Morgunblaðið - 29.11.1981, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1981 2 5
Það er bölvuö ótíð oft
og aldrei friður.
Það mætti rigna upp í loft
en ekki niður.
sagði Bjarni í Gröf. En hvað er
ótíð? Væntanlega tíð sem er ööru
vísi en menn mega eiga von á mið-
að við fyrri reynslu. Svo sem eins
og þegar rófu- og kartöflu-
uppskera næst ekki óskemmd úr
jöröu að hausti. Eða seint sprettur
af þurrki og síðbúiö heyið næst
svo ekki upp óhrakiö sakir vætu.
En hvort tveggja gerðist á stórum
svæðum á þessu hausti.
Októbermánuöur hefur reynst
kaldasti október síöan mælingar
hófust. Sami haustmánuöur var
raunar í fyrra einn af köldustu
októbermánuöum frá upphafi
mælinga. Og viö stefnum j kulda-
met í nóvember og á haustinu í
heild. Þetta þykja undur og stór-
merki. Við hverju bjuggumst við?
Getum við í rauninni búist við að
haldist til eilífðarnóns þetta „ind-
verska sumar" frá árunum
1925—’65, hlýjasta veðurskeiði á
íslandi frá því á landnámsöld.
Kannski menn setji traust sitt á að
það gefi hverjum sem hann er góö-
ur til. Að sjálfumglaðir nútíma Is-
lendingar eigi skilið bestu kjör.
Af borkjörnum úr Grænlands-
jökli má lesa veöursveiflur á norö-
urhveli undanfarin 1420 ár meö
lengri eða skemmri hlýinda- og
kuldaskeiöum. Úr þeim má lesa þá
staðreynd, að aldrei síðan á land-
námsöld hefur veður verið jafnt
hlýtt og þessi tilteknu 30—40 ár
um miðbik 20. aldar. Og koma
veðursveiflur vel heim við frásagnir
í íslenzkum sögum og annálum.
Borun í Vatnajökul staðfestir þetta
svo langt sem hún nær, þótt ekki
nái þeir borkjarnar lengra aftur en
til 1600—1700 og úrlestur úr slík-
um þýðjökli séu óljósari. Þrátt fyrir
þessi visindi urðum við svo hlessa
þegar hafísinn tók land 1965, aö
viö Oli Magg flugum meö litilli rellu
snarlega norður og austur, til að
mynda landfastan hafís inni í hverj-
um firði, trúandi þvi aö slíkt tæki-
færi fengist ekki aftur í okkar lífs-
tið.
Þeir sem stundaö hafa boranir á
Grænlandsjökli og veðurathuganir
hafa undanfarið hallast að því að
kólnandi sé á norðurhveli. Á al-
þjóðaráöstefnu um umhverfismál í
Reykjavik 1978, þar sem frægir
vísindamenn og nóbelshafar voru
saman komnir, var m.a. dr. Bry-
son, sá sem einna mest hefur velt
þessu fyrir sér og spáir kólnun. Við
séum á leið í eitt kuldaskeiðiö. Um
líkt leyti komu svo saman í New
Vork veðursérfræðingar landanna,
sem umkringja Noröurpólinn,
Rússar, Norðurlandamenn, Kan-
adamenn, Alaskamenn og Japanir
og báru saman bækur sínar, sem
bentu til kólnandi veöráttu allan
hringinn út frá heimskauta-
svæöinu. Bryson, þessi alþjóðlegi
vísindamaður, hafði gaman af að
kasta fram vísum, rétt eins og ís-
lenzkur væri. Undir löngum ræðum
á Reykjavíkurráðstefnunni 1978
krotaði hann gjarnan á blað hug-
leiðingar um heiminn og veðurfarið
og sendi mér miðana. Um daginn
rakst ég á þessa miða, þegar ég
var að leita að einhverju allt öðru.
Eitt Ijóðiö nefnist Úlfavindur og er
svo á frummálinu (sakir vanhæfni
höfundar á Ijóðþýðingum):
A Wolf-wind wails
in the winds of time
A red dawn colours
the sky.
The Beasts grow lean
the grass turns brown
the blossoms wither
and die.
