Morgunblaðið - 10.11.1982, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 10.11.1982, Blaðsíða 16
64 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. NÓVEMBER 1982 VTL yerðbólgan verður eigi upprætt nema með einu alhliða átaki GREIN ARNI JOHNSEN „Það er alltaf hægt að spjalla um skemmtisögur og siúður, en það sem skiptir máli er að finna lausn á verðbólgunni og það hef ég,“ sagði Björn á Löngu- mýri ábúðarfullur á svip. „Nú tölum við um verðbólg- una, því menn geta lært af því.“ Ég áréttaði, að það væri nú hægt að tala um fleira en verðbólguna. „Nei, ekki í þessu viðtali,“ svaraði Löngumýrarbóndinn, »ég svík ekki þjóð mína og hef boðskap að flytja henni um verðbólguna.“ Við hófum spjallið. „I fjóra tugi ára hafa verðbólgu- málin verið eitt aðalumræðuefni hjá banka- og stjórnmála- mönnum. Flestir fjölmiðlar hafa auk þess eytt miklum tíma og rúmi í umræður um þau mál. Stjórnmálamenn hafa látið að því liggja, að þeir vildu og ætluðu að vinna á móti og draga úr verðbólg- unni. Verðbólgan hefur samt auk- ist með vaxandi hraða. Eitthvað hlýtur því að vera að. Annað hvort skortir skilning á orsökuin og eðli verðbólgunnar eða réttum aðferð- um er eigi beitt nema hvort tveggja sé. Á ég þá við það sem er og hefur verið að gerast hér hjá okkur. Verðbólga skapast og eykst við það, að vörur og þjónusta hækka í verði. Kaupmáttur hverr- ar krónu rýrnar. Þau atriði, sem einkum valda því, að þetta gerist, eru að mínu áliti: 1. gengislækkan- ir, 2. fjármagnskostnaður, 3. skattheimta ríkis og sveitarfélaga, 4. almennar launahækkanir og 5. verðhækkanir á innfluttum og innlendum vörúm." — Hverja telur þú aðalástæð- una fyrir verðbólgunni? „Það eru fyrst og fremst endur- teknar gengislækkanir, sem hafa valdið verðbólgu hér á landi. Seðlabankinn og hinar ýmsu ríkis- stjórnir hafa að mestu ráðið að- gerðum í efnahagsmálum. Ein- stakir þingmenn hafa eigi haft að- stöðu til að ráða miklu. Hafi Seðlabankinn eigi komið sínum hugmyndum fram meðan Alþingi var að störfum vegna andstöðu þingmanna, hefur það tekist eftir þinglausnir eða þingrof, samanber árið 1974. Ráðamenn í fjármálum okkar hafa rökstutt gengislækk- anirnar með því að þær væru af- leiðing en eigi orsök verðbólgunn- ar. Þessar afsakanir eru að nokkru leyti réttar, en þá þarf að einbeita sér að því að uppræta þær orsakir, sem valda því, að verðgildi gjald- miðilsins minnkar. Eitt af því, sem gera þarf til þess að það tak- ist, er að ráðamenn, banka- og fjármála, hafi kjark og manndóm til að neita að lækka gengi krón- unnar og geri þær ráðstafanir í þjóðarbúskapnum sem þarf til þess að hægt sé að komast hjá því. Sé það gert, leitar allt til jafnvæg- is og verðbólga hjaðnar. Rétt er að rifja upp í fáum orðum sögu geng- islækkana. Þegar ég man fyrst til var dollarinn 6 króna virði. 1959 var hann skráður á 16 krónur. það ár tók hin svonefnda Viðreisnar- stjórn við völdum. Gengisskrán- ingunni var breytt þannig, að doll- arinn jafngilti 38 krónum. Vextir voru hækkaðir um u.þ.b. 50%. Miklar deilur urðu um þessar ráðstafanir. Stjórnarandstaðan var á móti þeim án þess þó að benda á aðrar raunhæfar úrlausn- ir.“ — Hvað vildir þú gera í þessum efnum? „Ég hafði þá sérstöðu, að ég vildi eigi lækka gengið meira en það, að dollarinn væri skráður á 32 krónur. Ég var dálítið kunnug- ur sjávarútvegsmálum um það leyti og álít þá gengislækkun raunhæfa. Vexti vildi ég hins veg- ar eigi hækka. Ríkisstjórnin vildi,, að ég ætla, lækka gengið svona mikið til þess að nota þessa óþarfa gengislækkun fyrir nokkurs konar varasjóð. Ég hélt því fram, að óþarflega mikil gengislækkun mundi auka hraða verðbólguskrið- unnar og enda með því að krónan yrði verðlaus. Sá spádómur hefur því miður komið fram. Ríkis- stjórnin gaf fyllilega í skyn á þinginu 1959—1960, að gengi krón- unnar mundi