Morgunblaðið - 29.11.1981, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1981
Útgefandi nIiXaí>tí» hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 85 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 5 kr. eintakiö.
Ieinu dagblaðanna í
Reykjavík birtist þessi
málsgrein fyrir nokkrum dög-
um: „Þjóðir Evrópu frá Pól-
landi til Portúgal, frá Grikk-
landi til Islands eiga einum
rómi að krefjast þess, að Rúss-
ar dragi SS-20 eldflaugar sín-
ar nú þegar burt og meðal-
drægum eldflaugum á vegum
NATO verði ekki komið upp í
Vestur-Evrópu." Þessi máls-
grein gæti orðið tilefni spenn-
andi spurningaleiks, þar sem
leitað væri svara við því, í
hvaða dagblaði hún hafi birst.
Flestum dytti líklega í hug, að
hún hefði birst í einhverju
þeirra blaða, sem af tillitssemi
fjalla um viðhorf Bandaríkja-
stjórnar í alþjóðamálum, því
að í málsgreininni felst ein-
rnitt hið sama og var kjarninn
í boðskap Ronald Reagans,
þegar hann flutti ræðu sína
um utanríkismál 18. nóvember
síðastliðinn. Þar lagði Banda-
ríkjaforseti áherslu á það
sjónarmið sitt, sem nýtur
stuðnings allra ríkisstjórna í
Atlantshafsbandalaginu, að
hætt verði við að smíða gagn-
eldflaugakerfi Atlantshafs-
bandalagsins í Evrópu, ef Sov-
étmenn leggja niður SS-20,
SS-4 og SS-5 kjarnorkueld-
flaugar sínar. Hin umrædda
málsgrein birtist í forystu-
grein Þjóðviljans laugardag-
inn 7. nóvember, á sjálfu bylt-
ingarafmæli Sovétríkjanna,
daginn áður en Lúðvík Jós-
epsson, fyrrum formaður Al-
þýðubandalagsins, hyllti ráð-
stjórnina með sovéska sendi-
herranum á fundi MÍR í Þjóð-
leikhúskjallaranum.
í þessari forystugrein Þjóð-
viljans stóð einnig eftirfar-
andi setning: „Sú friðarhreyf-
ing sem setur traust sitt á þá
stríðsæsingamenn sem nú
stjórna í Washington er and-
vana fædd.“ Væri forystu-
greinin skrifuð í dag, daginn
áður en viðræður Sovétmanna
og Bandaríkjamanna hefjast í
Genf um takmörkun kjarn-
orkuvopna, er ekki að efa, að
sanngirni höfundarins (vara-
formanns Alþýðubandalags-
ins, Kjartans Ólafssonar)
leiddi til útstrikunar á þessari
síðustu setningu. Varaformað-
ur Alþýðubandalagsins- hlýtur
nú að setja allt sitt traust á
það, að hugmynd Ronald
Reagans um útþurrkun ákveð-
inna tegunda kjarnorkueld-
flauga í Evrópu nái fram að
ganga. Framkvæmd þeirrar
tillögu er skýrasta skrefið,
sem nú er unnt að stíga, til að
stemma stigu við kjarnorku-
vopnavígbúnaði í Evrópu.
I þeirri ákvörðun, sem utan-
ríkisráðherrar Atlantshafs-
bandalagslandanna tóku 12.
desember 1979 um gagnað-
gerðir vegna SS-20 kjarnorku-
eldflauga Sovétmanna, fólst
tvennt, að þeim skyldi svarað
með vestrænu eldflaugakerfi
og stefnt skyldi að viðræðum
um takmörkun á kjarnorku-
vígbúnaði í Evrópu með því
fyrst, að fá Sovétmenn til að
hætta við hernaðaruppbygg-
ingu sína. Það felst í samþykkt
Atlantshafsbandalagsins, að
fáist Sovétmenn til að draga
saman kjarnorkuherstyrk
sinn falli NATO frá áformum
sínum um eigin kjarnorku-
eldflaugar að öllu eða ein-
hverju leyti. Með ræðu sinni
18. nóvember setti Banda-
ríkjaforseti með áhrifaríkum
hætti fram svonefnda „núll-
leið“ — báðir aðilar sættust á
að hafa engar meðaldrægar
kjarnorkueldflaugar í Evrópu.