We earthmen know
what the omens fortell
But powermen wrangle and vie.
Höfundur hefur sem sagt ekki
mikla trú á framsýni valdamanna,
sem stundi bara þrætubókarlist og
riðlist hver um annan meöan blikur
eru á lofti og veðurboðar sýna
versnandi tíö fyrir menn og skepn-
ur.
Þegar við svo komum í hádegis-
verð í ráðherrabústaðnum í boöi
forsætisráðherra, sem þá var Geir
Hallgrímsson, fór Bryson að velta
fyrir sér framtíð okkar hér á þessu
norölæga skeri. Hver veröa örlög
leiðtoga okkar í framtiðinni? Að
umvefjast hlýju og notalegheitum
eöa bera skikkju kulda og skorts.
Þá fékk ég senda yfir borðið á
pappírsservéttu eftirfarandi drápu:
Geir, son of Hallgrím,
chief of the north
what is your future?
What aura shows forth?
Are you enwrapped
in warmth and in pleasure?
Or wear you a grim one,
at cold and no treasure?
Og hvað svo með það, þótt
mörk hins byggilega heims séu að
færast suöur um heimskringluna?
Vitanlega erum viö með nútíma-
tækni miklu betur í stakk búin til
að taka við kuldaskeiöi en forfeöur
okkar. Dostoyevski gamli sagði að
maðurinn væri sveigjanlegt dýr,
skepna sem öllu gæti vanist. Þótti
á sínum tíma gild speki hjá karlin-
um. Við ættum að geta lagaö
okkur að breyttum ytri skilyrðum.
En skyldi það vera rétt hjá vísinda-
manninum Bryson að enginn megi
vera að því að sinna veðurboöum
sakir þrætugirni og innbirðis sam-
keppnisriðls? Lítum í kringum
okkur. Hvað skyldu hinir vísu leið-
togar okkar, sem við kjósum til að
hafa forsjá fyrir okkur, gera til að
búa undir kólnandi veöráttu á
norðurhveli? Eöa við sjálf, meðan
ekki er alveg búið að afskrifa á
okkar visa landi að einstaklingarnir
hafi obbolitla eigin forsjá, þótt allt-
af megi kalla á elsku ríkismömmu
til að kyssa á báttið, ef á bjátar.
Innandyra ætti okkur að verða í
lófa lagið að verjast kuldabola,
þótt við höfum skipt á torfbæjun-
um og leku steinhúsunum. Vísast
veröur lika búiö aö klæöa þau öll
báruáli. Á ferðum mínum um land-
ið í sumar sá ég nánast í hverju
þorpi hvar hamast er við að þekja
nýju steyptu húsin. Og við erum
svo bráðheppin að eiga i iðrum
þessa norðlæga lands hitavatns-
tanka. Búin að þróa í 40 ár tækni
til að nýta þá til upphitunar. Helm-
ingur þjóðarinnar býr á svæði, þar
sem sú forsjálni var strax uppi
höfð að tryggja nægt heitt vatn um
alla framtíö með kaupum á heita-
vatnsréttindum á Nesjavöllum til
að taka við þegar Mosfellssveitar-
vatn þryti. Ný bortækni hefur svo
seinkað því, með því að gera kleift
að bora meira en 2 km niður í heita
vatnið, sem höfuöborgarbúar sitja
á. En hitt er í augsýn, tekur 10 ára
undirbúning að ná Nesjavallavatni
— 5 ár í tilraunaboranir og 5 ár til
framkvæmda og lagna. Er þessi
þáttur þá ekki í lagi þar a.m.k.?
Varla! Hitaveitan er sakir afskipta-
semi rikisvaldsins að veslast upp
af næringarskorti. Safnar skuldum,
getur ekki haldiö við, og ekki hafiö
tilraunaboranirnar nauðsynlegu.
Við erum að missa af strætisvagn-
inum. Einhvern tíma veröa stjórn-
völd sjálfsagt svo framsýn fyrir ein-
hverjar kosningar að rjúka í að
virkja þegar allt er komið i ein-
daga. Kannski stefnum við í annað
Kröfluævintýri. Það er heldur dap-
urlegt ef það verða nú örlög þeirra,
sem eitt sinn lögöu metnað sinn i
að kaupa „stóra borinn”, að drepa
nú Hitaveituna.
