Morgunblaðið - 16.05.1982, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MAÍ1982
Grískt undrabam
fram á sjónarsviðið
UNDRABÖRN hafa löngum þótt merkileg enda eru þau sjaldgæf. „Einu
sinni á öld kemur undrabarn á við þetta fram á sjónarsviðið,“ sagði
hljómsveitarstjórinn Claudio Abbados eftir að hann hafði hlýtt á píanóleik
12 ára drengs, Dimitris Sgouros, nýlega, og eftir að hann lék í fyrsta sinn
opinberlega í Bandaríkjunum sagði Rostropovitsj: „Ég hef aldrei séð
annað eins.“
Rostropovitsj stjórnaði
reyndar tónleikum National
Symphony Orchestra í Carn-
egie Hall í New York nú um
miðjan apríl, en þar lék Dim-
itris Sgouros einleik í þriðja
píanókonsert Rachmaninoffs,
sem margir telja erfiðasta
verk sem píanóleikarar glíma
við. Bandaríska tímaritið
Newsweek heldur því fram að
ekki aðeins hafi drengurinn
leikið þetta verk af maka-
lausri leikni heldur hafi túlk-
unin verið með þeim hætti að
halda mætti að þarna væri á
ferð fullþroskaður listamaður
en ekki tólf ára barn. Að
Rachmaninoff-konsertinum
loknum lék drengurinn svo
verk eftir Prokoffieff og
Liszt, sem einnig eru aðeins á
færi fremstu píanóleikara.
Dimitris var orðinn sjö ára
þegar hann hóf nám í píanó-
leik. „Þá héldum við helzt að
hann ætti eftir að verða ein-
hverskonar rafmagnsfræð-
ingur af því að hann hafði svo
gaman af raftækjum," segir
móðir hans. „En það var
hljómurinn sem heillaði
hann.“
Dimitris kom fyrst fram í
Píreus þar sem hann lék m.a.
lög eftir sjálfan sig. Honum
var strax tekið með kostum
og kynjum, en í súmar lýkur
hann burtfararprófi frá tón-
listarskóla í Aþenu, með rétt-
indum til að kenna tónlist á
háskólastigi. í haust er ætl-
unin að hann hefji nám við
Konunglegu tónlistarak-
ademíuna í Lundúnum. Hann
hefur þegar komið fram á
tónleikum í Þýzkalandi,
Sviss, Venezúela og Frakk-
landi og hvarvetna hlotið frá-
bærar viðtökur.
Er hætta á því að svo ungur
drengur ofgeri sér — að of
mikið sé á hann lagt, þannig
að glæsilegur ferill hans endi
með ósköpum eins og oft hef-
ur komið fyrir þegar undra-
börn eru annars vegar?
„Nei,“ segir faðir hans sem
er læknir. „Við þvingum hann
aldrei til neins. Þetta er allt
úr honum sjálfum. Það er
honum ekki um megn að leika
í Carnegie Hall. Hann hefur
leikið í Herodes Atticus-
leikhúsinu á Akrópólis þar
sem helmingi fleiri voru sam-
ankomnir. Alexander mikli
var tvítugur þegar hann fór
að láta til sín taka. Ef einhver
hefði sagt við hann: „Þú ert of
ungur," þá hefði heimurinn
aldrei átt neinn Alexander
rnikla." En foreldrarnir eru á
sama máli og Rostropovitsj,
sem segir: „A þessu stigi
málsins þarf hann ekki aðeins
að þroska tónlistargáfu sína,
hann þarf að verða fullþrosk-
aður sem einstaklingur."
Dimitris Sgouros ásamt Rostropovitsj.
En hvað segir piltur sjálf-
ur? Hann er reyndar langtum
gefnari fyrir það að fljúgast á
við frændur sína í hótelíbúð-
inni í New York en að sitja
kyrr og svara fyrirspurnum
blaðamanna. Hann er kurteis
en svarar afdráttarlaust þeg-
ar hann er spurður, t.d. hvað
hann hafi verið lengi að læra
Rachmaninoff-konsertinn:
„Fimm eða sex daga,“ segir
hann með röddu sem er að
byrja að breytast.