eigi lækka frekar næstu árin og margir munu hafa trúað því. Við þetta var þó eigi staðið, því árið eftir lækkaði geng- ið úr 38 krónum í 42 krónur dollar- „Hefnigirni er vand- ræða eiginleiki“ „Ástæðan var, að ríkisstjórn- inni mislíkaði kjarasamningar sem SIS gerði. Hefnigirni er vand- ræðaeiginleiki. Það neikvæðasta við þessa ákvörðun var, að fólkið hætti að trúa á stöðugleika gjald- miðilsins. Deilurnar um gengis- og vaxtamálin á Alþingi 1959—1960 hafa án efa þreytt ríkisstjórnina, því litlu síðar fékk stjórnin sam- þykkt lagafrumvarp, þar sem Seðlabankanum var falið vald til þess að ákveð!f vexti og gengis- skráningu. Bankinn þarf aðeins að fá samþykki ríkisstjórnarinnar ef um meiriháttar gengisbreytingar er að ræða, því tæplega hefur allt- af verið leitað til ríkisstjórnarinn- ar, þegar gengissigsaðferðin hefur verið notuð. Valdið til að ákveða gengi og vexti var þannig fært frá þinginu til Seðlabankans. Þetta álít ég hafa verið óhappaverk, því þó þingmenn séu að sjálfsögðu misvitrir og heimskan verði oft í meirihluta, held ég, að ástandið í vaxta- og gengismálum hefði verið betra en nú er, ef þingið hefði meiru ráðið um þau mál. Nokkrum sinnum hafa orðið stjórnarskipti síðan viðreisnarstjórnin hætti, en það furðulega er, að þeir flokkar, sem voru andvígir því að fá Seðla- bankanum nær öll völd í vaxta- og gengismálum, hafa ekkert gert til pess að fá því breytt, þegar þeir fengu aðstöðu til að geta það. Ég held, að forsendan fyrir því sé sú, að þeim þyki þægilegt að geta ráð- ið vaxta- og gengismálum í sam- ráði við Seðlabankann og gleyma því að setan í ráðherrastólum vill oftast verða skömm. Gengi krón- unnar var lækkað 1967 og 1968 um ním 100% og þegar ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar tók við 1971 var dollarinn 88 krónur og sú gengisskráning var óbreytt, þótt gengið væri orðið rangt skráð, þegar þingrofið varð 1974. Énda held ég, að flestir þingmenn og ráðherrar Framsóknar og Alþýðu- bandalags hafi verið mótfallnir lækkun gengis og hækkun vaxta. Veturinn 1974 fóru ráðamenn Seðlabankans að hafa áhuga á að hækka vexti stórlega. Gengis- lækkanirnar höfðu gert sparifé landsmanna verðlítið. Flestir hröðuðu sér að eyða því lausafé, sem þeir eignuðust og vildu flest frekar eiga annað en peninga í bankabókum. Bankana skorti lausafé til útlána, auk þess held ég, að forráðamenn Seðlabankans hafi haft dálítið samviskubit vegna þess, hvernig búið var að fara með eigendur sparifjár. En hvað sem því líður, þá er eitt víst, að eftir þingrofið, þegar bankinn var laus við aðhald þingsins, var Seðlabankinn fljótur að lækka gengi og hækka vexti og varð vel ágengt í því efni áður en ríkis- stjórn Geirs Hallgrímssonar tók til starfa. Á tímabilinu frá þing- rofi 1974 þar til stjórn Geirs fór frá 1978, lækkaði gengi krónunnar úr 88 krónum í 260 krónur dollar- inn, eða um næstum 200% á fjór- um árum. En á tímabilinu frá 1978 þar til stjórn Gunnars Thoroddsen var mynduð, lækkaði gengi úr 260 krónum í 400 krónur dollarinn. u Stjórn Gunnars Thoroddsen hefur nú verið við völd í tæp þrjú ár. Á því tímabili hefur gengi krónunn- ar lækkað úr 400 krónum í 1550 krónur, eða í 15 nýkrónur og fimmtíu aura, af því peningaskipti hafa farið fram. Gengið hefur því lækkað um nær 300% á tæplega þremur árum.