Kannski við gætum bjargaö
okkur á rafmagni ef knýfir?
Ógrynni af ónýttu rafmagni er þó
útreiknaö i fallvötnum okkar í
skýrslum og birt óspart á ráð-
stefnum og í „vinnuhópum”. En ef
kólnar á norðurhveli? Þá byrja
jöklarnir að stela úrkomunni og
binda í stað þess að gefa vatnið
ómælt gratís. Þá má búast við ves-
eni með vatnsforðann. Höfum við
ekki fengið obbolítinn forsmekk af
því? Öll okkar plön og útreikningar
um virkjanir byggja á staðli frá
góðu árunum fyrr á öldinni. Ef og
þegar mögru árin koma, þurfum
viö líklega a.m.k. stærri veitur til aö
fá sama vatnsmagn til rafmagns-
framleiöslu. Skyldu vinnuhóparnir
vera að dunda við að reikna það?
Þótt ekki fari að rigna upp í loft,
eins og Bjarni i Gröf óskar í upp-
hafsvísu þessa pistils, þá kannski
gleðjast gumar yfir horfum á minni
vatnsaustri yfir þetta land. Fyrir
utan tregari vatnsleka í híbýlum,
yrði kannski minna basl við að
þurrka hey á okkar vota landi. Ef
bændur verða þá ekki búnir að
ráða fram úr þvi með súrheysverk-
un, eins og þeir forsjálu hafa þegar
gert á heilum svæðum, og verður
þá kannski loksins engin þægð i
regnleysi um sláttinn. Vilja fá vatn i
sprettuna. Þeir sem halda að þeir
geti sparað álklæðningu á leku
húsin sín upp á væntanlega kólnun
og vætuleysi skyldu minnast skaf-
renningsins, sem íslenzku rokin
þrýsta ekki síður inn um nálargöt
en suddanum. Það þekkjum við
sem legið höfum í tjöldum á jökli,
þegar pískar um hvern saum. Hér
lýkur þessari raunarollu, fæddri í
skammdeginu. Kuldaskeiðið kem-
ur hvort sem er ekki á þessu kjör-
timabili, varla fyrir næstu kosn-
ingar. Hvern varðar þá um það?
inni, og fela í sér viðleitni til gagn-
kvæmra vopnatakmarkana og
gagnkvæmrar afvopnunar, eins og
var annar af tveimur meginefnis-
punktum samþykktar NATO frá í
desember 1979 — og friðartilboð
Ronald Reagans, Bandaríkjafor-
seta, fyrir hönd aðildarríkja Atl-
antshafsbandalagsins, felur í sér
og ítrekar.
Geir Hallgrímsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, og formaður
utanríkismálanefndar Alþingis,
sagði efnislega, að takmarkið hlyti
að vera stærra en kjarnorku-
vopnalaus Norðurlönd. Það hlyti
að vera kjarnorkuvopnalaus Evr-
ópa og helzt kjarnorkuvopnalaus
veröld, en það markmið náist ekki
nema eftir leiðum gagnkvæmra
samninga, gagnkvæmrar vopna-
takmörkunar og gagnkvæmrar af-
vopnunar. Einhjiða afvopnun
bjóði hins vegar hættunni heim.
Ólafur Jóhannesson, utanríkis-
ráðherra, sagði m.a.: „Ég hygg að
mikill meirihluti íslendinga og
allra lýðfrjálsra þjóða standi
bjargfast á þeirri skoðun sinni, að
rétta leiðin sé ekki einhliða af-
vopnun og uppgjöf. Friðarhreyf-
ingar eiga fullan rétt á að hafa
sína skoðun og berjast fyrir henni.
