Morgunblaðið - 09.09.1982, Qupperneq 20

2 0 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1982
Leggjum grunn að
endurnýjuðum hagvexti
— án þess að fórna harðfengnum árangri
Hr. fundarstjóri.
Ég hef þann heiður að tala fyrir
hönd Norðurlandanna fimm —
Danmerkur, Finnlands, Noregs,
Svíþjóðar ok Islands. Ég tek undir
með starfsbræðrum mínum í sjóð-
ráðinu og þakka gestgjöfum
okkar, kanadísku þjóðinni og rík-
isstjórn hennar, fyrir sérstaka
gestrisni, auk þess sem ég býð
velkomin nýju aðildarlöndin þrjú,
Antiqua og Barbuda, Belize og
Ungverjaland.
Á því ári, sem liðið er frá því
síðasti ársfundur var haldinn i
Washington, hefur framvindan í
alþjóðlegum efnahagsmálum enn
valdið vonbrigðum. Þær aðgerðir
gegn verðbólgu, sem flest iðnvædd
ríki gripu til eftir aðra olíuverðs-
hækkunina, hafa að vísu leitt til
minnkandi verðbólgu, þótt í því
efni sé mikill munur milli landa
og enn erfitt að dæma um hversu
varanlegur árangurinn er.
Ræða dr.
Jóhannesar
Nordals
seðlabankastjóra
á ársfundi Alþjóða-
gjaldeyrissjóðasins
í Toronto
í gærmorgun
áherzlu á hlutverk Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins á þessu sviði. Sú
staðreynd er sömuleiðis ánægju-
leg, að þau fimm ríki, er eiga þá
gjaldmiðla, sem hin sérstöku
dráttarréttindi, SDR, eru samsett
úr, hafa lýst því yfir, að þau séu
reiðubúin til þess að efla og þróa á
marghliða grundvelli samvinnu
við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
varðandi eftirlitshlutverk hans.
Það verður fagnaðarefni að sjá
þessar yfirlýsingar verða að
raunveruleika.
Iðnríkin verða að beina fram-
leiðslugetu sinni inn á ný svið og
taka þar með tillit til þeirra
grundvallarbreytinga, sem hafa
nýlega orðið í efnahagslífi heims-
ins. Mikilvægastar þeirra eru hin
rnikla hækkun orkuverðs, aukin
samkeppni frá löndum, sem ný-
lega hafa iðnvæðzt, og vöxtur at-
vinnugreina, er byggja á nýrri há-
þróaðri tækni. Samtímis hafa
ýmsir rótgrónir félagslegir og
stjórnmálalegir þættir dregið úr
möguleikum framleiðslukerfisins
og vinnumarkaðarins til að aðlag-
ast þessum breyttu aðstæðum og
tryggja nauðsynlega tilfærslu
framleiðsluþátta. Þessi ósveigjan-
leiki er án efa ein af ástæðum
þess, hve verðbólguaðgerðir síð-
ustu ára hafa verið dýrkeyptar
með tilliti til framleiðslu og at-
vinnu. Vandamálin, sem þessu
hafa fylgt, eru veigamikill þáttur í
þeirri alvarlegu stöðu, sem nú
blasir við í alþjóðlegu efnahags-
lífi. Samræmd stefna, þar sem
bæði er stuðzt við markaðsöflin og
viðleitni stjórnvalda til að marka
skýra atvinnustefnu, sem hæfir
þeim breyttu aðstæðum, sem við
blasa, er nauðsynleg, ef ná á tök-
um á vandanum. Til þess að slík
stefna beri árangur er höfuðnauð-
syn að til komi ábyrg samvinna
verkalýðsfélaga og vinnuveitenda
og reyndar annarra aðila í samfé-
laginu.
