Fannst mér strax mikið til um
persónuleika hans og öryggi í
málflutningi og störfum. Ávallt
var hann hressilegur í viðmóti,
þéttur á velli og yfirbragsðmikill,
og var hverjum auðsætt, að þar
fór enginn veifiskati. Það sópaði
að honum við hvert verk og hverja
ákvörðun, sem hann tók, enda
geðríkur maður og þótti sumum
hann hrjúfur í framkomu. En
undir yfirborðinu var ljúflingur
hinn mesti, sáttfúst og hreint
hjarta með listamannstilfinn-
ingar. Hvers manns vanda vildi
hann leysa og lagði sig í líma við
lausnir á vandkvæðum nemenda
sinna, kennara og annarra sam-
starfsmanna, þegar þess var
beiðst og þess þurfti með.
Ólafur átti erfitt með að þola
óstundvísi og slugs við vinnu. Það
var regla hans að mæta alltaf
góðri stundu.fyrir boðaðan tíma,
og lítið fannst honum til um
afsakanir manna á óstundvísi,
nema gildar og augljósar ástæður
lægju að baki. í skólastjórn sinni
framfylgdi hann samþykktum og
settum reglum af ýtrustu ná-
kvæmni, en lítilsigldar aðdróttan-
ir frá mönnum, sem lítt eða ekki
þekktu til skólastarfsins og þess
mikla vanda, sem því var samfara
að stjórna fjölmennum gagn-
fræðaskóla við mikil húsnæðis-
þrengsli og erfiðar aðstæður —
eins og lengst af voru í skóla-
stjóratíð hans í Flensborg —
reyndu á skapsmuni hans.
Þótt störf Ólafs við skólastjórn
og kennslu væru erilsöm og krefj-
andi, og þótt hann hefði alla tíð
mörg önnur járn í eldinum og lægi
á að ljúka verkum, virtist hann
aldrei vera í tímahraki og alltaf
hafa nógan tíma til að spjalla um
landsins gagn og nauðsynjar, eins
og stundum er komist að orði.
Hann var og nágranni minni og
fjölskyldu minnar í nær 20 ár.
Spja.ll við hann yfir lóðarvegginn
á góðviðriskvöldum, þegar tími
gafst til að sinna fegrun og
snyrtingu í garðinum, er mér
minnisstætt: skrafhreifinn og
skemmtilegur maður, miðlandi
fróðleik um sín hugstæðustu við-
fangsefni.
I einkalífi sínu var Ólafur gæfu-
maður. Hann kvæntist Ragnhildi
Gíslu Gísladóttur frá Króki í
Selárdal í Arnarfirði 7. sept. 1931.
Hjónaband þeirra var farsælt og
skilningsríkt á báða bóga, og
minnist' ég þess, að Ólafur fór
fögrum orðum um þátt Ragnhild-
ar í störfum sínum, er hann sleit
Flensborgarskóla í síðasta sinn.
Börn þeirra eru þrjú: Ásthildur
skólaritari, Kristján Bersi skóla-
meistari og Ingileif Steinunn
hjúkrunarfræðingur.
Ólafur Þ. Kristjánsson var lif-
andi dæmi þess, að löng seta á
skólabekk er ekki prófsteinn á
menntun og getu, heldur vakandi
fróðleikslöngun, framtak og hæfni
til að fullnægja þeirri löngun,
opinn hugur, eftirtekt og næmi til
að bergja úr viskubrunnum fortíð-
ar og nútíðar, lifandi sál í storm-
sveipum aldarfarsins. Allt þetta
hafði Ólafur til að bera í fari sínu.
Og því er mér ljúft að minnst
hans, að af honum lærði ég margt.
Ég votta Ragnhildi konu hans
og fjölskyldu hans allri mína
dýpstu samúð.
Snorri Jónsson
Eitt sinn skal hver deyja. Ólafur
Þ. Kristjánsson er allur. Um það
tjóar ekki að tala. Samt er það svo
að þótt ég hafi vitað um skeiö að
hverju dró er ég harla varbúinn að
mæla eftir hann. Svo lifandi er
hann í hugskoti mínu, svo ötull
var hann í framgöngu og störfum,
svo hress var hann jafnan í máli
og viðmóti. Hann var sívinnandi
að vandasömu verkefni þar til
skugginn lagðist yfir hann fyrir
um það bil þremur mánuðum.