En ég vil sjá þær horfa til beggja
átta, ekki aðeins í vestur heldur
einnig í austur. Hverjar sögur
fara af sambærilegum friðar-
hreyfingum fyrir austan tjald? Er
ekki rétt að spyrja um þær?“
Rússagull
í Danmörku
Er utanríkisráðherra svaraði
fyrirspurn Ragnhildar Helgadótt-
ur varðandi njósnamálin og rússa-
gullið í Danmörku sagði hann
m.a.: „Eftir fréttum að dæma hef-
ur þarna átt sér stað mjög var-
hugaverð starfsemi, njósnastarf-
semi, sem nauðsynlegt er að vera á
verði gegn — af því sú njósna-
starfsemi er þess eðlis, að hún get-
ur hæglega átt sér stað í hvaða
landi sem er ... og vafalaust gæti
slík njósnastarfsemi átt sér stað
hér...“
Ennfremur: „En ég tel alveg
sjálfsagt að fylgjast vel með í
þessum efnum og fá alveg órækar
upplýsingar um það, hvernig
þessu er háttað í Danmörku — og
þær upplýsingar gætu vel gefið
tilefni til þess, að hér þyrfti og
ætti að gera sérstakar ráðstafan-
ir... Sömuleiðis tel ég sjálfsagt,
að gefnu þessu tilefni, að ráðu-
neytið reyni að fylgjast með því,
hverjar reglur og hverjar ráðstaf-
anir hafa verið gerðar og eru gerð-
ar í nágrannalöndum okkar...“.
í umræðu um þennan þátt vék
Eiður Guðnason, alþingismaður,
að fjölmenni og fasteignum rúss-
neska sendiráðsins í Reykjavík,
sem skæri sig úr öðrum sendiráð-
um að þessu leyti. 88 sovézkir rík-
isborgarar væru hér á vegum
sendiráðsins, þar af 15 skráðir
diplómatar. Til samanburðar
væru 7 diplómatar og 12 aðrir
starfsmenn í bandaríska sendiráð-
inu — og enn færri í starfsliði
sendiráða annarra þjóða. Fjöldi
sovézkra borgara hér á landi og
ásókn sendiráðsins í húseignir í
höfuðborginni veki raunar spurn-
ingar um, hvort ekki sé meir en
tímabært að setja í lög eða reglu-
gerð ákvæði um einhver mörk
fyrir erlend sendiráð að þessu
leyti.
Fjárstreymiö til
ríkisvaldsins
Frumvarp til fjárlaga fyrir árið
1982, sem nú er til meðferðar í
fjárveitinganefnd, gerir ráð fyrir
að halda öllum vinstristjórnar-
sköttum og skattaukum áranna
1979—80 og raunar að höggva enn
betur í sama knérunn skattgreið-
enda í landinu. Auk þess hefur
ríkisstjórnin viðrað nýjar skatta-
hugmyndir. I greinargerð n>eð
fjárfestingar- og lánsfjáráætíun
1982 segir orðrétt: „Þá er þess að
geta, að fyrirhugað er að leggja
sérstakt gjald á raforkusölu eftir
stofnlínum," sem að sjálfsögðu
mun koma fram í hærra verði raf-
orku til heimila í landinu, þó ekki
verði til stuðnings orkufyrirtækj-
um, sem sum hver hafa verið í
fjársvelti og vísað á erlendar lán-
tökur til að fjármagna tilkostnað
og framkvæmdir!
Lánsfjáráætlun stjórnvalda fyr-
ir komandi ár gerir, auk vaxandi
skattheimtu af fólki og fyrirtækj-
um, ráð fyrir stýringu fjármagns,
sem er í vörzlu einstaklinga og
sjóða, í stórauknum mæli í ráð-
stöfunarhít ríkisvaldsins. Að
hluta til verður hér um lögþving-
aða fjárstýringu að ræða.
í fyrsta lagi gerir lánsfjáráætl-
unin ráð fyrir 66,6% aukningu í
útgáfu spariskírteina. Hér er um
frjálsa ráðstöfun fólks á sparifé
að ræða, sem ekki er ástæða til að
gagnrýna út af fyrir sig, en þó
verður að hafa tvennt í huga: 1)
Það sparifé, sem ríkið tekur til sín
með þessu móti, fer fram hjá hinu
almenna kerfi lánastofnana í
landinu og verður því ekki til
ráðstöfunar á almennum lána-
markaði til almennings eða atvin-
nuvega. 2) Þar að auki er spurn-
ing, hvort ríkið á að skapa sjálfu
sér sérstöðu, umfram t.d. sveitarf-
élög eða atvinnugreinar, til fjár-
öflunar af þessu tagi.
