Morgunblaðið - 08.09.1981, Blaðsíða 36

44
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. SEPTEMBER 1981
... ad yledjast yfir
foreldrahlutverkinu.
TM R«g. U.S. Pat Off -all right# reservoö
• 1979 Los Angeles Times Syndicate
Gv<>ð! — Ék hef sont honum
vitlausa köku!
HÖGNI HREKKVÍSI

Um landgræðslu og skógrækt:
Alaskalúpínur
um allt land!
Kæri velvakandi.
Nú hallar sumri og haustið fer
í hönd. Gróður er fyrir löngu
fullsprottinn og blómin farin að
láta á sjá, enda búin að þjóna
sínum tilgangi — að mynda fræ
sem munu springa út og auðga
og fegra jörðina á næsta sumri.
Og þetta er einmitt tilefni þessa
bréfs.
Við búum nefnilega í landi þar
sem gróður á víðast hvar erfitt
uppdráttar og er viðkvæmur.
Allt síðan á landnámsöld höfum
við Islendingar gengið nærri
gróðri landsins með skefjalausri
beit og röngu viðhorfi, áður af
nauðsyn en nú eiginlega af
heimsku fyrst og fremst. Afleið-
ingin er uppblástur stórra land-
svæða og stórkostleg rýrnun
landsins bæði í fegurð og land-
gæðum. Þótt mikið starf sé nú
unnið í landgræðslu þá skilst
manni á þeim sem þessi mál
þekkja bezt að hvergi nærri dugi
til, og blási meira upp en það
sem grætt er — þó að á einstök-
um landsvæðum náist auðvitað
mikill og ótvíræður árangur. Er
þarna fyrst og fremst ofbeit um
að kenna en því máli gerði ég
nokkur skil í bréfi er Velvakandi
birti frá mér í sumar.
Allir hljóta að sjá að við svo
búið má ekki standa. Landsmenn
verða að taka höndum saman og
leggja fram hver sinn skerf
þannig að við getum í nálægri
framtíð orðið ofaná í þessari
baráttu, sjálfum okkur og kom-
andi kynslóðum til gagns og
ánægju. Mikið hefur þegar verið
gert og nægir þar að benda á
skógræktarátak undanfarinna
áratuga — hefur það orðið til
þess að landið hefur víða skipt
um svip og gróskumiklir skógar
eru nú viða þar sem áður voru
örfoka melar. Sýnir þetta hversu
miklum árangri má ná ef unnið
er af atorku og hendurnar eru
margar og samtaka.
Og þá kem ég loks að aðalefn-
inu. Manni finnst stundum að
skógræktaráhugamenn hafi sett
markið full hátt, séu helst til of
uppteknir af trjágróðri en láti
aðrar plöntur alveg fara var-
hluta af áhuga sínum. Það er
mikið verk og dýrt að koma upp
skógi jafnvel þó um tiltölulega
lítið landsvæði sé að ræða og því
ekki að vænta mikils árangurs af
skógrækt nema hugsað sé í
mörgum áratugum. Það er eins
og menn gleymi því stundum að
til eru aðrar plöntur sem miklu
auðveldara og ódýrara er að sá
til eða planta — og verða
fullsprottnar þegar á næsta
sumri.
Alaskalúpinan er ein slík. Ég
skrifaði um hana smá pistil í
bréfi sem Velvakandi birti fyrr í
sumar, en mér finnst hún svo
merkileg jurt að vel megi endur-
taka sumt af því hér. Það sem
kannski er merkilegast við Al-
askalúpínuna, fyrir utan það hve
lífseig hún er og þolin, er hversu
mjög hún bætir jarðveginn þar
sem hún er, auðgar hann af nitri
(köfnunarefni) sem annars
þyrfti að bera á dýrum dómum.
Flestir munu þekkja þessa
þlöntu í sjón — hún er hávaxin,
getur orðið rúmlega metri á
hæð, og er því skemmtileg til-
breyting frá lággróðrinum sem
er svo algengur hérlendis.
Eins og ég kom að í upphafi
þessa bréfs eru nú flestar plönt-
ur búnar að mynda fræ og þar
með Alaskalúpínan. Því er rétti
tíminn núna að ná sér í fræ fyrir
þá sem áhuga hafa á að stuðla að
því að lúpinan breiðist út. Nóg er
af sárum og lífvana melum sem
gjarnan vildu þyggja slík fræ og
fóstra gróskumiklar plöntur
næsta sumar. Það sést t.d.
hvergi lúpína meðfram Keflavík-
urveginum þó mikið sé af þeim í
stórum breiðum í grennd við
Hafnarfjörð. En nú er einmitt
tækifærið til að bæta úr þessu,
þar og allstaðar annarstaðar
sem land er gróðurvana, með
litlum sem engum tilkostnaði.