Það ætti ekki að koma á óvart,
að við núverandi aðstæður vaxi
verndarstefnu fiskur um hrygg
víða um lönd. Enginn dregur í efa
mikilvægi þess að halda uppi at-
vinnu, en það er það markmið,
sem oft er notað til þess að rétt-
læta verndarstefnu. Én það hefur
margoft verið sýnt fram á, að
verndarstefna hefur, þegar til
lengdar lætur, þveröfug áhrif. Það
er þess vegna mjög mikilvægt að
hamla gegn tilhneigingum til auk-
innar verndarstefnu og leita
lausna við aðkallandi atvinnu-
vandamálum og stöðnun innan
þess ramma, sem frjáls og opin
alþjóðaviðskipti setja. Hamla
verður gegn verndarstefnu í hvaða
mynd, sem hún birtist. Þessi
stefna leiðir til óhagkvæmni, býð-
ur heim gagnráðstöfunum og
dregur úr þeim skipulagsbreyting-
um, sem hagvöxtur og hátt at-
vinnustig byggja á, þegar öllu er á
botninn hvolft. Aukning í við-
skiptum milli landa er mikilvægur
aflvaki hagvaxtar um allan heim.
Hlutverk Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins
í framhaldi af þessu sný ég mér
nú að hlutverki sjóðsins og al-
mennu fjármagnsmarkaðanna við
fjármögnun greiðsluhalla og við
að koma á eðlilegri efnahagsaðlög-
un, og þar með varðveita skilyrðin
fyrir frjálsum viðskiptum.
Alþjóðabankakerfið hefur náð
góðum árangri við að miðla fé á
milli landa. En nýlegir atburðir
varpa einnig ljósi á takmarkanir
þess og nauðsyn þess að efla sjóð-
inn. Að sjálfsögðu er eðlilegt að
treysta á bankana áfram að miklu
leyti. En til viðbótar viðleitni
þeirra verða að koma full not af
lánamöguleikum sjóðsins. Sjóður-
inn hefur ekki aðeins mikilvægu
hlutverki að gegna við að fjár-
magna vel undirbúnar aðlögun-
aráætlanir, heldur ekki síður við
eftirlit með gengi og gengisstefnu
aðildarlandanna. Jafnmikilvægt
er, að sjóðurinn sé peningastofn-
un, sem stuðli að alhliða efna-
hagslegri aðlögun.
Ég hef þegar vikið að stefnuyf-
irlýsingu leiðtogafundarins í
Versölum, sem varðaði eftirlits-
hlutverk sjóðsins. Það verkefni er
mikilvægt, en sjóðurinn hefur ekki
síðra hlutverki að gegna við að
reyna að milda gengissveiflur og
skyndilegar breytingar á mati á
lánstrausti, sem kunna að standa í
litlu samhengi við efnahagsleg
grundvallaratriði. Þetta tvennt
þjakar fjármagnsmarkaðina um
þessar mundir og veldur erfiðleik-
um við skipulega fjármögnun við-
ráðanlegra greiðsluhalla á óviss-
um tímum. Það er mikilvægt verk-
efni sjóðsins að stuðla að lausn
þessara vandamála og til þess á
hann að hafa fullan stuðning
okkar.
Endurskoðun kvóta
Ég sný mér þá að hinni áttundu
almennu endurskoðun kvóta.
Aukning kvóta er áhrifamesta og
sanngjarnasta leiðin til að efla
fjárhagsstöðu sjóðsins. Það er
óumdeilanlegt, að fjármögnunar-
þörf aðildarríkjanna hefur aukizt
mun hraðar en nýtanlegt fjár-
magn sjóðsins, á hvaða mæli-
kvarða sem litið er. Það er viðhorf
þeirra ríkja, sem ég er fulltrúi
fyrir, að það sé höfuðatriði, að
sjóðurinn haldi á þessum áratug
áfram að gegna forystuhlutverki
við aðlögun og fjármögnun
greiðsluhalla. Við höfum ennfrem-
ur æ ofan í æ lagt áherzlu á þá
skoðun okkar, að kvótar eigi að
vera meginundirstaða fjármögn-
unar sjóðsins. Á grundvelli þess-
ara sjónarmiða er það skoðun
okkar, að nauðsynlegt sé að hækka
heildarfjárhæð kvótanna í
100—125 milljarða SDR. Endur-
skoðun kvótanna á að hafa for-
gang hjá sjóðnum. Nýlegar tillög-
ur um sérstaka lánamöguleika á
vegum sjóðsins til að mæta
óvenjulegum fjárhagserfiðleikum
eru allrar athygli og íhugunar
verðar, en geta ekki undir neinum
kringumstæðum komið í stað tím-
anlegrar kvótahækkunar.
