Morgunblaðið - 06.06.1982, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ1982
JWtrjspii Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 120 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 8 kr. eintakiö.
Sjávarútvegur hefur um
áratugaskeið verið und-
irstöðugrein í íslenzkum
þjóðarbúskap. Hann hefur
lagt til bróðurpart þeirra
verðmæta, sem borið hafa
uppi framfarir í þjóðfélag-
inu, þ.e. þá breytingu á
lífsháttum og kjörum þjóð-
arinnar sem orðið hefur á
þessa.ri öld. Og það var
stórt skref, sem stigið var á
skömmum tíma, frá óör-
yggi og fátækt hins frum-
stæða samfélags fyrri tíma
til tæknivædds velferðar-
samfélags á líðandi stund.
Utfærsla íslenzkrar fisk-
veiðilögsögu í 200 mílur,
sem framkvæmd var í for-
sætisráðherratíð Geirs
Hallgrímssonar og
sj ávarútvegsráðherratíð
Matthíasar Bjarnasonar,
bægði útlendum veiðiflot-
um endanlega af íslands-
miðum, og styrkti verulega
stoðir efnahagslegs sjálf-
stæðis þjóðarinnar. Til
þessarar aðgerðar er ekki
sízt að rekja þá aukningu í
þjóðarframleiðslu og þjóð-
artekjum, sem orðið hefur í
íslenzkum þjóðarbúskap á
síðustu árum, þó fleira
komi til. Mestur sjávarafli,
sem íslenzkir sjómenn hafa
fært til hafnar, fékkst árið
1979, eða 1.648 þúsund tonn
fiskjar.
2% rýrnunar þjóðartekna á
mann 1982.
Samhliða versnandi
viðskiptakjörum og rýrn-
andi þjóðartekjum hefur
röng stjórnarstefna í
skattamálum, gengisstýr-
ingu og verðlagsmálum
veikt stöðu atvinnugreina,
m.a. í sjávarútvegi, enda
setur vaxandi taprekstur,
bæði í veiðum og vinnslu,
eðlilegri þróun í sjávarút-
vegi stólinn fyrir dyrnar —
og hefur gert um missera
bil. Þá hafa stjórnvöld
beinlínis torveldað heil-
brigða stefnumörkun um
veiðisókn, til samræmis við
veiðiþol nytjafiska , með
því að stuðla að stækkun
fiskveiðiflota, sem var of
stór fyrir, þann veg að
minnkandi afli skiptist á
fleiri úthöld. Þetta þýddi
allt í senn: meiri taprekst-
sinn nokkuð í sjávarút-
vegsráðherratíð Matthías-
ar Bjarnasonar,
1974—1978. Síðan hefur af-
tur hallast á þeirra hlut.
Það er dæmigert, að í hvert
sinn sem vinstri stjórn er í
landinu, eða vinstri flokkar
fara með sjávarútvegs- og
kjaramál í landsstjórn,
versnar hlutur sjómanna í
samanburði við aðrar
starfsstéttir. Mergurinn
málsins er þó sá, að rekstr-
arstaða útvegsins hefur
skekkst þann veg, á undan-
förnum þremur til fjórum
árum, að komið hefur niður
á öllum hagsmunaaðilum í
fiskveiðum, sjómönnum
engu síður en útgerðaraðil-
um.
Talið er að hátt í sex þús-
und manns hafi atvinnu af
fiskveiðum og hátt í tíu
þúsund manns atvinnu af
undirstaða afkomu mun
stærri hluta fólks í landinu
en menn gera sér almennt
grein fyrir, og engu veiga-
minna haldreipi byggðar í
landinu öllu en t.d.
landbúnaðurinn, að honum
þó ólöstuðum. Það kann því
ekki góðri lukku að stýra
þegar þann veg er búið að
þessum undirstöðuatvinnu-
vegi, að meðaltap á togara
skuli vera milli 30 og 40%,
miðað við núverandi
rekstrarskilyrði, svo dæmi
sé tekið.
í dag er hinn árlegi sjó-
mannadagur. Það er því
e.t.v. ekki við hæfi að þylja
hér raunarullu um rekstr-
arstöðu sjávarútvegs-
greina. En óhjákvæmilegt
er, ef menn vilja leysa ein-
hvern vanda, að horfast í
augu við hann, gera sér
grein fyrir orsökum og af-
leiðingum, og hefjast síðan
handa um að færa málin til
betri vegar. Engum er
þetta ljósara en sjómönn-
um sjálfum, sem í starfi
sínu þurfa svo oft að bregð-
ast við óvæntum aðstæð-
um, og vita, að hik er oft
það sama og tapa leiknum.
Morgunblaðið árnar ís-
lenzkum sjómönnum heilla
á hátíðsdegi þeirra og læt-
ur í ljós þá von, að þannig
verði búið að þessari undir-
stöðugrein þjóðarbúskapar
okkar í framtíðinni, að hún
megi hér eftir sem hingað
til vera hornsteinn efna-
hagslegs sjálfstæðis þjóð-
arinnar og batnandi lífs-
kjara í landinu.