Fyrstu viðbrögð Sovétmanna
einkenndust af venjubundinni
tregðu þeirra, en á fundum
Leonid Brezhnevs og Helmut
Schmidts í Bonn nú í vikunni,
kom fram, að Sovétmenn gætu
fallist á einhvern samdrátt.
Viðræðurnar, sem hefjast í
Genf á morgun, munu snúast
um þessi mál. Þar mun veru-
lega á það reyna, hvort Sov-
étmenn eru til viðtals um
takmörkun og niðurskurð
kjarnorkuvígbúnaðar í Evr-
ópu. Ekki er ástæða til að
ætla, að niðurstaða fáist á
skömmum tíma. Sovétmenn
vilja blanda saman tveimur
ólíkum kjarnorkuvopnakerf-
um í þessum viðræðum. Þeir
segjast ekki geta skorið niður
meðaldrægar eldflaugar sínar
nema Vesturlönd fækki flug-
vélum í svonefndum „fram-
varðarsveitum" sínum, það er
að segja flugvélum í Evrópu og
á flugvélamóðurskipum, sem
geta flutt kjarnorkuvopn.
Fulltrúar Vesturlanda segja,
að um það mál sé rétt að ræða,
eftir að niðurstaða hafi feng-
ist í viðræðum um meðal-
drægu kjarnorkueldflaugarn-
ar, því að Sovétmenn eigi
einnig sínar „framvarðarsveit-
ir“.
Þótt mannshugurinn hafi
framleitt öll hin háþróuðu
vopnakerfi, er erfitt, jafnvel
fyrir herfræðinga, að átta sig
á samtengingu þeirra. Tals-
menn hinna svonefndu friðar-
hreyfinga, að minnsta kosti
hér á landi, virðast ekki leggja
áherslu á að útskýra einstaka
þætti þessara flóknu mála,
þeir vita sem er, að það er
helst vanþekkingin, sem leiðir
til hræðslu, og hræðsluáróður-
inn hefur verið eina vopn þess-
ara manna hingað til.
Sagt hefur verið með réttu,
að Atlantshafsbandalagið sé
sú friðarhreyfing, sem best
hafi dugað Vesturlöndum síð-
an 1949. Þeirri staðreynd fær
ekkert hnekkt og með
hræðsluáróðri mun ekki tak-
ast að grafa undan trú vest-
rænna manna á því, að með
því að samhæfa krafta sína
stuðli þeir best að eigin öryggi.
Aðdragandinn að afvopnun-
arviðræðunum, sem hefjast á
morgun í Genf, staðfestir
einnig réttmæti þeirrar skoð-
unar, að því aðeins takist vest-
rænum þjóðum að leiða
Kremlverja til viðræðna um
takmörkun og niðurskurð
vígbúnaðar, að þær sýni stað-
festu og vilja til að svara víg-
búnaði kommúnista í sömu
mynt. Barátta svonefndra
friiðarhreyfinga fyrir einhliða
afvopnun á ekkert skylt við
þetta, hún er barátta fyrir ör-
yggisleysi, eins og málum er
nú háttað, og öryggisleysið
hefur oft orðið tilefni átaka.
Fækkun kjarnorkuvopna
j Reykjavíkurbréf
*»♦♦♦♦♦♦♦♦«Laugardagur 28. nóvember>♦♦♦♦♦♦<
Kjarnakafbátur
- Sovétnjósnir
Danmörk og Svíþjóð völdu ólík-
ar leiðir til að tryggja varnarör-
yggi og sjálfstæði sitt.
Danmörk, sem var hernumin í
síðari heimsstyrjöldinni, eins og
Noregur og ísland, þrátt fyrir yf-
irlýst hlutleysi, valdi aðild að
varnarbandalagi Atlantshafs-
ríkja. Það bandalag batt enda á
útþenslu Sovétríkjanna (er lagt
höfðu hramm sinn á öll ríki
A-Evrópu), stuðlaði að valda- og
hernaðarjafnvægi í álfunni og
hefur tryggt frið í okkar heims-
hluta frá stofnun sinni.
Svíþjóð, sem komst hjá hernámi
í heimsstyrjöldinni, valdi áfram
leið hlutleysis, samhliða því að
koma upp öflugum eigin heima-
vörnum, til að tryggja öryggi
landsins.
