Morgunblaðið - 06.06.1982, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ1982
„Ég fór fyrst á sjó á opnum ára-
bát með föður mínum. Þá þekktist
varla annað. Maður lærði meira í
sjómennsku á þessum bátum en
nokkrum öðrum, held ég. Það voru
litlir bátar, tveggja rúma, átta fet
á lengd. Gkki minnist ég þess að
það hafi v.erið farið með sjóferða-
bænir áður en róið var, en tekið var
ofan pottlokið og menn signdu sig,
sumir. Sjálfur gerði ég það ekki.
Það er misviðrasamt þarna fyrir
vestan og aðstæður til sjósókna
þannig að þær sköpuðu oft hæfi-
leika í mönnum til að bjarga sér
sjálfum.
Seinna fór ég á mótorbát frá Bol-
ungarvík og síðan Hnífsdal og eftir
því sem mér jókst þrek og aldur fór
ég á stærri báta, 30 til 40 tonna,
sem lágu úti og þóttu mikil skip á
sínum tíma. Það sögðu sumir eftir
að vélar voru komnar í bátana
þyrfti ékki að biðja bæn áður en
lagt væri í hann. Þannig trúðu
menn á vélaraflið. Síðan lá leið mín
á línubátana. Ég var á Fróða hjá
Þorsteini Eyfirðingi, mikilli aflakló
og sómamanni. Hann var mér eins
og faðir. Þá var ég 17 ára orðinn en
hjá Þorsteini var ég þar til ég fór í
Sjómannaskólann í Reykjavík 21
árs. Þaðan tók ég stýrimannspróf
1930 og varð stýrimaður á Fróða
hans Þorsteins.
Þá var kreppa. Ég fór á Venus
systurskip Fróða en það réri frá
Vestmannaeyjum og síðan var ég á
ýmsum bátum á skaki eða línu. Var
meðal annars á togaranum
Tryggva gamla þar sem var skip-
stjóri Snæbjörn Ólafsson, ekta
maður. Einn af þessum traustu
sem skiptu aldrei skapi hvað sem á
gekk. Gargarar voru þeir kallaðir,
sem hoppuðu og stöppuðu, öskruðu
og kölluðu og börðu sig utan ef
eitthvað bjátaði á. En slíkur var
Snæbjörn ekki. Ég held það sé einn
besti skóli fyrir menn til sjós að
vera með mönnum eins og Snæ-
birni. Það eru yfirleitt traustir og
góðir fiskimenn.
Lítið fékkst fyrir fiskinn í krepp-
unni. Svona þrír til fjórir aurar
fyrir kílóið af fiski upp úr sjó. Þá
voru ekki teknir nema úrvalsmenn
á skipin, framboðið var svo mikið,
og þeir, sem komust slepptu ekki
plássi fyrir sitt litla líf ef þeir gátu
haldið því. Þetta breyttist vitan-
lega allt í stríðinu. Þegar ég fór af
Tryggva gamla var ég um tíma á
Reykjanesinu frá Reykjavík en það
sökk undan mér á síldveiðum 1942.
Þá fór ég að sigla til Englands og
slapp alveg við að skotið væri á
mig. Frá Hafnarfirði réri ég um
tíma en þar kom að ég keypti bæ-
inn Höfðabrekku austur í Mýrdal
og þar með hætti ég sjómennsk-
unni um langt árabil.
Þegar ég gerðist bóndi á Höfða-
brekku tók ég að mér að vera for-
maður björgunarsveitarinnar í Vík
í Mýrdal. Fyrsta strandið, sem ég
vann að björgunarstörfum við, var
í mars 1946, þegar Grimsbytown
strandaði á svokallaðri Dyn-
skógarfjöru. Samkvæmt gömlum
munnmælasögum á að hafa verið
þar byggð, sem Katla lagði í eyði.
Staðurinn er rétt austan við
Blautukvísl á Mýrdalsandi. Á þeim
stað strönduðu fjögur skip þann
tíma sem ég var formaður björg-
unarsveitarinnar og síðan þá held
ég að tvö skip hafi strandað á þess-
um stað.
Persíus frá Englandi man ég að
strandaði þarna en það náðist nú
út aftur með því að losa það við
farminn, sem það flutti. Það voru
járnstangir, sem menn frá Kirkju-
bæjarklaustri náðu mörgum árum
seinna upp úr sandinum og seldu.
Þá strandaði þar belgískur togari,
sem ég man ekki í svipinn hvað hét
og loks strandaði þar togarinn
Hafþór 1962. Það er einkennilegt
hvað skipin hafa sótt í þennan
sama stað en það gæti verið vegna
straumkasts frá Blautukvísl, sem
þvingað hefur skipin upp í sand-
ana.
Skipstjórinn á Grimsbytown var
blindfullur þegar skip hans strand-
aði og hafði verið það í þrjá daga.