Mjög ánægjulegur er sá árang-
ur, sem sjóðstjórnin hefur náð í
viðleitni sinni við að finna leið til
að dreifa kvótaaukningunni milli
aðildarríkjanna þannig að kvót-
arnir endurspegli betur hlutfalls-
lega efnahagsstöðu aðildarríkj-
anna, en þó þannig að tekið sé til-
Iit til þess, að nauðsynlegt er að
hafa vissan stöðugleika í uppbygg-
ingu kvótanna og eðlilegt jafnvægi
í samsetningu sjóðstjórnarinnar.
Það er skiljanlegt, að skoðanir
séu skiptar milli ríkja um mikil-
væg atriði, er varða kvótaendur-
skoðunina. Við ættum nú að ein-
setja okkur að ná samkomulagi
um meginviðfangsefnin og
minnka ágreininginn varðandi
önnur með það að markmiði að
ljúka þessari endurskoðun fyrir
apríl á næsta ári, eins og bráða-
birgðastjórnarnefndin hefur
ákveðið.
Ég vil einnig leyfa mér að segja
nokkur orð um framtíðarþróun
sérstakra dráttarréttinda. Við
leggjum enn á ný áherzlu á stuðn-
ing okkar við viðleitni til þess að
auka hlutverk SDR í alþjóðagjald-
eyriskerfinu. Þessi viðleitni verð-
ur á hinn bóginn að vera í tengsl-
um við þróun peningamagns á al-
þjóðavettvangi. Við teljum að at-
huga þurfi nánar, hvort úthluta
beri sérstökum dráttarréttindum
á fjórða grundvallartímabilinu og
að leita eigi leiða til samkomulags
í því skyni að hægt verði að leggja
fram fullmótaðar tillögur sem
fyrst.
Rétt er að kanna nánar, hvort
aukin notkun SDR í starfsemi
sjóðsins komi til greina. Sjóð-
stjórnin ætti að halda áfram
vinnu við að endurbæta fjárhags-
lega eiginleika SDR.
Kndurmat á efnahagsstefnu
Hr. fundarstjóri.
Ég hef lagt áherzlu á þá brýnu
þörf, sem er fyrir endurmat á nú-
verandi efnahagsstefnu. Sérhvert
ríki ber að sjálfsögðu eitt ábyrgð á
stefnu sinni. Þetta á auðvitað við
um smærri iðnríkin, sem standa
frammi fyrir aðkallandi aðlögun-
arvanda, en jafnframt er sérstök
ástæða til að draga í efa, að efna-
hagsstefna margra stærri ríkja
fái samræmzt stefnu annarra.
Einkanlega verður að leggja
áherzlu á, að sneitt sé hjá óhóflega
miklum samdráttaraðgerðum í
löndum, sem hafa þegar náð niður
verðbólgunni, styrkt stöðu sína út
á við og hafa mikla ónýtta fram-
leiðslugetu.
Á þeim erfiðleikatímum, sem nú
steðja að í alþjóðlegu efnahagslífi,
ætti sjóðurinn að beina viðleitni
sinni að því að stuðla að betri
samræmingu á efnahagsstefnu að-
ildarríkjanna. Markmið okkar
verður að vera að leggja grunn að
endurnýjuðum hagvexti án þess að
fórna þeim harðfengna ávinningi,
sem þegar hefur náðst með jafn-
vægisstefnu.
Meiri fórnir en búizt var við
En það er jafnljóst, að fórnirn-
ar, sem færðar hafa verið til þess
að fylgja verðbólguaðgerðunum
fast eftir, hafa almennt verið
meiri en búizt var við. Hagvöxtur
hefur farið minnkandi af þessum
sökum og var hann þó á niðurleið
á síðasta áratug fyrir áhrif ann-
arra þátta. Atvinnuleysi hefur
aldrei verið meira á árunum eftir
stríð, og fer enn vaxandi víðast
hvar. Margt bendir til þess, að
efnahagsleg stöðnun, sem dregur
úr fjárhagsgetu fyrirtækja og
stjórnvalda, sé orðin að varanlegu
ástandi. Þessar aðstæður draga úr
vilja og getu til að fjárfesta, og
eru ein ástæða þess, hve mörgum
ríkjum hefur gengið erfiðlega að
ná jöfnuði á fjárlögum. Því lengur
sem þetta ástand ríkir, þeim mun
erfiðara verður að brjótast út úr
því.