Á siómannadegi
Nú virðist sem þeir
möguleikar, sem útfærsla
landhelginnar gaf, séu full-
nýttir, a.m.k. í bili. Fram-
leiðsla sjávarafurða, sem
jókst um 15% 1979 og 10%
1980,j ókst aðeins um 1,5%
1980 — og í ár horfir til
samdráttar. Þessu veldur
m.a. hrun loðnustofnsins og
breytt aflasamsetning, þ.e.
lægra hlutfall þorsks en
hærra hlutfall verðminni
tegunda í heildarafla. Þjóð-
hagsspá stendur af þessum
sökum — og fleirum — til
ur, verri rekstrarstöðu út-
gerðar og lægri tekjur sjó-
manna en verið hefði, ef
hyggindi hefðu ráðið ferð.
Röksemdir viðkomandi
stjórnvalda fyrir innflutn-
ingi veiðiskipa, jafnvel
gamalla skipa, hafa verið
mjög hæpnar, svo ekki sé
sterkara að orði kveðið, og
sætt gagnrýni bæði sjó-
manna og útvegsmanna.
Ekki fer á milli mála að
sjómenn, sem dregizt höfðu
aftur úr starfsstéttum í
landi, kjaralega, réttu hlut
fiskvinnslu. I hliðarstörf-
um við þessar atvinnu-
greinar, hvers konar þjón-
ustu við fiskveiðiflotann og
fiskvinnslufyrirtækin, sem
og almenn þjónustustörf,
sem frumvinnslugreinar
fæða af sér, vinna tugþús-
undir fólks. Sjávarútvegur
er í mörgum tilfellum eini
eða aðalatvinnuvegur
þéttbýlisstaða vítt um land.
Hann er því ekki aðeins
höfuðgrein íslenzkrar út-
flutningsframleiðslu og
gjaldeyristekna heldur
Versnandi
lífskjör
Lífskjör hafa versnað verulega
á undanförnum fjórum árum.
Minnkandi kaupmáttur kemur
fram í vísitölumælingu, en lífs-
kjörin hafa versnað meir en vísi-
talan gefur til kynna. Hún er
löngu hætt að gefa rétta mynd af
neyzluvenjum þjóðarinnar og
framfærslukostnaði. Launþegar
sjálfir eru dómbærastir um það,
hver afkoma þeirra er og langt er
síðan fólk hefur jafn almennt
kvartað undan því, hversu erfitt sé
að ná endum saman.
Þessi versnandi lífskjör eru
íhugunarefni fyrir okkur. Oft hafa
miklar sveiflur verið í afkomu
þjóðarinnar og samanburður við
lífskjör í nágrannalöndum verið
ákaflega misjafn. Stundum höfum
við staðið jafnfætis þeim og jafn-
vel búið við betri afkomu. Á öðr-
um tímum hafa lífskjör okkar ver-
ið lakari. Þetta leiðir að sumu
leyti af eðli atvinnuvega okkar, en
ekki að öllu leyti.
Nú verður að teljast næsta
augljóst, að mjög hefur hallað
undan fæti hjá okkur í saman-
burði við nágrannaþjóðir. Um
þetta má nefna mörg dæmi. Fyrir
viku var höfundur þessa Reykja-
víkurbréfs staddur á markaðs-
torgi í Beigiu. Ekki fór á milli
mála, að matvæli á íslandi eru
tvisvar til fimm sinnum dýrari en
þar. Önnur dæmi má nefna, sem
áhrif hafa á lífskjör í þessum
löndum. Þannig má búast við, að
bifreiðir séu um þrisvar sinnum
dýrari á Islandi en í sumum Evr-
ópulöndum og augljóslega er dýr-
ara fyrir okkur íslendinga að ferð-
ast en þjóðir á meginlandi Evrópu.
Það leiðir af legu landsins. Það er
dýrt að komast héðan.
Vissulega má segja, að hér komi
á móti mikið atvinnuleysi í flest-
um Evrópulöndum, sem við eigum
ekki við að stríða hér. Engu að
síður er mismunur í lífskjörum
áreiðanlega ein meginástæðan
fyrir þeim landflótta, sem við höf-
um áhyggjur af. íslendingar kynn-
ast nú fleiri löndum en áður og
aðstæðum þar. Menntun er al-
mennari og fólk á auðveldar með
að afla sér atvinnu í nágranna-
löndum, þar sem lífið er þægilegra
og áreynsluminna, streitan ekki
eins mikil og hér. Við verðum að
una því, að afkoma okkar getur
versnað snögglega vegna svipuls
sjávarafla eða verðfalls á afurðum
okkar í stuttan tíma, en til lang-
frama mun þjóðin ekki sætta sig
við verri lífskjör en tíðkast með
nálægum þjóðum.