Hann hafði misst út þrjá menn í
vonskuveðri þremur dögum áður en
hann strandaði og lagðist eftir það
í koju og drakk sig fullann. Við átt-
um tiltölulega greiða leið að skip-
inu. Það voru átta til níu vindstig
og haugasjór, sem gekk miskunn-
arlaust yfir skipið. Skipstjórinn
þverneitaði að fara upp á hvalbak
Frá vinstri: Keynir Kagnarsson, Kagnar Þorsteinsson og Þorsteinn Kagnarsson. Myndin er tekin 1968 i Slysavarnafé-
lagshúsinu í Reykjavík en þá voru allir feðgarnir starfandi í björgunarsveitum eða deildum Slysavarnafélagsins.
Akranes
„Sjá bara fjöllin í fjarska
en ekki strandlengjuna(í
Spjallað við Ragnar Þorsteinsson, sem um áraraðir
var formaður björgunarsveitar í Vík í Mýrdal
Hann kennir sig við Höfðabrekku
austur í Mýrdal þar sem hann var
bóndi í 25 ár. Heitir Ragnar Þor-
steinsson og býr nú á Akranesi.
Hann var lengi sjómaður, lengi
bóndi, tók síðan til við að telja pen-
inga í Seðlabankanum og gerði það í
ein níu ár og flutti svo á Akranes þar
sem hann keypti sér trillu og stundar
nú ofurlitla útgerð. Ég hitti hann að
máli á Akranesi fyrir stuttu og við
spjölluðum örlítið saman. Bað hann
fyrst um að rifja upp sjómennskutíð
sína og segja svo örlítið frá því þegar
hann var formaður björgunarsveitar-
innar í Mýrdal og ströndum austur á
söndunum. Ragnar er fæddur 1908
og er uppalinn vestur á ísafirði.
og í björgunarstól sem tæki hann í
land, heldur lá hann í koju sinni og
hreyfði sig hvergi. Þetta var bolta-
karl og vildi slá okkur og allt
mögulegt. Við höfðum það af eftir
nokkurt þref og stympingar að fá
skipstjórann úr kojunni og upp í
skipið. Sjórinn gekk svoleiðis yfir
okkur að við vorum oft í bólakafi í
lengri tíma og áttum fullt í fangi
með að halda okkur í en náðum
skipstjóranum samt upp á hval-
bakinn eftir illan leik. Þegar til
kom vildi skipstjórinn alls ekki
fara í björgunarstólinn en hann
hafðist í hann fyrir rest með látum
og ég varð að binda hendurnar á
honum við stólinn svo hann kastaði
sér ekki úr honum. Við náðum hon-
um á endanum í land og hann
dauðskammaðist sín fyrir þetta
allt saman. Ég hafði enga samúð
með manninum. Aðra skipverja
sakaði ekki. Það er erfitt með sand-
ana. Sjómennirnir sjá bara fjöllin í
fjarska en ekki strandlengjuna.
Þetta var í þriðja sinnið, sem þessi
skipstjóri missti skip og ég held
hann hafi ekki fengið annað. Ann-
ars var þetta frekar auðveld björg-
un. Erfið björgun var þegar togar-
inn Hafþór strandaði.
„Það var í febrúar ’62. Það hafði
verið mikið hörkufrost á söndunum
og þykkur ís lá á ánum. Snjóað
hafði ofan á ísinn svo það þyrfti
ekki nema hlána örlítið þá færi allt
af stað. Það kom til okkar karl á
Höfðabrekku og sagði að Hafþór
væri strandaður einhverstaðar við
Blautukvísl en hann vissi ekki
nákvæmlega hvar. Við, ég og sonur
minn Reynir, fórum strax af stað
en klukkan var tíu um kvöld. Hann
var orðinn vestlægur og farið að
hlána. Við vorum á rússajeppa, en
þeir, sem komu frá Vík voru á
trukkum og snjóbíl, flestir komnir
beint af dansleik, sem haldinn var
þetta kvöld.
Við urðum fljótlega að skilja tvo
bíla eftir vestan við Blautukvísl.
Þau skilyrði sem þarna voru, skap-
ast ekki nema á áratuga fresti, þeg-
ar hlánar eftir mikla snjókomu og
frost og sandurinn verður allur
einn hafsjór. Við lentum fljótlega í
vandræðum með rússajeppann.
Hann drap tíðum á sér og við urð-
um að láta einn trukkinn, sem við
kölluðum Hálegg vegna þess hve
hátt var undir hann, ýta rússanum
yfir verstu kaflana.
Ragnar Þor-
steinsson. Myndin
er tekin 1962 í Al-
þingishúsinu þar
sem hann tók á
móti viðurkenn-
ingu sjómanna-
dagsins fyrir
frekilegt björgun-
arafrek á skipverj-
um á togaranum
Hafþóri.