Eftirlætisíþrótt hans er
sund, en fótbolta og körfu-
bolta er hann síður gefinn
fyrir „út af fingrunum". Móð-
ir hans segir að eftirlætis pí-
anóleikarinn hans sé Horo-
witz. Hvað er það hjá Horo-
witz sem hann metur svo
mikils? Áhuginn vaknar
skyndilega og svipurinn gjör-
breytist: „Ég get ekki lýst því.
Það er erfitt að segja til um
það, en ég finn það inni í
hjartanu."
Varði doktorsritgerð
um kvenhormóna
HÐ HLPKKTJ TlL ÞE$5 þBjflR
ÞETÍfl ER HFSTO"
Slykkishólmi, 9. m*í.
í GÆK var jerð frá Stj'kki.shólm.s-
kirkju útfor Möskulds l'álssonar sjó-
manns hér i Slvkkíshólmi, en hann lést
28. apríl sl. rúmlega 70 ára að aldri,
fa-ddur 15. ágúst 1911. Höskuldur átti
heima öll sín ár að einu undanteknu i
Stjkkishólmi.
Hann var fæddur hér, sonur hjón-
anna Páls Guðmundssonar sem
lengst af var kenndur við Höskulds-
DOKTOR Stefán Jóhann Helgason
læknir varði doktorsritgerð 2. apríl
sl. við háskólann i Umeá í Sviþjóð og
ber ritgerðin heitið Estrogen re-
placement therapy after the meno-
pause, Estrogenicity and Metabolic
effect. Stefán Jóhann er fæddur
1943, hann lauk stúdentsprófí frá
MR 1964 og læknaprófí frá Háskóla
íslands 1971. Að loknu kandidatsári
flutti hann til Svíþjóðar og hóf nám í
kvensjúkdómum og fsðingarhjálp
við Háskólasjúkrahúsið í Umeá. Þar
starfaði hann í tæplega 8 ár. Árið
1980 hóf hann störf við Feðingar-
deild Landspítalans, en starfar nú
sem yfírlæknir á Fæðingar- og kven-
sjúkdómadeild Sjúkrahúss Akra-
ness. Hann hefur stundað ýmsar
hormónarannsóknir frá árinu 1976.
Foreldrar Stefáns Jóhanns eru Helgi
Eyjólfsson og Ragnheiður Jóhanns-
dóttir. Eiginkona hans er Soffía Sig-
urjónsdóttir meinatæknir og eiga
þau 3 börn.
Eins og heiti ritgerðarinnar ber
með sér voru athuguð ýmis áhrif
kvenhormóna á konur eftir tíða-
hvörf. Á þeim aldri verða margar
konur fyrir ýmsum einkennum,
s.s. svitakófum, lélegum nætur-
svefni og léttum geðrænum trufl-
unum.
ey, og Helgu Jónasdóttur frá Helga-
felli. Höskuldur ólst upp í Höskulds-
ey og var í æsku þegar hann byrjaði
að vera með á sjónum og snemma
var hann háseti hjá föður sínum.
Sjórinn var hans starfsvettvangur
og seinustu árin reri hann á trillu á
sumrin.
Jarðarförin var ein af þeim allra
fjölmennustu sem hér hafa verið,
enda var Höskuldur vinmargur hér
Hægt er að hjálpa þessum kon-
um með kvenhormónagjöf, og er
slíkt gert í vaxandi mæli á Vestur-
löndum. Þessi meðferð er umdeild
af ýmsum ástæðum og kannski
fyrst og fremst vegna þess, að til
eru athuganir, þar sem álitið er,
að eitthvert samband sé milli
kvenhormónagjafar og myndunar
krabbameins í legi og í brjóstum
hjá konum, og einnig hafi þessi
meðferð örvandi áhrif á myndun
blóðtappa.
Þeir, sem bent hafa á þessar
aukaverkanir, leggja þó ríka
áherslu á, að þær komi þó fram í
fáum tilfellum, og þá aðeins eftir
langvarandi stöðuga meðferð með
stórum dagskömmtum, og þá með
sterkum hormónum, s.s. hinum
svokölluðu syntetisku hormónum.
Til eru nokkrir flokkar hormóna
sem eru mismunandi að gerð og
samsetningu. Má þar nefna synte-
tiskt hormón, hormón unnið úr
hestþvagi, og svokölluð náttúruleg
hormón. Þessar þrjár gerðir
hormóna eru notaðar nokkuð jöfn-
um höndum við meðferð eftir tíða-
hvörf.