Enginn var meira lifandi en Ólaf-
ur Þ.
Samskipti mín og samstarf við
Ólaf Þ. hafa verið meiri um ævina
en við nokkurn annan mann mér
óskyldan eða óvandabundinn. Eig-
inlega má ég ekki segja að hann
hafi ekki verið mér vandabundinn,
svo traust var vinátta hans og
umhyggja fyrir mínum hag. Meira
en hálf öld er liðin síðan kynni
okkar hófust. Ég var þá tánings-
tetur, harla óráðinn um mitt far
og ónógur sjálfum mér; hann var
þá orðinn kunnur maður og kenn-
ari við Barnaskóla Hafnarfjarðar.
Hann lét sér annt um mig frá
fyrstu kynnum, stappaði í mig
stálinu, hljóp undir bagga með
mér, talaði við mig eins og jafn-
ingja. Ég skil núna að hann vissi
miklu betur en ég sjálfur hvers
vænta mætti af þessum tvílráða
unglingi og hvað í honum bjó og
hann sparaði ekki að heimta það
fram. Hann vr stundakennari í
Flensborg haustið 1931 jafnhliða
kennarastöðu sinni við barnaskól-
ann. Hann kenndi mannkynssögu
sem alla stund var hans eftirlætis-
grein eins og kennslubækur hans
eru til vitnis um. Ég var þá í
þriðja bekk í Flensborg. Á gagn-
fræðaprófi tók ég hæstu einkunn í
mannkynssögu. Ég er viss um að
kennarinn varð miklu glaðari við
en nemandinn; þannig brást hann
jafnan við ef ég rækti verkefni
eins og hann ætlaðist til og hann
taldi mig geta.
Ólafur staðfesti ráð sitt haustið
1931 og kvæntist unnustu smni
Ragnhildi Gísladóttur úr Selárdal
í Arnarfirði. Ég varð heimagang-
ur á heimili þeirra frá fyrstu tíð
og jafnan tekið tveim höndum.
Var sama hvort hjónanna átti þar
hlut að máli, hlýjan var ávallt sú
sama, alúðin og gestrisnin. Þau
voru samhent hjón og höfðu bæði
yndi af að umgangast fólk og ræða
við það. Þótt árin liðu og margt
breyttist um minn hag fannst mér
ég alltaf eins og heima þegar ég
kom til þeirra.
Haustið 1936 urðum við Ólafur
Þ. samkennarar við barnaskólann.
Ég var þá um tvítugt en hann
orðinn reyndur og fær kennari.
Hann tók mér undir eins sem
jafningja, ræddi við mig eins og
fullgildan í faginu og fékk mig til
að kenna lítilli dóttur sinni að
lesa. Auðvitað gat ég ekki neitað
því en þá fannst mér ég takast
ábyrgðarstarf á hendur. Við höfð-
um mikið saman að sælda næstu
árin og lögðumst á eitt um ýmsa
hluti. Við vorum samherjar í
stjórnmálum og oftast skoðana-
bræður ef í odda skarst við félaga
í flokknum en það kom stundum
fyrir því að hvorugur okkar var
neinn sérstakur jámaður. Við unn-
um í sameiningu aö skipulagningu
og endurreisn bókasafnsins í
Hafnarfirði þegar það loks fékk
viðunandi húsnæði haustið 1938
og störfuðum þar saman í tvö ár;
hann var bókavörðurinn, ég að-
stoðarmaðurinn. Á helgum fórum
við oft í langar gönguferðir og
ræddum landsins gagn og nauð-
synjar.
Eftirminnilegasta ferðalag
okkar Ólafs saman er gönguferð
okkar frá Þingvöllum og allar
götur vestur í átthaga hans í
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Ef þu gerir hröfur um gæói fljósritun,
en tehur fá eintöh á ári,
er nýja u-bix 90 ijösritunarvélin
fyrir þig

U-BIX 90 notar eina tegund af dufti ftonerj.
U-BIX 90 Ijósritar á allan venjulegan pappír, einnig þitt eigið brófsefni.
U-BIX 90 skilar fyrsta afriti eftir 6 sekúntur.
U-BIX 90 kostar 25.780.- „lft,

%
SKRIFSTOFUVÉLAR H.F.
ÓSA
+ ~~x~ Hverfisgötu 33
Simi 20560