Þá er gert ráð fyrir því að
skyldukaup almennra lífeyris-
sjóða á skuldabréfum ríkisgeirans
verði aukin upp í 45% af ráðstöf-
unarfé sjóðanna. Hér er um lög-
þvinguð kaup a ræða, sem e.t.v. er
hægt að réttlæta að vissu marki,
en hér er ótvírætt gengið alltof
langt í takmörkun ráðstöfunar-
réttar eigenda viðkomandi fjár-
magns. Þess er skammt að minn-
ast, er þessi kaupskylda var nokk-
uð aukin í tíð ríkisstjórnar Geirs
Hallgrímssonar, að meintir for-
svarsmenn launþegasamtaka, inn-
an þings og utan, brugðust hart
við, og töldu slíkar aðgerðir óverj-
andi lögþingum. Töluðu þá bæði
Eðvarð Sigurðsson og Garðar Sig-
urðsson þann veg á þingi, að þessi
lögþvingun væri öndverð hags-
munum vinnandi fólks í landinu.
Komnir í valdastóla ganga þessir
sömu aðilar þó enn lengra í lög-
þvinguninni — og hvorki heyrist
hósti né stuna frá þeim, sem há-
værast mótmæltu mun hóflegri
kaupskyldu fyrir örfáum árum.
Meðan lífeyrissjóðir eru í formi
uppsöfnunarkerfis en ekki gegn-
umstreymis, eins og tillögur eru
uppi um, og gegna hlutverki lána-
stofnana gagnvart meðlimum, ein-
kum til kaupa eða byggingar
íbúða, er sýnt, að þessi aukna
kaupskylda þeirra á skuldabréfum
ríkisins hlýtur að koma hastar-
lega niður á lánagetu gagvart fé-
lögum sjóðanna. Þegar sú skerð-
ing bætist við tekjusviptingu
Byggingarsjóðs ríkisins (sem áður
naut verulegs hluta launaskatts,
er nú rennur beint í ríkissjóð) má
ljóst vera, að enn eru þrengdir
kostir þess fólks, sem ná vill eign-
arhaldi á íbúðarhúsnæði. Sjálfs-
eignarstefna í húsnæðismálum
virðist núverandi stjórnvöldum
mikill þyrnir í augum.
Þá gerir lánsfjáráætlun ríkis-
stjórnarinnar ráð fyrir aukningu
erlendra lána 1982 um hvorki
meira né minna en 146% (!) þrátt
fyrir ráðgerðan samdrátt í orku-
og hitaveituframkvæmdum það
ár. Gert er ráð fyrir að raforku-
framkvæmdir dragist saman í
landinu um 43,5% — að magni til.
Hliðstæður ráðgerður samdráttur
í hitaveituframkvæmdum er
31,5%.
Árið 1978 voru lántökur 7% af
heildarráðstöfunarfé ríkissjóðs.
Nú er þetta hlutfall komið upp í
13,5% eða hefur nær tvöfaldazt.
Löng erlend lán hafa aukizt frá
áramótum 1977/78 til ársins í ár
um nálægt 450 milljónir Banda-
ríkjadala, eða um 77% í erlendri
mynt. Skuld þjóðarbúsins, sam-
kvæmt þessari áætlun, verður 8,4
milljarðar gkr., sem er 37% af
þjóðarframleiðslu. Þetta hlutfall
hefur aldrei verið hærra. Það er
gert ráð fyrir að greiðslubyrði er-
lendra lána í hlutfalli af útflutn-
ingstekjum verði 17% til 18%
1982, en þetta hlutfall var um 13%
fyrir fáum árum. Það lætur sem
sagt nærri, að fimmti hver fiskur,
sem unninn er til útflutnings, fari
í erlendan lánsfjárkostnað, og það
er uggvænleg þróun. Það er sum sé
allt á eina bók lært hjá þessari
ríkisstjórn, sem Alþýðubandalag-
ið er möndullinn í.