Skógarb<'>ndi
Kal og rosaraunir
Ég held það hafi verið um
miðgóu á síðastliðnum vetri að
hinn mikli kalsöngur bænda fór að
glymja næstum hvern dag í fjöl-
miðlum. Og reyndin varð sú að
nokkurt kal varð í túnum, mis-
jafnt eftir landshlutum — frá
sveit til sveitar og jafnvel frá bæ
til bæjar.
Mig minnir að það hafi verið
árið 1949 eða ’50 að mjög mikið kal
var í túnum um allt Suðurland,
allt uppí helmings töðubrestur. Ég
var einn þeirra sem fékk % minni
töðu en í meðalári. Ekki man ég
eftir að bændur rækju þá upp
neitt rammakvein, og engum datt
í hug að knékrjúpa ríkisvaldinu
með styrkbeiðni vagna kalsins.
Bændur fóru bara á útjörðina,
mýrar og flæðiengi, og heyjuðu
þar það sem þurfti til viðbótar
litlum töðufeng.
Nú er mér sagt að engum bónda
detti í hug að nýta ágæt flæðiengi,
enda ekki hirt um að veita á þau. I
stað þess hafa túnin verið stækkuð
mjög, en víst er að mýrlend
nýræktartún verða oft mjög illa
úti í kalárum.
Og nú, seinnihluta ágúst, upp-
hófst hinn gamalkunni rosasöng-
ur, sérstaklega þeirra bænda sem
neita að taka í notkun þá tækni
sem nú er alþekkt við votheys-
verkun. Það eru oftast sömu
bændurnir sem nær alltaf eru í
rassi með heyskapinn ef eitthvað
ber út af með heyþurrk. Formaður
bændasamtakanna sagði nýlega
að fjöldi bænda næði ætíð öllu
heyi óskemmdu hvernig sem viðr-
aði og það væri „í lófa lagið" ef
menn bara vildu.
Oft hef ég áður skrifað um
ágæti votheys, bæði af minni
reynslu og annara. Tveir bændur
búa á jörðum sem liggja saman.
Annar verkar nær allt sitt hey í
vothey, en hinn þurrkar og vél-
bindur allt. Hinn fyrrnefndi nær
alltaf öllu sínu heyi meðan fóður-
gildi þess er mest, og þarf því lítið
erlent fóður að kaupa. Hjá hinum
síðarnefnda getur allt gengið
bærilega í einmuna tíð, en þó ekki
rigni nema í eina til tvær vikur fer
allt í hönk — heyið stórskemmist
annað hvort fast eða laust og
fóðurbætisreikningurinn verður
svimhár og afrakstur búsins því í
lágmarki.
Einu sinni enn ætla ég að telja
upp helztu kosti vorheysverkunar.
Grasið er slegið og hirt samdæg-
urs, þegar sæmilega „tekur af
jörð“ og grasið hefir mest fóður-
gildi. Geymslurými votheys er
ekki nema brot af því sem þurrhey
þarf Reynslan hefir sýnt og sann-
að að ekkert fóður jafnast á við
gott vothey, og má segja að
búfénaðurinn hafi gefið því fyrstu
einkunn með því að neita að „taka
í“ þurrheyið fyrr en votheyið er
komið á jötur. Olíueyðsla og um-
ferð um tún í lágmarki — það þarf
ekki að endasendast oft dag eftir
dag um túnið með snúningsvélar
án þess að heyið þorni til bind-
ingar. (Mig grunar að hinn mikli
umferðarþungi um túnin sé mikill
orsakavaldur kals, og víst er að
hið fjölbreytta lífríki jarðvegsins
stórspillist af honum.) Allt
„stress“ og rosakvíðavæl hverfur
eins og dögg fyrir sólu úr hugum
bænda, öll afkoma búanna stór-
batnað og engar heybrunaáhyggj-
ur. Fleira mætti telja upp.
Páll Bergþórsson veðurfræðing-
ur benti bændum nýlega á hina
miklu yfirburði votheys í saman-
burði við hina vonlausu þurrheys-
verkun í rosatíð. Litlu síðar skeð-
ur það ólíklega, að sunnlenskur
bóndi kemur í útvarpið, en vægast
sagt færði hann Páli litlar þakkir
fyrir hans þörfu ábendingu. Bónd-
inn sagði að þótt þeir á Vestfjörð-
um verkuðu allt í vothey, þá væru
aðstæður allt aðrar á Suðurlandi!!
Páll benti réttilega á að í öllum
nálægum landbúnaðarlöndum
væru bændur búnir að tileinka sér
votheysverkun. Ég þekki ungan
mann, sem starfaði á vestur-þýzku
meðalbúi. Þar voru túnin slegin