Stöðnun
í atvinnulífi
Hvernig stendur á því að lífs-
kjör hafa versnað svo mjög á sl.
fjórum árum meðan þrjár vinstri
stjórnir hafa setið? Meginástæðan
er auðvitað sú, að á þessum fjór-
um árum hefur ríkt stöðnun í at-
vinnulífi landsmanna. Síðasta
stóra átakið, sem gert var í at-
vinnumálum, var útfærslan í 200
sjómílur haustið 1975, i tíð ríkis-
stjórnar Geirs Hallgrímssonar.
Afrakstur þessarar útfærslu í
beinhörðum peningum er geysi-
mikill. Frá þeim tíma hefur þorsk-
afli nær tvöfaldazt og mikil við-
bótarverðmæti hafa fallið okkur í
skaut.
En við lifum ekki endalaust á
þeirri aukningu, sem varð á
þorskveiðum eftir útfærsluna í
200 mílur og sjálfsagt verður ekki
öllu lengra komizt í hagnýtingu
fiskimiðanna. Á þeim tíma, sem
við bjuggum að vaxandi sjávar-
afla, hefði þurft að leggja grund-
völl að nýjum vexti atvinnulífsins
á öðrum sviðum, en það hefur því
miður ekki verið gert.
Ef rétt hefði verið haldið á mál-
um ætti nú þegar að standa yfir
bygging nýrrar stórvirkjunar og
nýtt stóriðjuver ætti að vera í
smíðum. Það hefur hins vegar tek-
ið Hjörleif Guttormsson fjögur ár
að koma sér niður á næstu stór-
virkjun og hann hefur beinlínis
unnið að því að draga úr mögu-
leika okkar á samstarfi við er-
lenda aðila um umtalsverða stór-
iðju í landinu. Aðrar aðgerðir
hans á þeim sviðum hafa verið
fljótfærnislegar eins og bezt kom í
ljós, þegar Alþingi var ekki reiðu-
búið að samþykkja óbreyttar til-
lögur hans varðandi kísilmálm-
verksmiðju á Reyðarfirði.
Þá má auðvitað spyrja, hvort
þessar þrjár vinstri stjórnir á
fjórum árum hafi efnt til átaka á
öðrum sviðum atvinnulífsins. Því
miður er heldur ekki um það að
ræða. Mikil orka hefur farið í
gæluverkefni og „pappírsverk-
smiðjur" á vegum þessara ríkis-
stjórna, en ekki hefur komið til
raunverulegra framkvæmda, sem
skila raunverulegum arði.
Baráttan
um braudid
Afleiðing versnandi lífskjara og
stöðnunar í atvinnulífi er sú, að
barátta einstakra launþegahópa
um stækkandi bita af minnkandi
köku verður stöðugt harðari. Þetta
hefur glögglega komið í ljós á und-
anförnum vikum. Hjúkrunarfræð-
ingar sögðu upp störfum og gengu
út af sjúkrahúsum til þess að
knýja fram meiri kauphækkanir
en aðrir höfðu fengið. Eftir að
starfsemi sjúkrahúsanna hafði
lamazt í nokkra daga náðu þeir
samningum, sem þeir töldu sæmi-
lega viðunandi. Sjúkraliðar beittu
sömu aðferðum, og þegar þetta er
ritað hefur starfsemi ríkisút-
varpsins stöðvazt, vegna þess að
16 tæknimenn stofnunarinnar
hafa sagt upp störfum og látið af
vinnu vegna deilu við fjármála-
ráðuneytið um launakjör.
Það er athyglisvert að þessar
deilur opinberra starfsmanna við
ríkisvaldið verða á þeim tíma,
þegar Alþýðubandalagið fer með
launamál á vegum ríkisins. Helztu
samningamenn ríkisins eru al-
þýðubandalagsmennirnir Ragnar
Arnalds og Þröstur Ólafsson. Vera
þeirra í fjármálaráðuneytinu hef-
ur hvorki bætt kjör opinberra
starfsmanna né dregið úr óróa í
þeirra röðum. Kenningin um það,
að nauðsynlegt sé að hafa Alþýðu-
bandalagið í ríkisstjórn til þess að
koma í veg fyrir verkföll og vinnu-
deilur, hefur verið afsönnuð ræki-
lega.
Ástandið á hinum almenna
vinnumarkaði er svipað. Bygg-
ingarmenn og einstaka aðrir
starfshópar hafa þegar hafið
dagsverkföll og framundan er al-
mennt tveggja daga verkfall í
landinu og siðan allsherjarverk-
fall frá 18. júní nk. Þessi órói á
vinnumarkaðnum segir ekki alla
söguna. Mikið launaskrið hefur
verið á undanförnum misserum.
Innan einstakra stórra fyrirtækja
þrýsta hópar launþega á um
hækkun á launum með einhverj-
um hætti og slíkur þrýstingur inn-
an fyrirtækja er jafnan til marks
um, að það harðnar á dalnum hjá
fólki og endar nást ekki saman.
Slikar launahækkanir umfram al-
menna samninga nást sjálfsagt
auðveldar fram í smærri fyrir-
tækjum.
Það er'himi vegajjþmurleg stað-
reynfftþegar^mjrft er til versnandi
lífskjara launþega, að atvinnuveg-