Nokkrum árangri hefur verið
náð varðandi stærð og dreifingu
greiðsluhalla. Þessi árangur felst
þó eingöngu í því, að dregið hefur
úr greiðsluafgangi olíuútflutn-
ingslandanna og stærstu iðnríkin
hafa sem heild snúið halla í afr
gang, en á hinn bóginn kljást
smærri iðnríkin og sérstaklega
þróunarríkin enn við mikinn
greiðsluhalla.
Á síðustu árum hafa aðstæður í
alþjóðlegu efnahagslífi verið sér-
staklega erfiðar þróunarlöndum
þeim, sem ekki flytja út olíu.
Efnahagslegar fyrirætlanir þeirra
hafa runnið út í sandinn vegna
samdráttar í alþjóðaviðskiptum,
ört versnandi viðskiptakjara og
hárra vaxta á erlendum skuldum
þeirra. Þessar erfiðu aðstæður,
jafnhliða ófullnægjandi efna-
hagsstefnu þeirra innanlands,
hafa leitt af sér mjög minnkandi
hagvöxt og alvarlegan greiðslu-
halla þessara landa.
Tvíþættur vandi
Vandinn, sem við er að fást í
alþjóðlegu efnahagslífi, setur
ráðamenn augljóslega í tvíþættan
vanda. Þótt allir geri sér grein
fyrir mikilvægi þess, að berjast
gegn verðbólgunni, vekur kostnað-
urinn af núverandi stefnu í mynd
vaxandi atvinnuleysis ugg. Var-
anlegt atvinnuleysi er ekki ein-
ungis efnahagslegt vandamál
heldur hefur einnig alvarlegar fé-
lagslegar og mannlegar afleið-
ingar. Endurmat á efnahagsstefn-
unni er þess vegna orðið æ meira
aðkallandi.
Þótt það sé yfirlýst stefnumið
allra að ná fram hagvexti á nýjan
leik, virðast opinberar aðgerðir,
a.m.k. til skamms tíma, í mörgu
hafa togað í öfuga átt. Þessi mót-
sögn á bæði rætur að rekja til
skorts á samræmingu efnahagsað-
gerða og mikillar áherzlu, sem
lögð hefur verið á peningamála-
stefnu. Stærstu iðnríkin verða að
ná betra jafnvægi milli peninga-
málastefnu og opinberrar fjár-
málastefnu í viðleitninni til að ná
niður verðbólgu, ef takast á að ná
tökum á þeim vanda, sem fylgir
háum og óstöðugum vöxtum og sí-
breytilegu gengi gjaidmiðla.
Launamálastefna, sniðin fyrir að-
stæður hvers ríkis fyrir sig, ætti
víða að geta orðið að gagni við að
greiða úr þessum erfiðleikum.
Iðnríkin verða líka að tryggja, að
efnahagsstefna þeirra hvers um
sig samræmist stefnu annarra og
stuðli að skipulegri efnahagslegri
aðlögun um heim allan. ÖIl ríki
geta ekki vænzt þess samtímis, að
hagvöxtur, byggður á auknum út-
flutningi, íeiði þau frá stöðnun til
hagsældar.
Samstarf í gjaldeyrismálum
Yfirlýsing leiðtogafundarins í
Versölum um alþjóðlegt samstarf
í gjaldeyrismálum var uppörv-
andi, en þar fallast stærstu iðnrík-
in á að bera sameiginlega ábyrgð á
því að stuðla að auknum stöðug-
leika í gjaldeyriskerfi heimsins.
Það er sérstaklega ánægjulegt að
geta þess á þessum vettvangi, hve
leiðtogayfirlýsingin leggur mikla