Fyrir stuttu bárust háskalegar
en lærdómsríkar fréttir af þessum
frændum okkar og grönnum, sem
varða varnaröryggi þeirra — og
okkar — og stefnumótun á þeim
vettvangi:
• 1) Sovézkur kafbátur rauf
hlutleysi Svíþjóðar og strandaði í
Gæsafirði við Karlskrona í Sví-
þjóð. Þessi atburður var enn al-
varlegri fyrir þá sök, að hinn
rússneski kafbátur var inni á
bannsvæði sænska hersins, hugs-
anlega að njósnum um sænskan
varnarviðbúnað. Allra alvarlegust
var þó sú staðreynd, að þessi 30
ára gamli kafbátur var búinn
kjarnorkuvopnum. Þykir það
benda til, að tugir rússneskra
kafbáta á Eystrasalti, „hafi frið-
arins", eins og Sovétmenn kalla
það, séu búnir hliðstæðum voða-
vopnum, rétt við bæjardyr Finn-
lands, Svíþjóðar, Danmerkur og
Noregs. Þegar kjarnaveldið virðir
ekki yfirlýst hlutleysi smáþjóðar á
friðartímum, hvers er þá að vænta
ef ófriður brýzt út?
• 2) Uppvíst varð um alvarlegar
sovétnjósnir í Danmörku og rúss-
neskt fjárstreymi til danskrar
„friðarhreyfingar", væntanlega til
að kosta baráttu fyrir einhliða af-
vopnun Vesturveldanna, meðan
Sovétríkin hervæðast sem ákafast,
m.a. með meðaldrægum SS-20-
kjarnaeldflaugum á vesturmörk-
um sínum.
Það var því að gefnu ríkulegu
tilefni, að Ragnhildur Helgadóttir
vakti máls á því utan dagskrár á
Alþingi, hvort kannað hafi verið
til hlítar hvern veg viðleitni Sov-
étríkjanna til að grafa undan
varnarsamstarfi vestrænna ríkja
innan frá væri útfærð á íslandi.
Hér verður sú umræða ekki rakin,
enda hafa henni verið gerð nokkur
skil hér í Mbl., en hinsvegar drepið
á örfá mikilvæg atriði, sem m.a.
varða voðavopn í veröldinni.
Ákvöröun
NATOí
desember 1979
Samþykkt Atlantshafsbanda-
lagsins í desember 1979, án form-
legra mótmæla nokkurrar aðildar-
ríkisstjórnar þá eða síðar, um
mótvægisaðgerðir gegn uppsetn-
ingu meðaldrægra sovézkra
kjarnaeldflauga á mörkum A-Evr-
ópu og V-Evrópu, var tvíþætt.
„Annars vegar að hefja smíði á
umræddum vopnum, sem þó yrðu
ekki sett upp fyrr en á árinu 1983,“
eins og Ólafur Jóhannesson, utan-
ríkisráðherra, komst að orði í
svari um þetta efni á Alþingi ís-
lendinga, „en hinsvegar að bjóða
Sovétmönnum upp á viðræður um
takmörkun á Evrópukjarnavopn-
um, sein með beztu niðurstöðu
gæti leitt til þess að ekki þyrfti að
koma neinum þeirra fyrir í ríkjum
V-Evrópu.“
Þessar viðræður hafa ekki enn
hafizt, þrátt fyrir tilmæli þar um
til Sovétríkjanna þá þegar, en
verður loks hleypt af stokkunum
nú um mánaðamótin. „En það er
því miður svo,“ sagði utanríkis-
ráðherra, „að frá því að ákvörðun
NATO um smíði nýrra vopna var
tekin og samhliða sett fram tilboð
um afvopnunarviðræður hefur ný-
tízku SS-20-eldflaugum Sovét-
manna með þrjá kjarnaodda
(hver), sem senda má á mismun-
andi skotmörk, fjölgað úr rúmlega
100 í 250, sem að langmestu leyti
er beint að V-Evrópu. Þessar eld-
flaugar eru allar komnar á sína
skotpalla og tilbúnar til að hæfa
sín skotmörk hvar i V-Evrópu,
sem Sovétmenn kjósa. Og ný eld-
flaug bætist við á 5—7 daga
fresti.“
í Umræðu Sameinaðs þings um
vopnabúnað og friðarviðleitni
upplýsti Eiður Guðnason, alþing-
ismaöur, og kvaðst hafa fyrir því
áreiðanlegar heimildir, að tveir
sovézkir kafbátar, búnir kjarn-
orkuvopnum, væru staðsettir að
staðaldri austur af Islandi, innan
200 mílna fiskveiðilögsögu okkar.