Þegar hafðar eru í huga auka-
verkanir kvenhormóna er mikil-
vægt að vita innbyrðis styrkleika-
og litríkur í lífi bæjarins. Höskuldur
var kvæntur Kristínu Níelsdóttur
frá Sellátri sem lifir mann sinn
ásamt þrem börnum sem öll eru gift.
Það fer ekki milli mála að með
Höskuldi hverfur nú af sjónarsviði
maður sem samtímamenn minnast
lengi.
Höskuldur var einn 14 systkina og
eru nú 8 á lífi.
Fréttaritari
hlutföll þeirra. Fjöldi slíkra at-
hugana eru fyrir hendi, en niður-
stöður ólíkar og misvísandi.
Tilgangur þessarar doktorsrit-
gerðar var fjórþættur. í fyrsta
lagi að athuga áhrif fyrrnefndra
hormóna á ýmis lifrareggjahvítu-
efni og heiladingulshormón. Á
þann hátt fengust fram innbyrðis
styrkleikahlutföll hormónanna og
einnig að svörun þessara eggja-
hvítuefna og heiladingulshormóna
var háð skammtastærð.Það kom
m.a. í ljós, að hið fyrrnefnda
syntetiska hormón í þeim dag-
skammti, sem það var notað, var
um það bil 600 sinnum kröftugra
en hin náttúrulegu hormón. Það er
því augljóst, að konur sem fengu
meðferð með þessu hormóni voru
of meðhöndlaðar og sú staðhæfing
sett fram, að dagskammt þessa
hormóns ætti að stórminnka og
þannig yrði dregið verulega úr
aukaverkunum þess.
Til eru lyf, sem verka á móti
áhrifum kvenhormóna í líkaman-
um. Þessi lyf eru kölluð anti-
estrogen, þ.e. móthormón. Annar
þáttur ritgerðarinnar var könnun
á áhrifum eins móthormóns, sem
mikið er notað við meðferð á vissri
gerð krabbameins hjá konum.
Stuðst var við mælingar á fyrr-
nefndum eggjahvítuefnum og
heiladingulshormónum. Niður-
staða þess samanburðar var sú, að
fyrir tíðahvörf hefur þetta horm-
ón móthormónverkun, en eftir
tíðahvörf hrein kvenhormónáhrif.
Þriðji þáttur ritgerðarinnar
byggðist á því, að ýmsar athugan-
ir hafa bent í þá átt að konur, sem
eru þungaðar, og hafa þar af ieið-
andi mikið magn af kvenhormóni í
blóði sínu, og einnig stúlkur, sem
taka getnaðarvarnapillur séu
heldur næmari fyrir ýmsum
sjúkdómum, t.d. veirusjúkdómum.
Hins vegar hefur verið tekið eftir
Stykkishólmur:
Fjölmenni við útför Höskuldar Pálssonar
því, að aðrir sjúkdómar, s.s. liða-
gigt, hjaðni heldur við þungun og
notkun getnaðarvarnalyfja. Álitið
er að þetta stafi af því að kven-
hormónið hafi einhver áhrif á
varnarkerfi líkamans. í þessari
rannsókn, þar sem konurnar
fengu meðferð með hreinu kven-
hormóni, kom það berlega í Ijós að
kvenhormónið hefur bein áhrif á
svörun varnarkerfis líkamans, þ.e.
hormónið dregur úr þessari svör-
un og þar af leiðandi gætu kon-
urnar haft Htillega skert mót-
stöðuafl gagnvart sýkingum.
í fjórða lagi voru athuguð áhrif
kvenhormóna á nýrnahettur, en
álitið hefur verið að eitthvert
samband væri milli ofstarfsemi í
nýrnahettum og myndunar
krabbameins í legi og brjóstum.
Til eru athuganir sem hafa sýnt
aukna nýrnahettustarfsemi hjá
konum í kvenhormónameðferð.
Niðurstaða þessarar athugunar
varð sú að heldur dró úr starfsemi
nýrnahetta hjá konum sem fengu
hormónagjöf og þessi minnkun á
nýrnahettustarfsemi orsakast lík-
lega vegna áhrifa áður óþekkts
efnis frá heiladingli sem stjórni og
örvi starfsemi nýrnahetta.