“ „Verðbólga og gengislækkun eru óaðskiljanlegar systur“ „Verðbólga og gengislækkun eru óaðskiljanlegar systur. Það er því ljóst, að verðbólgan hefur aldrei verið meiri en þetta síðasta stjórnartímabil. Árið 1979 voru samþykkt lög sem kennd voru við Ólaf Jóhann- esson, en eðlilegra hefði verið að kenna þau við Landsbankann, því þaðan munu þau ættuð að mestu leyti. Efni þessara laga var fyrst og fremst það að hækka vexti það mikið í áföngum að eigendur sparifjár fengju að fullu bætta þá verðrýrnun sem verða kynni á sparifé þeirra. Þessu takmarki þóttust bankarnir hafa náð í árs- byrjun 1981, en talsvert mun vauta til að svo sé á þessu ári. Hægt er að verðtryggja banka- innistæður eða leggja peninga inn á bundna reikninga í 3—6 mánuði og fá 38% vexti. Þessi lög eru sanngjörn gagnvart sparifjáreig- endum og þau hefðu átt að geta gert flestum ljóst, að ekkert var unnið við að lækka gengið, því þá hækkuðu vextir hliðstætt. Þetta virðast talsmenn útvegs- og iðnaðarmanna ekki allir hafa séð enn. Mikið af útlánum bank- anna er verðtryggt. Æði verðbólg- an áfram eins og útlit er fyrir, verða það ævintýralegir vextir sem þarf að greiða. Ljóst er, að öll útgjöld, sem lögð eru á atvinnu- rekstur, hækka framleiðslukostn- að. Skiptir þá engu máli, hvort um vinnulaun, vexti eða opinber gjöld er að ræða. Háir vextir eru því verðbólguhvetjandi engu síður en launahækkanir. Það er hæpið, að útflytjendur sleppi skaðlausir þó vaxtahækkun og gengislækkun fylgist að, vegna þess að hækkun vaxta eykur verðþólgu og hækkar því laun og opinber gjöld. Það eru fleiri en útflytjendur, sem þurfa á lánum að halda. Verslunin þarf mikið lánsfé, því að miklir fjár- munir eru bundnir í húsum og vörubirgðum. Háir vextir hljóta því að leiða til þess að meira þarf að leggja á vöruna. Vera má, að einhverjar verslanir geti bjargað sér á því að komast hjá skatt- greiðslum, eða hækka umboðslaun sín fyrir sölu afurða. Hitt er samt staðreynd, að hinir gífurlegu vext- ir, sem eru afleiðing endurtekinna gengislækkana, eru hrein martröð fyrir verslunina, einkum í dreif- býli og raunar öll viðskipti. Til þess að geta lifað í okkar kalda landi þurfa menn föt, fæði og hús- næði. Erfiðasta fjárfestingarþrep- ið hjá venjulegu launafólki er að eignast íbúð. Meðan fólk gat feng- ið óverðtryggt lán var þetta auð- velt. íbúðina var hægt að borga að verulegu leyti með mörgum sinni verðminni krónum en teknar voru að láni í upphafi. íbúðareigendur þurftu því raunverulega eigi að greiða nema hluta af kostnaðar- verðinu. Hitt greiddu eigendur sparifjár, sem voru rændir, á þann hátt að spariféð var gert svo til verðlaust með gengislækkunum, og skattgreiðendur með framlög- um í lánasjóði. Rétt er þó að taka fram, að margt ungt fólk lagði fram mikla eigin vinnu og greiddi á þann hátt hluta af kostnaðar- verði íbúðanna strax. Vissulega er það gott, að ungt fólk geti eignast íbúð til eigin nota, en nú er breyt- ing á orðin. Taki ung hjón 600 þús. króna lán til að eignast íbúð, þurfa þau að greiða tvö til þrjú hundruð þúsund í vexti árlega. Við það ræður eignalítið fólk ekki. Til þess að það sé hægt, verður verðbreyt- ingarhluti vaxtanna að mestu leyti að bætast við stofnlánið. ískyggilega há verða þau lán, þeg- ar árin líða. Auðveldara er fyrir þá að eignast íbúð, sem fá 90% lán gegnum verkamannabústaðakerfi, en það tekst ekki öllum. Skatt- greiðslur hafa að sjálfsögðu áhrif á afkomu launafólks og atvinnu- rekenda. Því meira sem launþegi greiðir í beina og óbeina skatta, þeim mun hærri þurfa launin að vera að öðru jöfnu. Sama er að segja um fyrirtæki. Það er óvitur- legt að láta frystihús, fiskvinnslu- hús, sláturhús og jafnvel verslun- arhús greiða jafn háa fasteigna- skatta og nú er gert. Sama má segja um launaskattinn og jafnvel tekjuskattinn. Fyrir tveimur til þremur árum var góð afkoma hjá sumum fiskvinnsluhúsum og þau borguðu háan tekjuskatt. Ég las þá grein eftir Isfirðing, þar sem hann talaði um, að það væri ekki til neins að hafa góða afkomu, rík- ið hirti tekjuafganginn að mestu. Fyrirtæki geta eigi mætt erfiðu árunum, fái þau eigi að bæta hag sinn í góðærum. í dag er eigi hægt að reka fjárfrek fyrirtæki, hvort sem þau eru rekin af félögum eða einstaklingum nema að verulegar eignir standi á bakvið."

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.