En fyrrnefndar kjarnaeldflaugar,
sem staðsettar eru við Eystrasalt,
„haf friðarins", ná til V-Evrópu-
ríkja, þ.á m. Norðurlanda og að
vesturmörkum Grænlands. Hins-
vegar verður þessum meðaldrægu
SS-20-eldflaugum ekki skotið til
N-Ameríku. Þeim eru eingöngu
fyrirhuguð skotmörk í ríkjum
Vestur- og Norður-Evrópu.
Ronald Reagan, Bandaríkjafor-
seti, hefur í samráði við Atlants-
hafsbandalagið, sett fram hug-
myndir um gagnkvæman niður-
skurð á helztu tegundum vígbún-
aðar í veröldinni. Samkvæmt þeim
mun NATO hverfa frá mótvægis-
aðgerðum (uppsetningu kjarna-
flauga) í V-Evrópu, ef Sovétmenn
fallast á að taka niður SS-20-eld-
flaugar sínar, sem nú er beint
gegn V-Evrópu og kalla þykja á
áformuð viðbrögð. Afstaða til
þessa friðartilboðs mun færa heim
sanninn um raunverulegan friðar-
vilja, ekki einvörðungu Sovétríkj-
anna, heldur og allra annarra,
þjóða og hreyfinga, sem láta sig
varða friðsamlega sambúð mann-
kyns. Þetta friðartilboð og viðræð-
ur austurs og vesturs, sem hefjast
í dag, spanna þær friðarvonir, sem
þorri fólks um víða veröld elur í
brjósti á tímum voðavopna, er
ráðið geta ragnarökum.
Kjarnorku-
vopnalaus
Noröurlönd
Ólafur Jóhannesson, utanríkis-
ráðherra, sagði á Alþingi íslend-
inga á dögunum, „að Danir, ís-
lendingar, Norðmenn og Svíar
hafi mjög svipaða afstöðu til til-
lagna um kjarnorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndum. Raunar
virtist mér að Finnar hefðu og
svipaða skoðun," sagði ráðherra.
„Sú afstaða er í stuttu máli, að
hugmyndina megi athuga nánar,
að uppfylltum vissum skilyrðum.
Meðal þeirra er, að slíkur samn-
ingur verði hluti af umfangsmeiri
aðgerðum á sviði afvopnunar í
Evrópu, enda Norðurlöndin öll
kjarnavopnalaus hvort eð er. Á
móti verði að koma samdráttur í
kjarnavopnahúnaði í helztu víg-
hreiðrum í nágrenni Norðurlanda,
svo sem á Kolaskaga og við Eystra-
salt. Norðurlöndin í NATO áskilja
sér að sjálfsögðu samráð við banda-
menn sína og Svíar undirstrika að
þeir séu ekki til viðræðna um neina
samninga nema þeir sannanlega
auki á öryggi Svíþjóðar. Einnig sýn-
ist nokkuð Ijóst, að Norðurlönd ein
gera ekki slíkan samning við Sovét-
ríkin, þegar af þeirri ástæðu, að
samningur milli kjarnavopnaveldis
og ríkis eða rfkja, sem ekki hafa
kjarnavopn, er lítils virði.“
Segja má að talsmenn lýðræðis-
flokkanna þriggja, Alþýðuflokks,
Framsóknarflokks og Sjálfstæðis-
flokks, hafi haft hina sömu af-
stöðu til leiða að marktækri tak-
mörkun vígbúnaðar og síðar af-
vopnunar. Allir tóku þeir undir þá
staðhæfingu, þó einhver blæ-
brigðamunur kunni að hafa verið
á málflutningi, að einhliða af-
vopnun og aukið misvægi í hern-
aðarstyrk stórveldanna efldi ekki
frið, heldur yki á ófriðarhættu.
Raunhæfar afvopnunarviðræður
hljóti að fara fram með aðild
þeirra stórvelda, er ráði yfir bróð-
urparti vopnabúnaðar í veröld-