Einhvern tíman um miðja nótt-
ina komumst við austur að Mosa-
landskvísl. Þá var hún byrjuð að
ryðja af sér ísnum. Við stoppuðum
þar og ég óð út í til að kanna dýpið
en þegar ég var rétt búinn að ganga
einn þriðja af ánni, náði vatnið mér
upp undir hendur. Ég sneri við og
okkur þótti ekki viðlit að komast
þarna yfir. Við brutumst því upp
með ánni þar til við komumst yfir á
ís fótgangandi. Við sáum neyðar-
blys frá Hafþóri og gátum staðsett
togarann nokkuð nákvæmlega. Við
vorum heppnir að sjá þetta neyðar-
blys því við héldum að togarinn
væri mun vestar.
Við komumst fljótlega að Haf-
þóri en vegna þess að hvellhetturn-
ar í línubyssuna höfðu blotnað þeg-
ar ég óð útí Mosalandskvísl, batt ég
línu í son minn, sem óð út í brim-
garðinn og kom til skipverjanna
línu. Það tók síðan ekki nema rétt
um korter að bjarga skipverjunum
með björgunarstólnum, sem við
komum út til þeirra. Þeir voru ekki
nema fimm og enginn þeirra
slasaður eða mjög þjakaður. En þá
var þrautin þyngri að komast til
baka. Við gengum með ströndinni
að bílunum, sem við þurftum að
skilja við vestan við Mosalands-
kvísl. Einn björgunarmannanna
var með brennivínsflösku með sér.
Hann hafði verið á ballinu í Vík.
Ég taldi það ekki gera mikið til þó
hann gæfi einum skipverjanum
sopa til hressngar á leiðinni að
Mosalandskvíslinni en þá vildi einn
björgunarmannanna líka fá og
hann svolgraði svo úr flöskunni að
hann „dó“ skömmu seinna. Lá bara
kylliflatur eins og hann hefði verið
skotinn. Við vorum einn og hálfan
tíma að kvíslinni.
Vatnið í Mosalandskvísl var orð-
ið hnédjúpt ofan á ísnum og það
var varla nokkur leið að komast
yfir hana með skipbrotsmennina
og þann „dauða". Það var mun erf-
iðara að fara þessa leið til baka að
kvíslinni því ísinn á söndunum var
alltaf að brotna meira og meira
upp. En þetta voru sprækir menn
af Hafþóri, Pálmi Sigurðsson skip-
stjóri. Það hafa sennilega verið
tveir á vakt. Vont í sjóinn, suð-
vestan ruddi og dimmviðri og þeir
hafa lent grunnt fyrir þar sem
straumarnir frá Blautukvísl hefur
kastað þeim að landi austan við
hana
Við komumst þó við illan leik yf-
ir Mosalandskvíslina og komumst
síðan án mikilla erfiðleika í skip-
brotsmannaskýli við Hjörleifs-
höfða, sem hafnfirskar slysavarna-
félagskonur höfðu staðið fyrir
byggingu á. Við hituðum upp kof-
ann og fengum okkur súpu. Vorum
orðnir blautir og hrjáðir, sem eðli-
legt var. Við komum aftur til Víkur
klukkan tíu um morguninn. Fyrir
þessa björgun fékk sveitin afreks-
orðu sjómannadagsins ’62.
Það var óttalegur slysafaraldur á
söndunum um þetta leyti. Wire
Conquror frá Englandi sigldi beint
í land á Höfðabrekkufjöru í norðan
aflandsvind. Varla nema fjögur til
fimm vindstig. Hann náðist reynd-
ar út eftir viku. Skipstjórinn hélt
hann hefði verið minnsta kosti 100
mílur frá landi þegar hann strand-
aði. Vegmælirinn hjá honum hefur
sennilega verið heldur úti að aka.
Það voru líka farnir margir
björgunarleiðangrar á landi. 1952
hrapaði Neptúnusflugvél frá Varn-
arliðinu með sjö mönnum innan-
borðs á Mýrdalsjökli rétt utan í há-
bungunni. Veðrið var svo vitlaust
að það var ekki fyrr en eftir sex eða
sjö daga, sem þyrlu tókst að lenda
á jöklinum og það fannst einn mað-
ur af áhöfninni og ekkert annað.
En svo kom þetta allt fram undan
jöklinum á síðasta ári. Jökullinn
skilar öllu fyrr eða síðar.
Það var brjálað veður þegar við
fórum upp að jöklinum í leit að
vélinni, sem var sögð rétt austan
við Keilugjá, sem var tóm vitleysa.
Við tjölduðum við gjána og við
þurftum að moka snjó af tjöldun-
um með vissu millibili þegar við
höfðum reist þau. Við vorum blaut-
ir af snjónum og um morguninn
fraus allt. Við vorum eins og
skrímsli, sem hringlar í. Fötin voru
eins og þau væru að brotna utan af
okkur. Við gengum niður með jökl-
inum að austan því ekki var viðlit
að halda lengra. Þannig fór líka
fyrir þeim sem reyndu að fara á
jökulinn að vestanverðu.